سالروز فروپاشی دیوار برلین؛ نماد جدایی، نشانه آزادی

دسته: تحلیل
نویسنده: ضیا ضیایی
1404/08/18
10:14 ق.ظ
بازدید: 4

پایگاه خبری تحلیلی روایت : در نهم نوامبر ۱۹۸۹، دیوار برلین، نماد جدایی و سرکوب، فرو ریخت و یکی از مهم‌ترین لحظات تاریخ معاصر رقم خورد. این دیوار که نزدیک به سه دهه برلین را به دو بخش شرقی و غربی تقسیم کرده بود، نه‌تنها مرز فیزیکی، بلکه نماد جنگ سرد و شکاف ایدئولوژیک میان دو بلوک شرق و غرب بود. فروپاشی دیوار برلین نتیجه‌ی زنجیره‌ای از بحران‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی در بلوک شرق بود. سیستم اقتصادی بسته، سرکوب آزادی‌های فردی، مهاجرت گسترده نخبگان، و در نهایت از همه مهمتر درگیر شدن شوروی در جنگ فرسایشی افغانستان بود که این بلوک را به‌شدت تضعیف کرد. اتحاد جماهیر شوروی که زمانی ستون فقرات بلوک شرق بود، در دهه ۱۹۸۰ و پس از گیر کردن در باتلاق افغانستان با تضعیف اقتصاد خود، اصلاحات داخلی و کاهش حمایت از متحدانش، عملاً زمینه‌ساز فروپاشی این ساختار شد.

در نهم نوامبر ۱۹۸۹، دیوار برلین، نماد جدایی و سرکوب، فرو ریخت و یکی از مهم‌ترین لحظات تاریخ معاصر رقم خورد. این دیوار که نزدیک به سه دهه برلین را به دو بخش شرقی و غربی تقسیم کرده بود، نه‌تنها مرز فیزیکی، بلکه نماد جنگ سرد و شکاف ایدئولوژیک میان دو بلوک شرق و غرب بود.

فروپاشی دیوار برلین نتیجه‌ی زنجیره‌ای از بحران‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی در بلوک شرق بود. سیستم اقتصادی بسته، سرکوب آزادی‌های فردی، مهاجرت گسترده نخبگان، و در نهایت از همه مهمتر درگیر شدن شوروی در جنگ فرسایشی افغانستان بود که این بلوک را به‌شدت تضعیف کرد. اتحاد جماهیر شوروی که زمانی ستون فقرات بلوک شرق بود، در دهه ۱۹۸۰ و پس از گیر کردن در باتلاق افغانستان با تضعیف اقتصاد خود، اصلاحات داخلی و کاهش حمایت از متحدانش، عملاً زمینه‌ساز فروپاشی این ساختار شد.

جهان دوپاره پس از جنگ جهانی دوم

پس از پایان جنگ جهانی دوم در سال ۱۹۴۵، جهان به دو بلوک اصلی تقسیم شد: بلوک غرب به رهبری ایالات متحده و بلوک شرق به رهبری اتحاد جماهیر شوروی. اروپا نیز به میدان رقابت این دو قدرت تبدیل شد. آلمان به چهار منطقه اشغالی تقسیم شد و در نهایت به دو کشور آلمان غربی (سرمایه‌داری) و آلمان شرقی (کمونیستی) تجزیه شد. برلین، پایتخت سابق رایش سوم، نیز به‌رغم قرارگیری در خاک آلمان شرقی، به دو بخش شرقی و غربی تقسیم شد و به کانون تنش‌های ژئوپلیتیک شوروی و امریکا بدل گشت.

جنگ سرد و دیوارهایی که ساخته شدند

در دوران جنگ سرد، رقابت ایدئولوژیک و نظامی میان دو بلوک شدت گرفت. آلمان شرقی با بحران فرار نیروی انسانی مواجه شد؛ بیش از دو میلیون نفر، عمدتاً متخصص و تحصیل‌کرده، بین سال‌های ۱۹۴۹ تا ۱۹۶۱ به غرب گریختند. برای مهار این موج مهاجرت، دیوار برلین در ۱۳ آگوست ۱۹۶۱ ساخته شد. این دیوار ۱۵۵ کیلومتری، با برج‌های مراقبت، سیم‌های خاردار و «نوار مرگ»، به نماد سرکوب و جدایی بدل شد و شکاف میان دو جهان را عینی‌تر کرد.

سرکوب، فرار و مقاومت

دیوار برلین نه‌تنها مانع فیزیکی، بلکه ابزار سرکوب سیاسی بود. براساس گزارش موسسه پوسدام، حداقل ۱۳۸ نفر در تلاش برای عبور از آن جان باختند. با این حال، بیش از ۵۰۰۰ نفر با روش‌هایی خلاقانه مانند حفر تونل، پنهان‌شدن در موترها یا پرواز با بالن موفق به فرار شدند. در مقاله ای خواندم که یکی از نمادین‌ترین فرارها، پرش کنراد شومان، سرباز آلمان شرقی، از روی سیم‌های خاردار بود. دیوار، اگرچه جسم‌ها را جدا کرد، اما نتوانست دل‌ها را از هم بگسلد. زیرا در دو طرف این دیوار خانواده های زندگی می کردند که به دو قسمت تقسیم شده بودند.

فروپاشی بلوک شرق و سقوط دیوار

در دهه ۱۹۸۰، بلوک شرق با بحران‌های عمیق‌تری مواجه شد. اقتصادهای متمرکز و ناکارآمد، نارضایتی‌های عمومی، و سرکوب‌های سیاسی، مشروعیت حکومت‌های کمونیستی را زیر سؤال برد. تجاوز شوروی به افغانستان در سال ۱۹۷۹ و درگیر شدن در جنگی فرسایشی، منابع مالی و انسانی این کشور را تحلیل برد و وجهه بین‌المللی‌اش را خدشه‌دار کرد. اصلاحات گورباچف، از جمله گلاسنوست (شفاف‌سازی) و پرسترویکا (بازسازی)، به‌جای نجات نظام، به تسریع فروپاشی آن انجامید. در آلمان شرقی، اعتراض‌های مردمی اوج گرفت و در نهایت در نهم نوامبر ۱۹۸۹، تحت این همه فشار مرزها گشوده شد. دیوار برلین فرو ریخت، بدون شلیک حتی یک گلوله. این رویداد، آغازگر روند اتحاد آلمان و پایان جنگ سرد بود.

با این حال، دیوار برلین، که زمانی نماد جدایی و سرکوب بود، امروز به یادمانی برای آزادی و اتحاد بدل شده است. فروپاشی آن نه‌تنها پایان یک دیوار، بلکه پایان یک دوران بود؛ دورانی که در آن ایدئولوژی‌ها، ملت‌ها را از هم جدا می‌کردند. ۹ نوامبر، یادآور قدرت مردم، امید به آزادی و پیروزی بر دیوارهای ذهنی و فیزیکی است.

این روز به ما (مردم افغانستان) می آموزد که هیچ قدرتی سلطه گر و رژیمی مستبد نمی تواند با سرنیزه برای مدت طولانی حکومت کند و سرانجام فروخواهند پاشید.

نوشته های مرتبط :