خلاصه اصلاحات بن سلمان؛ آزادی رقص زنان و سرکوب و حذف مخالفان

دسته: تحلیل
نویسنده: غلام رضا سادات
۱۴۰۳/۰۸/۲۷
۱۰:۵۴ ق٫ظ
بازدید: 12

پایگاه خبری تحلیلی روایت : دو روز قبل جنیفر لوپز خواننده مشهور آمریکایی در فشن شوی برند عربی در ریاض حضور پیدا کرد و با پوششی باز به اجرای آهنگ پرداخت. این اتفاق واکنش های بسیاری در پی داشت و صدای بسیاری را در سرتاسر جهان در آورده است. در حالی‌که عربستان خود را قلب جهان اسلام و سرزمین مقدسات (خادم بلاد حرمین) معرفی می‌کند، اما بسیاری انتقاد می‌کنند که این کشور و مشخصا محمد بن سلمان ولیعهد سعودی ارزش‌ها را پای منافع اقتصادی و سیاسی خود قربانی می کند.

دو روز قبل جنیفر لوپز خواننده مشهور آمریکایی در فشن شوی برند عربی در ریاض حضور پیدا کرد و با پوششی باز به اجرای آهنگ پرداخت. این اتفاق واکنش های بسیاری در پی داشت و صدای بسیاری را در سرتاسر جهان در آورده است. در حالی‌که عربستان خود را قلب جهان اسلام و سرزمین مقدسات (خادم بلاد حرمین) معرفی می‌کند، اما بسیاری انتقاد می‌کنند که این کشور و مشخصا محمد بن سلمان ولیعهد سعودی ارزش‌ها را پای منافع اقتصادی و سیاسی خود قربانی می کند.
با این حال از سال ۱۳۹۶ و با قدرت گیری بن سلمان، وی در تلاش برای مشق دموکراسی غربی در عربستان است. اعطای حق رانندگی به زنان، حق صدور فتوا از سوی زنان، ایجاد باشگاه بوکس برای زنان در جده، دعوت خوانندگان غربی و ایجاد کنسرت‌ها و چند اصلاحچه دیگر از جمله مهمترین مواردی است که در چند سال گذشته به عنوان نماد تغییرات اجتماعی در عربستان مطرح شده است.
با این وجود چند نکته در زمینه اقدامات بن سلمان در زمینه اصلاحات که او در عربستان روی دست گرفته‌ قابل تامل است:

اول؛ بسیاری از جامعه‌شناسان معتقد اند که اصلاح یا شکستن هنجارهای یک جامعه، نیاز به بسترسازی و طی نمودن مراحل بلوغ اجتماعی دارد تا آن هنجار به شکل طبیعی در یک جامعه پدیدار شود. چگونه ممکن است در مسیر طی شده در ۲۷۰ سال (تاریخ وهابیت) که شاهان قبلی عربستان پروپا قرص پیرو این تفکر بودند، حالا یک شبِ بن سلمان تغییر جهت بدهد؟ نقش مردان عربستان و بویژه خاندان آل سعود و قبیله‌های همسو با آنان در اصلاحات ذره بینی بن سلمان چگونه تعریف شده است؟ آیا تفکر وهابی-سلفی که در حدود سه قرن با خرج میلیاردها دالر نفتی در جهان صادر شده و آخرین فرزند آن داعش بوده، اکنون پذیرای چنین هنجارشکنی هایی خواهد بود؟ به نظر می رسد آرمان شهری که بن سلمان می خواهد بسازد تنها کاریکاتوری از یک آرمان شهر است که تهدیدات پیرامونی آن کمتر از تهدیدات درونی آن نخواهد بود. به عبارتی هرچند بن سلمان بسیاری از شهزادگان خاندان سعودی را به اتهامات مختلف از جمله مالی طی چند سال گذشته زندانی و به حاشیه برده و بعضی روحانیون وهابی را برکنار نموده ولی بافت اجتماعی قبیلوی عربستان اگر با وی همراه نشود، اصلاحات این چنینی به مشکل می خورد.

همچنین بخوانید: نماینده بخش زنان سازمان ملل برای افغانستان: دختران افغان به صنف‌های درسی تعلق دارند

دوم؛ اقناع علمای وهابی که هنجارشکنی‌های بن سلمان مغایر عقیده و باور آنان است بخشی دیگری از مشکل است. زیرا از زمان تاسیس عربستان میان خانواده آل سعود و آل عبدالوهاب یک اتحاد نسبی برقرار است. سلطنت سعودی آل عبدالوهاب را به‌عنوان روحانیان طراز اول عربستان شناخته و قضاوت و تریبون مذهب را در اختیار آنان قرار داده است و نیز از خزانه دولت امتیازات مالی ویژه را برای روحانیان آنان به‌عنوان پاداش در نظر گرفته است. متقابلاً، روحانیان به لحاظ دینی به سلطنت مشروعیت را دیکته می‌کردند. حالا اما بسیاری از این علمای وهابی قطعا مخالف اصلاحات بن سلمان هستند. تا همین اکنون هم بسیاری از علمای وهابی و سلفی از مقام‌های شان به دلیل از انتقاد از اصلاحات بن سلمان برکنار شده اند. برای نمونه این‌که؛ در اندیشه وهابیت کرامت زن جایگاهی ندارد. نگرش ابزارگونه به زن در اندیشه وهابی-تکفیری یکی از هنجارهای پذیرفته شده در جامعه سعودی و جوامع تحت نفوذ این اندیشه است. اما بن سلمان با دعوت جینفر لوپز و اجرای رقص نیمه برهنه او روی فتوای علمای وهابی خط بطلان کشید. بن سلمان در شرایطی جینفر لوپز را به عربستان برای رقص دعوت کرد که مفتیان وهابیت در مورد زنان چنین فتواهای دارند:
رانندگی زنان حرام است و با مجازات شلاق رو به رو می‌شود.
زنان حق شرکت در انتخابات و حق رای را ندارند.
اگر مَرد تا حد مرگ دچار گرسنگی شود و چیزی برای خوردن پیدا نکند می‌تواند از گوشت بدن زن خود بخورد.
فعالیت زنان در فروشگاه های مخصوص لباس زنانه ممنوع است
استفاده از اینترنت برای زنان بدون حضور محرم حرام است.
خوابیدن زن کنار دیوار حرام است زیرا دیوار مذکر است
فتواهای مذکور بخشی از مجموعه فتواهای وهابیت درباره زنان است که بالغ بر دو قرن بر روابط میان زنان و مردان در جامعه سایه افکنده‌اند. حال سوال اینجاست که آیا می‌توان اندیشه‌هایی چنین ریشه‌دار با عمر بالغ بر ۲۸۰ سال را با اقدامات آنی و با رویکردی امنیتی حل و فصل کرد؟ طبیعتاً حل و فصل معضلات فرهنگی نیازمند تلاش‌هایی فرهنگی و عمقی برای نهادینه‌کردن رفتارهای جایگزین در سطح جامعه است و بعید نیست که اقدامات بسیار شتابزاده و ناشیانه بن سلمان، بتواند در آینده معضلاتی برای جامعه عربستان ایجاد کند. این را هم فراموش نکنیم که هنوز در عربستان سیستم جامعه قبیلوی است و تفکر وهابیت در لایه‌های اصلی قبایل عربستان وجود دارد.

همچنین بخوانید: کنفرانس دوحه؛ فرار آمریکا و نابودی افغانستان

سوم؛ در تاریخ اصلاحات اجتماعی از دید جامعه شناسان سه اصول و استراتژی جهت پیشبرد و تحقق نوسازی و اصلاحات وجود داشته است: روش فابیانی یا مرحله به مرحله، روش تجدد آمرانه، روش ضربتی و توام با خشونت. تجربه کشورهای جهان و اصلاحات اجتماعی نشان داده است که اصلاحات را باید به روش فابیانی و با تاکتیک ضربتی انجام داد، چرا که این بهترین و کاراترین نوع استراتژی جهت تحقق اصلاحات است. در استراتژی فابیانی اصلاحات به‌گونه آهسته و با احتیاط اجرا می‌شود و اصلاحات را از جایی آغاز می‌کنند که کمترین حساسیت و مخالفت را داشته باشد. کمال اتاترک رهبر ترکیه با استفاده از روش فابیانی و با تاکتیک ضربتی توانست تا حدود زیادی در آوردن اصلاحات موفق عمل کند. اما شاه جوان افغانستان، امان‌الله خان، با به‌کارگیری روش ضربتی و خشونت‌آمیز نتوانست به مرام و اهداف غایی خویش دست یابد و باعث برانگیختن شورش‌های عمومی شد. یک اصلاح‌گر ورزیده باید اصلاحات را آهسته، پیوسته و سنجیده به پیش ببرد. در غیر آن موتور اصلاحات در منجلاب سنت و محافظه‌کاری گیر خواهد کرد. از سوی هم اصلاحات امروز بن سلمان از نوع آمرانه و بر خلاف خواست جامعه عربستان است. از قراین و شواهد مبرهن و هویداست که شهزاده محمد بن سلمان با استفاده از استراتژی ضربتی و خشونت و با دست آهنین می‌خواهد اصلاحات را در عربستان به پیش ببرد.

چهارم؛ بسیاری از کارشناسان به این باورند که اصلاحات در عربستان پیش از آن که بنیادی باشد، بیشتر نمادین است. مثلاً با اعمار پروژه نیوم، چند آسمان‌خراش و شهرک و آزادی‌های اجتماعی می‌خواهند افکار عامه را از اصلاحات اصلی سیاسی منحرف کند. اصلاحات اجتماعی در یک جامعه و کشور به دو صورت انجام می شود؛ یکی از پایین به بالاست که خواست جامعه است یعنی یک تحرکی در جامعه رخ می‌دهد و مقامات مجبور می‌شوند به اصلاحات تن دهند. شکل دیگر اصلاحات هم از سوی سران کشور ایجاد می‌شود. شکلی که عربستان دنبال می‌کند تغییر از بالاست؛ اگر بخواهد تغییر از بالا پایدار باشد نیازمند تهیه زیرساخت‌های لازم و ارزیابی موافقان یا مخالفان مراکز نفوذ در جامعه است.
از سویی دیگر اصلاحات در یک جامعه سه بعد دارد (اجتماعی، اقتصادی و سیاسی)؛ در حالی‌که بن سلمان گام‌های را در جهت اصلاحات اجتماعی و اقتصادی برداشته، اما به نظر نمی‌رسد که وی تمایل داشته باشد که در عرصه سیاسی دست به اصلاحات بزند. اگر اصلاحات اجتماعی که بن سلمان روی دست گرفته، موفق به عبور از فلتر روحانیون وهابی و جامعه قبیلوی عربستان شود و در این کشور نهادینه؛ این سبب ایجاد توقع در زمینه اصلاحات سیاسی خواهد شد. آن وقت است که چرخه اصلاحات با بن‌بست مواجه می شود. بن سلمان که فقط به رای و نظر خود باور دارد و طی چند سال گذشته اشتباهات و جنایات بزرگ مانند قتل بی رحمانه جمال خاشقچی، قطع کامل ارتباط و محاصره قطر، حمله به یمن و زندانی کردن سعد حریری را در کارنامه دارد بتواند یک رهبر مصلح واقعی باشد.
با این وجود، بن سلمان از این اصلاحات اجتماعی افسار گسیخته هدف مهمی که همانا تحکیم سلطنت طولانی او در آینده است، می خواهد بهره ببرد. او می خواهد با نشان دادن بدن نیمه برهنه لوپز و رقص دختران اروپایی و امریکایی در ریاض از خودش یک چهره اصلاح‌گرا به جهان مخابره کند؛ در حالی‌که اگر نیت او واقعا اصلاحات است، اولا اصلاحات به معنی افسار گسیختگی و عبور از ارزش‌های یک آیین نیست؛ دوم هم بن سلمان اگر واقعا اصلاحات می خواهد، این اصلاحات را از پایین به بالا و مطابق خواست جامعه انجام دهد. همچنین اصلاحات را گام به گام و معتدل که مطابق ارزش‌ها باشد، انجام داده و در کنار اصلاحات اجتماعی و اقتصادی، اصلاحات سیاسی را نیز روی دست گیرد.
شعر زیبای اقبال در زمینه تقلید از غرب و اصلاحات:
شرق را از خود برد تقلید غرب
باید این اقوام را تنقید غرب
قوت مغرب نه از چنگ و رباب
نی ز رقص دختران بی حجاب
نی زسحرساحران لاله روست
نی ز عریان ساق و نی از قطع موست
محکمی او را نه از لادینی است
نی فروغش از خط لاتینی است
قوت افرنگ از علم و فن است
از همین آتش چراغش روشن است

همچنین بخوانید: عربستان دو میلیارد دالر به خزانه پاکستان واریز کرد

نوشته های مرتبط :