کلمات زخمی، جامعه‌ی زخمی‌تر

دسته: تحلیل
نویسنده: گلنور بهمن
1404/03/02
11:36 ق.ظ
بازدید: 21

پایگاه خبری تحلیلی روایت : در جوامع توسعه‌یافته، مباحثه ‌‌و بیان آزادانه‌ی افکار از ارکان اساسی رشد فکری، سیاسی و فرهنگی محسوب می‌شوند. در این جوامع، تبادل آزادانه‌ی دیدگاه‌ها برای حل مسائل، تعمیق اندیشه، تقویت عقلانیت و پرورش روحیه‌ی مدارا نقش بنیادین دارد. تجربه نشان داده است که هرگاه جامعه‌ای زمینه‌ی گفت‌وگوی آزاد و محترمانه را برای شهروندان خود فراهم کند، در مسیر بلوغ اجتماعی و فرهنگی گام‌های مؤثری برمی‌دارد. در شرایط کنونی، به‌ ویژه در فضای رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی، فرهنگ مباحثه به‌ شدت آسیب دیده و جای خود را به مشاجره‌های گستاخانه و مخرب داده است. آنچه امروز به‌ گونه‌ی گسترده مشاهده می‌شود، مباحثه‌ی عقلانی نیست، بلکه مجادله‌ای است آمیخته با اتهام‌زنی، تخریب شخصیت و کاربرد زبان تند و توهین‌آمیز.

در جوامع توسعه‌یافته، مباحثه ‌‌و بیان آزادانه‌ی افکار از ارکان اساسی رشد فکری، سیاسی و فرهنگی محسوب می‌شوند. در این جوامع، تبادل آزادانه‌ی دیدگاه‌ها برای حل مسائل، تعمیق اندیشه، تقویت عقلانیت و پرورش روحیه‌ی مدارا نقش بنیادین دارد. تجربه نشان داده است که هرگاه جامعه‌ای زمینه‌ی گفت‌وگوی آزاد و محترمانه را برای شهروندان خود فراهم کند، در مسیر بلوغ اجتماعی و فرهنگی گام‌های مؤثری برمی‌دارد.
در شرایط کنونی، به‌ ویژه در فضای رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی، فرهنگ مباحثه به‌ شدت آسیب دیده و جای خود را به مشاجره‌های گستاخانه و مخرب داده است. آنچه امروز به‌ گونه‌ی گسترده مشاهده می‌شود، مباحثه‌ی عقلانی نیست، بلکه مجادله‌ای است آمیخته با اتهام‌زنی، تخریب شخصیت و کاربرد زبان تند و توهین‌آمیز.

مباحثه تلاشی است برای رسیدن به فهم بهتر یک موضوع از راه گفت‌وگو، تبادل نظر و نقد منطقی. در این فرایند، سخن‌ گفتن برای روشن‌ شدن حقیقت و بررسی ابعاد مختلف یک مسأله صورت می‌گیرد. مشاجره اما بر پایه‌ی احساسات منفی، برچسب‌زنی و تحقیر طرف مقابل استوار می‌شود. در چنین فضایی، هدف خاموش‌ کردن طرف مقابل با توهین، تحریف واقعیت و تمسخر است. این شیوه باعث افزایش کینه، سوءتفاهم و خصومت می‌شود. زبان از کارکرد اصلی خود که انتقال اندیشه و تسهیل ارتباط انسانی است، فاصله می‌گیرد و به ابزاری برای فشار و تقابل بدل می‌شود.
امروز رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی در شکل‌ دادن به این وضعیت نقش تعیین‌کننده دارند. بسیاری از رسانه‌ها برای جذب مخاطب و افزایش بازدید، به تولید محتوای تنش‌زا و جنجالی می‌پردازند. این شیوه، با دامن‌زدن به تضادها و افراط در دوگانه‌سازی، فضای مسموم و ناسالمی را ایجاد می‌کند.
در چنین فضاهایی، کسانی در صدر قرار می‌گیرند که توانایی تحریک احساسات و تشدید تضادها را دارند. در نتیجه فرهنگ خشونت، نفرت و تعصب تعمیم می‌یابد و‌ جامعه از مسیر رشد معنوی و اخلاقی منحرف می‌شود. این وضعیت بر روحیه‌ی عمومی، اعتماد اجتماعی و ظرفیت تحمل تفاوت‌ها تأثیر منفی می‌گذارد.

فرهنگ مشاجره فضای عمومی را آلوده می‌سازد و تأثیرات جدی روانی و اجتماعی بر افراد برجای می‌گذارد. حضور مداوم در چنین فضاهایی سبب خستگی روانی، اضطراب و کاهش تحمل در برابر تفاوت‌ها می‌شود. افراد در برابر قضاوت و برچسب‌زنی، احساس ناامنی می‌کنند و به‌ تدریج به سکوت یا کناره‌گیری سوق داده می‌شوند. این روند در درازمدت معنویت و سلوک انسانی را فرسوده می‌سازد و بدبینی و انزوا را گسترش می‌دهد.
افزون بر آن، نهادهای آموزشی، فرهنگی و مدنی نیز در این فضا دچار تزلزل می‌شوند. دانشگاه‌ها که می‌توانند بستر تمرین گفت‌وگوهای عقلانی باشند، به صحنه‌ی رقابت‌های خاموش و محافظه‌کاری فکری تبدیل می‌شوند. رسانه‌ها که باید زمینه‌ی تبادل اندیشه را فراهم سازند، از تشویق تفکر نقادانه بازمی‌مانند.
برای بازسازی این وضعیت، بازگشت به آموزش و پرورش امری ضروری است. پرورش نسلی که بتواند با نظریات مخالف کنار بیاید، از نیازهای اساسی شکل‌گیری فرهنگ مدارا ‌و همگرایی است. در مکاتب و دانشگاه‌ها باید مهارت شنیدن، استدلال‌ورزی، نقد مؤدبانه و پذیرش تفاوت‌ها آموزش داده شود. رسانه‌ها نیز باید فرصت را در اختیار کسانی بگذارند که توان تعامل، گفت‌وگوی اخلاقی و تحلیل منطقی دارند، نه افرادی که تنها به تحریک احساسات می‌پردازند.
از سوی دیگر، هر فرد باید به مسؤولیت اخلاقی خود آگاه باشد. تغییر فرهنگی امری تحمیلی نیست؛ از درون هر یک از ما آغاز می‌شود. با انتخاب واژه‌ها، پرهیز از خشونت کلامی و تشویق گفت‌وگوی سالم می‌توان زمینه‌ی احیای فرهنگ مباحثه را فراهم ساخت.
گفت‌وگو مهارتی است که نیاز به تمرین دارد. همان‌ گونه که خشونت کلامی می‌تواند آموخته شود، احترام به اندیشه‌ی دیگران نیز قابل یادگیری است. مسیر پیش‌رفت یک جامعه از مجادله و تکفیر عبور نمی‌کند، بلکه از راه گفت‌وگوهای اخلاق‌مدار و عقلانی می‌گذرد.

نوشته های مرتبط :