بدخشان؛ قربانی ناآگاهی و خوش‌خدمتی در دو تصویر

دسته: تحلیل
نویسنده: مهرزاد عظیمی
1404/01/23
10:17 ق.ظ
بازدید: 27

پایگاه خبری تحلیلی روایت : بدخشان، این خطه‌ی غنی از تاریخ، فرهنگ و منابع طبیعی، در دهه‌های اخیر به میدانی برای رقابت‌های محلی بی‌ثمر و آزمایشگاه سیاست‌های حاشیه‌ساز حکومت‌های مرکزی تبدیل شده است. این ولایت، به‌جای آن‌که مرکز مقاومت فرهنگی و اقتصادی باشد، به مرور زمان به پایگاه افراط‌گرایی، محل نزاع داخلی و میدان بهره‌برداری شونیست‌ها بدل گشته است. در این تحلیل، دو تصویر تاریخی از بدخشان – یکی مربوط به دوران جمهوریت و دیگری مربوط به عصر طالبان – در کنار هم قرار می‌گیرند، تا ریشه‌های مشترک فروپاشی این ولایت برجسته شوند.

بدخشان، این خطه‌ی غنی از تاریخ، فرهنگ و منابع طبیعی، در دهه‌های اخیر به میدانی برای رقابت‌های محلی بی‌ثمر و آزمایشگاه سیاست‌های حاشیه‌ساز حکومت‌های مرکزی تبدیل شده است. این ولایت، به‌جای آن‌که مرکز مقاومت فرهنگی و اقتصادی باشد، به مرور زمان به پایگاه افراط‌گرایی، محل نزاع داخلی و میدان بهره‌برداری شونیست‌ها بدل گشته است.
در این تحلیل، دو تصویر تاریخی از بدخشان – یکی مربوط به دوران جمهوریت و دیگری مربوط به عصر طالبان – در کنار هم قرار می‌گیرند، تا ریشه‌های مشترک فروپاشی این ولایت برجسته شوند.

تصویر اول: بدخشان در عصر جمهوریت

در زمان جمهوریت، گروهی از چهره‌های بدخشانی برای حفظ منافع کوتاه‌مدت، به جای ایستادن در کنار مردم، وارد ائتلاف‌های پنهان با حلقات فاسد حکومتی شدند. این افراد، با دست داشتن در قاچاق سلاح، مواد مخدر و استخراج غیرقانونی معادن، نه تنها به غارت منابع بومی کمک کردند، بلکه بدخشان را به محلی ناامن و بی‌ثبات بدل ساختند.
در نبود آگاهی از سیاست‌های کلان و شونیستی حکومت مرکزی، این چهره‌ها عملاً به مهره‌هایی در دست ساختارهای قدرت تبدیل شدند. هدف اصلی آنان حفظ موقعیت فردی بود، نه منافع جمعی مردم بدخشان. این وضعیت، فرصت تاریخی بدخشان برای بازسازی و تقویت جایگاهش را به باد داد.

تصویر دوم: بدخشان در سایه امارت طالبان

اکنون نیز در ساختار امارت اسلامی، تکرار همان الگوها را شاهد هستیم. شماری از طالبان بدخشانی، به‌جای دفاع از حقوق مردم خود، درگیر رقابت‌هایی هستند که هدف اصلی‌اش خوش‌خدمتی به سران قبیله‌گرای طالبان مانند ملا هیبت‌الله، ملا برادر و ملا حقانی است.
در این وضعیت، حتی گزارش‌هایی از بهره‌برداری فاجعه‌بار از منابع انسانی – مانند فروش اعضای بدن کودکان برای تأمین هزینه‌های درمان رهبران طالبان – مطرح شده است. این اقدامات نشان می‌دهد که همان‌گونه که در جمهوریت، عزت مردم قربانی بازی‌های قدرت شد، در امارت نیز کرامت انسانی در برابر منافع سیاسی فدا شده است.

شباهت‌های دو تصویر: تکرار یک فاجعه

دو تصویر تاریخی از بدخشان – یکی در زمان جمهوریت و دیگری در عصر طالبان – گرچه در ظاهر متفاوت‌اند، اما در ریشه و ساختار بسیار به هم شبیه‌اند. دو شباهت کلیدی آن‌ها را به یک چرخه‌ی تکرارشونده‌ی تخریب تبدیل می‌کند:
۱. ناآگاهی از سیاست‌های کلان و نقش‌آفرینی در چارچوب قدرت مرکزی:
چه در جمهوریت و چه در امارت، چهره‌های بدخشانی بدون شناخت از ابعاد کلان سیاست‌های حکومت مرکزی، به عنوان ابزارهایی برای اجرای برنامه‌های شونیستی مورد استفاده قرار گرفتند. آنان نه تنها مانع این سیاست‌ها نشدند، بلکه با رفتارهای منفعت‌طلبانه‌ی خود، راه را برای آن‌ها هموار کردند.
۲. رقابت‌های ناسالم محلی و تضعیف وحدت اجتماعی:
در هر دو دوره، بدخشانی‌ها به‌جای اتحاد برای حفظ هویت، منابع و استقلال خود، درگیر اختلافات داخلی، رقابت‌های قبیله‌ای و منازعات محلی شدند. نتیجه‌ی این وضعیت، کاهش قدرت چانه‌زنی سیاسی، فروپاشی انسجام اجتماعی و گشودن راه برای نفوذ و سلطه‌ی بازیگران غیربومی بود.
پیامدهای استراتژیک: بدخشانِ از دست‌رفته
نتیجه‌ی این روندها، چیزی جز از دست‌دادن کنترل بر معادن، تخریب ادارات محلی، تغییر ترکیب جمعیتی و تضعیف هویت بومی نبوده است. بدخشان به جای آن‌که در مرکز تحولات فرهنگی و اقتصادی قرار گیرد، به یک حاشیه‌ی پرآشوب تبدیل شده است؛ جایی که هر قدرت مرکزی می‌تواند آن را بدون هزینه سیاسی غارت کند.
جمع‌بندی: خیانت درونی، تهدید بیرونی
بدخشان نه با یورش مستقیم قدرت‌های خارجی سقوط کرد، نه با توطئه‌های پیچیده‌ی بیرونی، بلکه با خیانت بخشی از نیروهای داخلی‌اش به زانو درآمد. این خیانت – که گاه با نام سیاست، گاه به نام دین و گاه با شعار خدمت به مردم توجیه شد – راه را برای اشغال تدریجی این ولایت هموار کرد.

نوشته های مرتبط :