امروز ۲۵۳مین سالگرد درگذشت احمدشاه درانی است. احمدشاه درانی، مشهور به احمد خان ابدالی، فرزند محمد زمان خان، در سال ۱۷۲۲ میلادی در هرات و بنا به برخی روایت‌ها در ملتان پاکستان به دنیا آمده است.
«افغا‌ن‌ها» او را «بابا» لقب داده اند و برخی منابع تاریخی او را بنیان‌گذار افغانستان کنونی معرفی کرده‌اند. در کتاب‌های تاریخ معاصر که هم اکنون در مکتب‌های افغانستان تدریس می‌شوند، او را «احمدشاه بابا، اساس‌گذار افغانستان امروزی» می‌خوانند. روایت مشهور است که صابرشاه کابل، در لویه جرگه قندهار با گذاشتن چند خوشه گندم، احمدشاه را به پادشاهی برگزید.
با این حال، بررسی اسناد تاریخی نشان می‌دهد که این روایت تنها یک داستان متأخر و تازه است و هیچ سند معتبر معاصر آن را تایید نمی‌کند. دیده می‌شود که حتا محمود الحسینی، تاریخ‌نگار رسمی دربار احمدشاه، چنین حکایتی را بیان نکرده است. برای نخستین بار این قصه در کتابی از ابوالحسن ابن امین گلستانه مطرح شده که حدود ۳۰سال پس از مرگ احمدشاه نوشته شده است. این فاصله زمانی باعث شده است که روایت‌ها رنگ افسانه به خود بگیرند و تصویر واقعی احمدشاه از دید تاریخ‌نگاران مخدوش شود.
برخی منابع ادعا می‌کنند او بنیان‌گذار افغانستان امروزی بوده است؛ اما هیچ سند تاریخی این ادعا را تأیید نمی‌کند. تاریخ‌نویسان آورده‌اند که وقتی صابرشاه عازم لاهور شد، در آن شهر می‌گشت و با صدای بلند اظهار می‌داشت که نشان و بیرق احمدشاه درانی را در این شهر برپا خواهد کرد. شاه نوازخان، والی لاهور، از این گفته خشمگین شد و به او گفت:
«تو کی هستی که نشان و بیرق احمدشاه را در این ملک برپا سازی؟ صابرشاه پاسخ داد: «او پادشاه ولایت خراسان است و تو شاه هند.»
این گفت‌وگو نشان می‌دهد که نه مورخان و نه خود احمدشاه خود را شاه افغانستان دانسته، بلکه شاه خراسان و وارث تخت کیان می‌دانست. او موسس کشوری به نام افغانستان نبود، بلکه از سرداران و فرماندهان نادر افشار بود. پس از مرگ نادر افشار، قلمرو او میان سرداران تقسیم شد و کریم‌خان زند و احمدشاه درانی بیشترین سهم را از قلمرو نادر تصرف کردند.
احمدشاه بر سکه‌ها و مدارک رسمی خود، خود را چنین معرفی کرده است:
حکم شد از قادری بی‌چون به احمد پادشاه
سکه زن برسیم وزرازپشت ماهی تابه ماه
مژده که شد پادشاه میر جهان‌پهلوان
احمد گیتی‌ستان وارث تخت کیان
افغانستان تا زمان عبدالرحمان، در متون تاریخی «خراسان» خوانده می‌شد. روی سکه‌های محمد افضل، پدر عبدالرحمان، نیز آمده است:
دو فوج مشرق و مغرب ز هم مفصل شد
امیر ملک خراسان محمد افضل شد
این نشان می‌دهد که در دوران احمدشاه و پس از او، مفهوم افغانستان به شکل امروزی وجود نداشت و هویت سیاسی منطقه بیشتر مبتنی بر خراسان و ولایت‌های تاریخی آن بود.
مرزهای جغرافیای سیاسی افغانستان، همان‌طور که امروز می‌شناسیم، در واکنش به رقابت انگلیس و روس شکل گرفت و مرزهای کنونی از سوی انگلیس در دوره عبدالرحمان تثبیت شد. بنابراین شکل‌گیری افغانستان به حیث یک واحد سیاسی مستقل، محصول تعاملات و فشارهای خارجی بود و واژه «افغانستان» به عنوان نام رسمی کشور در سال ۱۹۲۳ و در قانون اساسی امان‌الله خان به تصویب رسید. افغانستان و پاکستان، کشورهایی جدید هستند که توسط انگلیس از هند و ایران جدا شدند و شکل گرفتند.
در زمان احمدشاه، قندهار پایتخت خراسان محسوب می‌شد و او با جمع‌آوری مالیات و تشکیل سپاه توانست قلمرو گسترده‌ای را اداره کند و دست به کشورگشایی بزند. عبدالله‌خان دیوان‌بیگی، از ارکان دولت احمدشاه، در مناسبت بنای شهر قندهار این بیت را سرود:
جمال ملک خراسان شد این تازه بنا
ز حوادث زمانش خدانگه دارد
در همین دوران، کاروان بزرگی از مالیات هند تحت رهبری تقی‌خان وارد قندهار شد تا به ایران نزد نادرشاه برده شود. احمدشاه این کاروان را ضبط کرد و با استفاده از اموال آن سپاهی بزرگ تشکیل داد و قلمرو خود را گسترش داد. به قول میرزاعبدالهادی، منشی دربار احمدشاه:
به حکم ثانی محمود و احمد
شۀ توران و هندو هم خراسان
احمدشاه ابدالی همچنان شاعر فارسی‌زبان بود و به استقبال از شعر حزین لاهیجی چنین سرود:
شعر حزین لاهیجی:
ای وای بر اسیری کزیادرفته باشد
در دام مانده صید و صیاد رفته باشد
شعراحمدشاه:
ای وای بر امیری که از داد رفته باشد
مظلوم از در وی ناشاد رفته باشد
پس از درگذشت احمدشاه، پسرش تیمور به اریکه قدرت در قندهار رسید. تیمورشاه، متولد هرات، همچون پدر، شاعر فارسی‌زبان و خراسانی بود و میراث فرهنگی و ادبی خانواده را ادامه داد. مسکوکات و اشعار او نشان می‌دهد که همچنان هویت خراسانی و ادبی خود را حفظ کرده بود:
چرخ می‌آرد طلا و نقره از خورشید و ماه
تا کند نقش بر سکه تیمورشاه
نگهت طرۀ مشکین سیه فام ترا
کرده‌ام من به خطانسبت مشک ختنش
شهاب ترشیزی، شاعر عصر تیمورشاه، درباره انتقال پایتخت از قندهار به کابل و ستایش این عمل شاه آورده است:
کابل امروز به آیین کیان جشن گرفت
که نهد تاج به سر شاه خراسان تیمور
شاولی‌خان دیوان‌بیگی نیز در وصف تیمورشاه نوشته است:
خدیو خراسان دار سپاه
گل باغ اقبال تیمورشاه
با مرور تاریخ، سکه‌ها و اشعار احمدشاه و تیمورشاه، روشن می‌شود که احمدشاه ابدالی نه شاه افغانستان بود و نه بنیان‌گذار آن. او خود را کیانی، شاه خراسان دانسته و تمام مدارک رسمی، اشعار و مسکوکات او بر این واقعیت صحه می‌گذارند. فرزند او تیمورشاه نیز شاعر فارسی‌زبان و خراسانی بود و هیچ نشانه‌ای از افغانستان مدرن در دوران آنان وجود ندارد.
اشعار، سکه‌ها و اسناد تاریخی خیلی واضیح نشان می‌دهند که هویت سیاسی و فرهنگی احمدشاه و تیمورشاه در چارچوب خراسان و سنت کیانی شکل گرفته بود و تمام آنچه به حیث بنیان‌گذاری افغانستان به او نسبت داده شده، بی‌پایه و نادرست است. این بررسی باعث می‌شود تصویر تاریخی واقعی احمدشاه در ذهن ما تثبیت شود و تفکیک درستی میان روایت‌های افسانه‌یی و واقعیت تاریخی صورت گیرد.
تاریخ نگاران، سال وفات احمد شاه درانی را اکتوبر ۱۷۷۲، عمر او ۵۱ ساله و محل دفنش را قندهار ثبت کردند.
