دیروز، همزمان با چهارمین سالگرد سقوط جمهوریت و بازگشت طالبان به قدرت، ملا هبت‌الله آخندزاده، رهبر این گروه، دستور داد که پسوند «سرپرست» از عنوان کابینه طالبان حذف شود.
چرا تا دیروز «سرپرست»؟
وقتی طالبان کابینه خود را اعلام کردند، با موجی از اعتراضات داخلی و خارجی روبه‌رو شدند. مهم‌ترین انتقادها چنین بود:
۱. فقدان مشروعیت سیاسی: حکومت از راه نظامی و با توسل به زور تشکیل شده است.
۲. غیرفراگیر بودن: اکثر اعضا از یک قوم و یک حلقه خاص‌اند.
۳. نبود رسمیت بین‌المللی: جامعه جهانی آن را به رسمیت نشناخته است.
۴. نبود قانون اساسی: کشور بر اساس فرمان اداره می‌شود.
۵. آپارتاید جنسیتی: زنان و دختران از تحصیل و بسیاری از حقوق اجتماعی محروم شده‌اند.
طالبان در برابر همه این انتقادات یک پاسخ مشترک داشتند: «این فقط حکومت سرپرست است.» یعنی ساختاری موقت و گذرا که در آینده، با شکل‌گیری نظام نهایی، تغییر خواهد کرد و مشکلات برطرف می‌شود.
کارکرد دوگانه عنوان «سرپرست»
۱) مدیریت فشار داخلی
در دوره سقوط جمهوریت، طالبان به رهبران جهادی می‌گفتند که مشکل‌شان با اشرف غنی و اطرافیانش است، نه با بقیه جناح‌ها، و وعده می‌دادند در صورت براندازی جمهوریت، حکومتی مشارکتی تشکیل دهند. همین وعده‌ها سبب شد برخی رهبران سیاسی از دفاع از جمهوریت دست بکشند.
پس از قدرت‌گیری، طالبان با عنوان «کابینه سرپرست» این امید واهی را زنده نگه داشتند که شاید در ساختار نهایی، حکومتی فراگیر شکل بگیرد. این تاکتیک، مانع پیوستن فوری برخی مخالفان به مقاومت مسلحانه شد.
۲) باز نگه داشتن درِ مذاکره با جهان
طالبان چهار سال گذشته را زیر فشارهای بین‌المللی و منطقه‌ای گذراندند؛ فشارهایی که بر تشکیل حکومت فراگیر و رعایت حقوق زنان متمرکز بود. هرچند آن‌ها این مطالبات را «مداخله در امور داخلی» دانسته و رد کرده‌اند، اما با حفظ برچسب «سرپرست» این پیام را می‌دادند که هنوز در حال گذارند و امکان تغییر وجود دارد.
حذف «سرپرست»؛ پیام بی‌پرده رهبر طالبان
اکنون، پس از چهار سال، حذف این پسوند از سوی ملا هبت‌الله پیامی روشن دارد: وضع موجود نهایی، رسمی و غیرقابل تغییر است.
مخاطبان این پیام سه دسته‌اند:
۱. جامعه جهانی و کشورهای منطقه که خواستار اصلاحات بودند.
۲. اپوزیسیون داخلی که به تشکیل حکومت فراگیر امیدوار مانده بودند.
۳. جناح میانه‌رو طالبان که در مذاکره با جهان وعده تغییر می‌دادند.
پیامدهای احتمالی این تصمیم
۱. انزوای بین‌المللی بیشتر: طالبان عملاً به تمام مطالبات جهانی «نه» گفتند.
۲. افزایش احتمال مقاومت مسلحانه: مخالفانی که هنوز به راه‌حل سیاسی امیدوار بودند، ممکن است به سوی مبارزه نظامی بروند.
۳. شکاف درون طالبان: جناح میانه‌رو، که وعده اصلاحات داده بود، منزوی‌تر شده و ممکن است به کودتا یا ائتلاف با مخالفان بیندیشد.
حذف برچسب «سرپرست» یعنی طالبان دیگر حتی به‌ظاهر هم وعده تغییر نمی‌دهند؛ این پایان «مرحله گذار» و آغاز رسمی‌سازی کامل وضع موجود است — با همه پیامدهای داخلی و بین‌المللی آن.
