تفاوت خانواده سنتی افغانستانی با اسلامی و هجمه‌های سنگین علیه آن

دسته: تحلیل, مصاحبه
نویسنده: غلام‌رضا سادات
1403/02/16
11:56 ق.ظ
بازدید: 30

پایگاه خبری تحلیلی روایت : از نظر جامعه شناسان آگاه در مسائل اجتماعی افغانستان، مردم افغانستان در عرصه فرهنگ ملی و احترام به خانواده، به دو مشکل عمده مواجه است: نخست این که افغانستان به خورده فرهنگ‌های تقسیم شده که در بین اقوام و قبیله‌ها موجود است. فرهنگ کلان تعریف‌شده تا هنوز به وجود نیامده است تا تعریف جامع از خانواده ارائه شود. دوم هم در عصر جهانی شدن بحران خانواده نیز دامن‌گیر بشریت شده است. فرهنگی که در آن روحیه غالب فرد‌گرایی بوده و نسبت خانوادگی و رویکرد آن درست بر مخالف فردگرایی قرار دارد.

بدون شک خانواده، خاستگاه اصلی ارزش‌های فطری بشری و اخلاقی‌ترین نهاد انسانی است. خانواده، ریشه‌دارترین و صمیمی‌ترین کانون عواطف انسان‌ها و اولین و اصیل‌ترین کانون تعلیم و تربیت بشر نیز می باشد؛ بنابراین اگر این نهاد با این ویژگی‌های منحصر به فرد وجود نداشته باشد و جایش را به فرهنگ و سنت‌های ناپسند قرون وسطایی و روایت‌های ساختگی از زوجیت و جنسیت بدهد، کم‌کم از اصالت، هویت و معنویت اسلامی و انسانی خالی می‌شود.

با این حال و با این‌که خانواده یکی از ارکان کلیدی فرهنگ بشری و اسلامی است، اما تلاش‌هایی برای گذار از خانواده و یا تغییر ماهیت آن از غرب شروع و در کشورهای مختلف و حتی بعضی از کشورهای اسلامی در حال انجام بوده و است.

البته در افغانستان در کنار بعضی از سنت‌های ناپسند که در بعضی مناطق وجود دارد، تلاش‌هایی هم در سال‌های پسین در زمینه فروپاشی کانون خانواده اصیل و معتدل اسلامی که در آن احترام و کرامت نهفته است، توسط عوامل مختلف خارجی و داخلی صورت گرفته. در حالی‌که روی واقعی مسئله این است که خانواده در کشور ما (افغانستان) به دلیل ساختار سنتی و قبایلی حاکم بر آن یک سو و تهاجم فرهنگی که وجود داشت/ دارد از طرفی؛ از دو جهت تحت فشار قرار دارد. از یک سو سنت‌گرایان با سنت‌های ناپسند در بعضی از مناطق حضور دارند که با تمامی وجه مثبت که در روابط و فرهنگ خانواده می خواهند، اما در بعضی مسائل به شدت غیرانسانی و اسلامی عمل می‌کنند که نمونه های آن عدم تمکین به حقوق زنان، سرکوب و سرزنش کودکان، عصبیت خانوادگی و قبیلوی و موارد دیگر که اگر صفحات کفاف کرد در ذیل خواهیم آورد؛ اما در سوی دیگر و در بیست سال گذشته که حکومت‌های غرب گرا حاکم در کابل بود، نهاد ارزشمند خانواده با چالش‌های زیادی رو به رو گردید، ولی در کلیت قضیه باید گفت که هنوز بخش عمده ای از جامعه افغانستانی تا حدودی به خانواده وابسته می‌باشند.

همچنین بخوانید: کاکر: ۱۶ مهاجم افغانستانی در دو سال گذشته در پاکستان حمله انتحاری انجام داده‌اند

از نظر جامعه شناسان آگاه در مسائل اجتماعی افغانستان، مردم افغانستان در عرصه فرهنگ ملی و احترام به خانواده، به دو مشکل عمده مواجه است: نخست این که افغانستان به خورده فرهنگ‌های تقسیم شده که در بین اقوام و قبیله‌ها موجود است. فرهنگ کلان تعریف‌شده تا هنوز به وجود نیامده است تا تعریف جامع از خانواده ارائه شود. دوم هم در عصر جهانی شدن بحران خانواده نیز دامن‌گیر بشریت شده است. فرهنگی که در آن روحیه غالب فرد‌گرایی بوده و نسبت خانوادگی و رویکرد آن درست بر مخالف فردگرایی قرار دارد.

با این وجود اما کانون خانواده در افغانستان هر چند با چالش‌های از قبیل جنگ و فقر روبه رو بوده و است اما سلطه کشورهای غربی نتوانسته است بر فرهنگ غنی و ریشه دار واقعی کشور آن گونه که تلاش جدی کردند، خللی وارد کنند چرا که مردم افغانستان بر این باور هستند که خانواده مقدس‌ترین نهاد اجتماعی و تعالیم دین اسلام حافظ این ارزش‌ها در خانواده است. البته منظور از فرهنگ خانواده‌محور، این‌جا مراد گرایشات قبیله سالاری نیست؛ منظور فرهنگ تمدن محور و بشرگرای‌ خراسان قدیم است که با اسلام مزج‌ شده و خانواده اعتدالی را با حقوق برابر شکل داده است.

البته نمی خواهم بحث را پچیده کنم و برای وضاحت این‌که در فرهنگ قبیله‌ای که در حاکمیت فعلی تمامی تلاش برای تعمیم آن وجود دارد، حفظ عزت و آبرو به شکل قومی و قبیلوی، در نبود حکومت، بزرگترین برنامه است. از نظر بعضی ها یکی از دلایل که طالبان اجازه تشکیل حکومت سراسری‌ همه شمول را در افغانستان نمی دهند، پابندی شان به فرهنگ قبیلوی و قومی شان است. طالبان نه تنها سخت قومی و قبیلوی به سبک و شیوه قرون وسطایی در قرن ۲۱ عمل می نمایند بلکه در دفاع از سنن قومی و قبیلوی شان از سر و جان هم تیر است. در حالی‌که این‌ گونه خانواده سالاری و قبیله گرایی هیچ نفعی برای اکثریت مردمان افغانستان به صورت کلی نداشته است.

همچنین بخوانید: مقام ایرانی:در پنج سال ۴ هزار و ۴۵۰ تُن مواد مخدر با منشاء افغانستان را کشف و ضبط کردیم

با این‌ حال، نکته‌ی مهم دیگر انتقادی که در ادامه مسئله فوق قابل طرح است، این‌که نهاد خانواده در بعضی از مناطق افغانستان، علیرغم بقاء در برابر چالش‌های مختلف داخلی و خارجی، در بسیاری از جنبه‌ها، با خانواده مد نظر و مطلوب اسلامی فاصله دارد. به عنوان مثال در خانواده مطلوب اسلامی، زن نه به عنوان بخشی از خانواده و سرمایه مرد، بلکه به عنوان ستون و یکی از اجزای تشکیل دهنده خانواده در کنار مرد می‌باشد. عدم توجه به این مسئله در سال‌های اخیر با افزایش آگاهی‌ها و همچنین گسترش روزافزون شبکه‌های اجتماعی، خانواده سنتی مردمحور در افغانستان را با چالش جدی مواجه کرده است. چالشی که اصل و موجودیت خانواده را تهدید می‌کند. از این رو برای حفظ نهاد خانواده در افغانستان سزاوار است تا این مهم به صورت منطقی و مبتنی بر مبانی دینی به جامعه عرضه شود. یعنی جایگاه زن و مرد و آزادی های آنان به خوبی معرفی شده تا زمینه سوء استفاده جریان‌های ضد خانواده نیز فراهم نشود.

نکته مورد توجه دیگر این است که در بیست زمان جمهوریت و با آمدن نیروهای خارجی به افغانستان نه تنها مشکلات خانواده‌ها به‌ویژه زنان کم نشد؛ بلکه به‌طور چشمگیری افزایش پیدا کرد. البته طرح فروپاشی خانواده از سوی خارجی‌ها برنامه ریزی شده بود، یعنی اولین رویکرد نیروها و انجوهای خارجی این بود که فقط زنان را هدف برنامه‌هایشان قرار دهند و به آنان یاد دهند که چگونه در مقابل چالش‌های خانواده و عبور از حرمت ها و نزاکت های خانوادگی، عمل کنند. یعنی هدف آنان تعمیم آگاهی برای تساوی حقوق نه که در واقع این‌گونه سیاست‌های نیروهای خارجی تنش‌زا و عمدی بود؛ چراکه هر کشوری در صدد جذب دیگر ملت‌ها در چارچوب سیاست‌های خود است و سعی دارد تا دیگران را جذب فرهنگ خود کند.

همچنین بخوانید: یونیسف: برای ۱۹ میلیون افغان در سال جاری خدمات صحی ارایه کردیم

نکته آخر این‌که نهاد خانواده در افغانستان در دو دهه ی اخیر، با روی کارآمدن «نظام جمهوری اسلامی افغانستان» از سال ۲۰۰۱تا ۲۰۲۱م، دچار تغییر و تحولات فرهنگی شده است. از مهمترین این تحولات میتوان به تغییروتحول در سنت ازدواج و همسرگزینی، الگوهای سبک زندگی در خانواده ها، نگرشها و الگوهای فرزندآوری و کاهش آن، تغییر در نگرشها و الگوهای طلاق و افزایش آن، تغییر شکل صمیمیت در روابط شخصی خانواده ها و مسئله تقابل زنان و مردان در مواردی، اشاره کرد. بدون تردید این تغییر و تحولات در کنار دست آوردهای مثبت آن، آسیب جدی بر فرهنگ دینی جامعه و خانواده افغانستانی بر جا گذاشت. در حالی‌که در این سرزمین نهاد خانواده بر اساس آموزه های دینی بنا نهاده شده و از سابقه فرهنگ دینی بیش از چند قرن برخوردار بوده است اما در دو دهه اخیر با حضور نیروهای کشورهای غربی و تبلیغات گسترده فرهنگ غربی از طریق رسانه ها این موضوع از یک سو منجر به تشدید همان فرهنگ سنتی سخت گیرانه در بعضی مناطق قبایلی که در واقع خلاف اصول اسلام می باشد، گردید؛ از طرفی هم این تلاش‌ها و هجمه‌های آسیب‌زا سبب تغییر بسیار سریع در عرصه فرهنگی رخداده و آسیب شدید بر سلامتی اخلاقی و رفتاری خانواده وارد گردید.

نوشته های مرتبط :