طرح ۲۰ بندی دونالد ترامپ با عنوان «طرح آتش‌بس در غزه» در ظاهر تلاشی برای پایان دادن به جنگ خونین در نوار غزه است، اما در واقع، بسیاری آن را ادامه‌ی همان سیاست‌های سلطه‌طلبانه آمریکا و رژیم صهیونیستی می‌دانند که طی دو سال گذشته با کشتار بیش از ۶۶ هزار فلسطینی دنبال شده‌اند. این طرح، با محوریت خلع سلاح حماس، واگذاری اداره غزه به گروه‌های غیرمقاومتی و مدیریت نوار غزه از سوی امریکا تحت پوشش حمایت اعراب، عملاً حذف کامل مقاومت فلسطینی را هدف گرفته است. با این حال، پاسخ مثبت اما مشروط حماس به این طرح، نه‌تنها غافلگیرکننده بلکه هوشمندانه و دقیق بود؛ پاسخی که ضمن پذیرش اصل آتش‌بس، خطوط قرمز مقاومت را حفظ کرد و نقش حماس را در آینده سیاسی فلسطین برجسته ساخت. البته نکته مهم این که در مذاکرات که فعلا روی جزییات آتش بس در جریان است، چقدر مفاد پیشنهادی ترامپ حفظ و تا چه حد نقش حماس در غزه حفظ خواهد شد، تا چند روز دیگر مشخص می شود.
با این حال، در این مطلب تلاش می کنیم تا اصول کلی و اساسی طرح ترامپ، پاسخ حماس و نکاتی را که این جنبش مطرح کرده و همچنین آینده غزه به کدام سمت و سو خواهد رفت، حد ممکن بازگو کنیم.
طرح ترامپ؛ حذف حماس و تسلط آمریکا؟
طرح ترامپ شامل بندهایی است که به وضوح نشان می‌داد هدف اصلی آن، حذف حماس از معادلات سیاسی و امنیتی غزه است. مهمترین بندهای این طرح عبارت اند از:
_خلع سلاح کامل حماس و پایان دادن به قدرت نظامی آن؛
_واگذاری اداره غزه به گروه‌هایی به رهبری تونی بلر؛
_عقب‌نشینی مرحله‌ای رژیم صهیونیستی از غزه؛
_تبادل اسرا بدون تضمین توقف حملات؛
_عدم اشاره به حقوق ذاتی فلسطینی‌ها یا چارچوب ملی فلسطینی.
در واقع، این طرح نه‌تنها حماس را از روند تصمیم‌گیری حذف می‌کرد، بلکه اداره غزه را به نیروهای خارجی واگذار می‌نمود و هیچ تضمینی برای توقف کامل تجاوزات اسرائیل ارائه نمی‌داد.
طرحی با مهر اسرائیل؛ یا حداقل با مشورت کامل
اگرچه طرح به نام ترامپ منتشر شد، اما با توجه به نزدیکی امریکا و اسراییل بویژه اداره ترامپ، این طرح یا مستقیماً از سوی اسرائیل تهیه شده یا حداقل با مشورت کامل با تل‌آویو تدوین شده است. منابع عبری از خشم خود نسبت به طرح سخن گفته‌اند، اما این خشم بیشتر به نظر می‌رسد نوعی نمایش رسانه‌ای باشد. تهدیدات همزمان ترامپ و نتانیاهو مبنی بر افزایش حملات در صورت عدم پذیرش طرح، نشان‌دهنده هماهنگی کامل میان دو طرف است. همچنین، آغاز فوری مذاکرات تبادل اسرا در مصر، بدون توقف حملات، گواهی دیگر بر این هماهنگی پنهان است.
پاسخ دقیق و هوشمندانه حماس؛ حفظ اصول، باز کردن مسیر دیپلماسی
اما در این میان، بیانیه حماس در پاسخ به طرح ترامپ، نمونه‌ای از دیپلماسی هوشمندانه بود که بر چهار اصل کلیدی استوار شد:
_پذیرش اصل آتش‌بس برای توقف فوری جنگ؛
_موکول کردن جزئیات به مذاکرات بعدی؛
_رد قاطعانه هرگونه خلع سلاح؛ البته تا فعلا اخبار متناقض از خلع سلاح به گوش رسیده است.
_تأکید بر نقش ضروری خود و فلسطینی‌ها در آینده سیاسی غزه.
حماس در این بیانیه، ضمن قدردانی از تلاش‌های بین‌المللی، اعلام کرد که اداره غزه باید به هیئتی فلسطینی از افراد مستقل و تکنوکرات واگذار شود، نه نیروهای خارجی. همچنین، تبادل اسرا را پذیرفت اما آن را مشروط به مذاکرات دقیق و تضمین‌های میدانی کرد. مهم‌تر از همه، حماس تأکید کرد که تا زمان ادامه اشغال، مقاومت نیز ادامه خواهد داشت. یعنی یکی از اصول اساسی خود را خارج شدن نیروهای اسرائیلی از غزه عنوان کرده است.
شش تفاوت کلیدی بیانیه حماس با طرح ترامپ
برای کسانی که تصور می‌کنند حماس تسلیم شده، مرور شش تفاوت اساسی میان بیانیه حماس و طرح ترامپ ضروری است:
- بیانیه حماس خواستار «بحث در مورد جزئیات» شد، در حالی که طرح ترامپ جزئیات را از حماس حذف کرده بود.
- اداره غزه به «نهاد فلسطینی مستقل» واگذار شود، نه به گروه‌های خارجی.
- تأکید بر «حمایت عربی و اسلامی» در آینده غزه، نه صرفاً مشورت با برخی کشورها.
- حقوق فلسطینی‌ها باید در «چارچوب ملی جامع فلسطینی» بررسی شود.
- استفاده از «قوانین و تصمیمات بین‌المللی» برای مشروعیت‌بخشی به مواضع فلسطینی‌ها.
- تأکید بر باقی‌ماندن حماس به‌عنوان بخشی از ساختار ملی فلسطین، برخلاف طرح ترامپ که حذف آن را هدف گرفته بود.
این موارد نشان می‌دهد که حماس نه‌تنها تسلیم نشده، بلکه با هوشمندی کامل، خود را در مرکز معادلات آینده قرار داده است. البته این موارد در بیانیه حماس آمده است؛ این که در مذاکرات این موارد چقدر مورد توجه قرار می گیرد، حرف جدا است.
آینده غزه؛ دیپلماسی، بن‌بست یا تداوم حملات اسرائیل؟
در حال حاضر، مذاکرات بر سر جزئیات طرح ترامپ آغاز شده، اما هنوز ابعاد دقیق آن روشن نیست. اسرائیل بیانیه حماس را به‌عنوان پذیرش کامل طرح تلقی نکرده و تهدید کرده که در صورت عدم پیشرفت مذاکرات، حملات را از سر خواهد گرفت. از سوی دیگر، حماس نیز اعلام کرده که تسلیم سلاح‌های خود را تنها در صورت تشکیل کشور مستقل فلسطینی با ارتش و اختیارات کامل خواهد پذیرفت. یعنی مهمترین مشکل فعلا خلع سلاح حماس و نقش این گروه در آینده غزه است.
بنابراین، آینده غزه در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. اگرچه مسیر دیپلماسی باز شده، اما خطر عهدشکنی آمریکا و اسرائیل همچنان وجود دارد. حماس با پذیرش مشروط، فرصت تنفس را برای مردم غزه فراهم کرده، اما در عین حال، آمادگی کامل برای مقاومت در صورت نقض توافقات را نیز حفظ کرده است.
جمع بندی پایانی اینکه؛
طرح ترامپ و پاسخ حماس، بیش از آنکه پایان جنگ غزه باشد، اولا تلاش ترامپ برای محو کامل مقاومت فلسطین، تثبیت اقتدار اسرائیل و همچنین تلاش برای کسب جایزه صلح نوبل است. همچنین آمریکا تلاش دارد نقش رهبری خود را در خاورمیانه با پشتیبانی تمام قد از اسرائیل که در طول دهه های گذشته وجود داشته تداوم ببخشد و جلو هر گونه چرخش و اعمال نفوذ از سوی چین و روسیه را بحران فلسطین بگیرد. البته فارغ از نیت امریکا که چه چیزی پشت آن طرح وجود دارد؛ در این میان، حماس با دیپلماسی هوشمندانه، هم اصول مقاومت را حفظ کرده و هم مسیر گفت‌وگو را باز نگه داشته است. آینده غزه، به نتیجه این مذاکرات و میزان پایبندی طرف‌های غربی به تعهداتشان بستگی دارد؛ اما یک چیز قطعی است: حماس بدون قید و شرط تسلیم نخواهد شد.
