هفته گذشته در حاشیه مراسم تحلیف رییس جمهور ایران، آیت‌الله خامنه‌ای رهبر انقلاب اسلامی ایران، در دیدار با رییس‌جمهور تاجیکستان، ضمن تقدیر از حضور او و هیئت همراه شان در مراسم تحلیف، زبان فارسی را یکی از اشتراکات مهم ایران، تاجیکستان و افغانستان دانست و افزود که باید برای حفظ، گسترش و جلوگیری از برخی تلاش‌ها برای انزوای آن، همکاری‌های بیشتری انجام شود.
از سوی دیگر، امامعلی رحمان رییس جمهور تاجیکستان هم در دیدار با آیت الله خامنه‌ای گفت: «دو کشور خویشاوند هستند و ما گسترش بیش از پیش روابط و استفاده از تجارب و پیشرفت‌های جمهوری اسلامی در عرصه‌های علمی، بهداشت و صنعت را خواستاریم.» وی گفت که تلاش دولت تاجیکستان برای گسترش زبان فارسی و تقویت این حوزه تمدنی ادامه دارد.
در همین حال سه روز پیش دولت تاجیکستان اعلام کرد که روند تغییر نام‌های ترکی را در این کشور به “فارسی” سرعت داده و روند تغییر نام‌های ترکی( ازبکی، ترکمنی و قرقیزی) شهرها و مناطق مختلف این کشور، به زبان فارسی (تاجیکی) ادامه می‌یابد.
گفته شده که اسامی بیش از ۱۷۴ منطقه مسکونی که ریشه تاجیکی یا فارسی ندارد، تغییر کرده و اسامی بیش از ۳۰۰ منطقه دیگر نیز تغییر خواهد کرد. همچنین چهار هزار و ۸۳۳ نام (شامل چهار هزار و ۳۱ منطقه جغرافیایی و ۸۰۲ محل مسکونی) تغییر می‌کند، یعنی نام‌های اکثریت مطلق مناطق دیگر فارسی خواهند بود.
بدون شک که زبان بخش مهمی از فرهنگ و هویت یک ملت و کشور است. در دوران استعمار کشورهای استعمارگر تلاش کردند که با استفاده از تغییرات فرهنگی منجمله زبان، سلطه شان را تداوم بخشند.
تاجیکستان هم به عنوانی بخشی از جغرافیای مستعمره روسیه تزاری و شوروی سابق، دستخوش این تغییر شد و در دوران اتحاد جماهیر شوروی، علاوه بر خط نوشتاری که به روسی تغییر یافت، شهرهای بی‌شماری در تاجیکستان به سبک روسی تغییر نام داده شدند.
اما دولت تاجیکستان در بیست سال اخیر سیاست بازگشت به هویت فرهنگی را روی دست گرفت. نخستین بار در آغاز سال ۱۳۸۶ و به پیشنهاد رییس جمهوری تاجیکستان و به منظور ارج نهادن به هویت ملــی فارسی‌زبان‌ها و تاجیک‌ها، پسوندهای روسی مثل “اف ” یف ، “اویچ” ، آوا و “یونا” از آخر نام خانوادگی تاجیک ها حذف شدند. امامعلی رحمان در روز اول سال و همزمان با تجلیل از نوروز، پیشنهاد حذف پسوندهای روسی را از نام خانودگی تاجیک‌ها در جمع روشنفکران به مناسبت عید نوروز اعلام کرد. وی از مردم خواست از ایــن پس به جای “امامعلی رحمانف” از او به نام “امامعلی رحمان” یاد کنند. یعنی این کار را از خود شروع کرد و برای ارج‌گذاری به زبان و هویت فرهنگی، حاضر شد از نام خود که سال‌ها با آن شناخته می‌شد، عبور کند و به صورت رسمی در اداره ثبت احوال آن را اصلاح کند.
یک زمانی اشرف غنی هم در ظاهر به خاطر ایجاد اتحاد و بازگشت به گذشته بدون تعصب و قومگرایی در کشور، دست به تغییر پسوند نامش زد. البته اقدام اشرف غنی بیشتر به این دلیل صورت گرفت که او خود را یک شخصیت ملی فراقومی و بدون تعصب قومی جلوه دهد. یعنی این دو کار از لحاظ نهادینه ساختن یک فرهنگ قابل تامل است.
اشرف غنی در کنار کنار گذاشتن پسوند احمدزی، همچنین شعار می‌داد كه “هيچ افغان كمتر از افغان ديگر نيست” تا خود را مبرا از تبعيض و تعصب بخواند. اما بر خلاف این تغییر نام، کاری با اقوام دیگر به جای نهادینه ساختن فرهنگ زدودن تعصب کرد که هیچ گاهی مردم افغانستان آن را فراموش نمی‌کنند.
در حالی‌که اقدام رییس جمهور تاجیکستان یک ملت را انسجام بخشیده و به فرهنگ گذشته اش پیوند زد و کماکان ثمرات آن ادامه دارد؛ اما اقدام نمادین اشرف غنی که با فرمان انجام شد، در طول ۷ سال حكومتداری اش در عمل نشان داد كه قومگراتر از او در تاريخ افغانستان نبوده است به گونه اي كه مخكش‌ها در دوره همين آدم ظهور کرد و تصفیه‌های قومی صورت گرفت و در نهایت فاجعه سقوط از همین ایجاد فضای نفرت قومی که غنی خلق کرده بود، واقع شد.
البته منظور از مقایسه این دو مسئله، این است که رئیس جمهور تاجیکستان با تغییر پسوند نامش و در اقدام عملی و صادقانه هم روند بازگشت به گذشته تمدنی را آغاز کرد و هم انسجام ملی در کشورش را تقویت کرد؛ اما در مقابل اشرف غنی تعصب و قومگرایی را برجسته کرده و اقدام به حذف سیاسی، فرهنگی و اجتماعی اقوام دیگر و نمادهای آنان کرد.
