ایمان زیر نيزه؛ نگاهی به نقض آزادی دین و وجدان در افغانستان

دسته: تحلیل
نویسنده: عبدالظهور نجرابی
1404/02/21
11:52 ق.ظ
بازدید: 9

پایگاه خبری تحلیلی روایت : آزادی دین و وجدان یکی از پایه‌ای‌ترین حقوق انسانی است، حقی که به انسان اجازه می‌دهد دین خود را آزادانه برگزیند، باورش را ابراز کند یا حتی بی‌باور باشد. این حق، نه تنها بخش جدایی‌ناپذیر از کرامت انسانی است، بلکه پایه‌ای برای جامعه‌ای سالم، متنوع و هم‌زیست نیز به‌شمار می‌رود. اما در افغانستانِ امروزی، این حق نه تنها محدود، بلکه عملاً انکار شده است. حکومت افغانستان با رویکردی انحصارگرایانه، تنها قرائت خاصی از اسلام را به رسمیت می‌شناسد و هر نوع گرایش یا برداشت متفاوت دینی را سرکوب می‌کند. در این مقاله، نگاهی می‌اندازیم به وضعیت آزادی دین و وجدان در افغانستان، ریشه‌های نقض آن، و تأثیراتی که این وضعیت بر جامعه بر جای گذاشته است.

آزادی دین و وجدان یکی از پایه‌ای‌ترین حقوق انسانی است، حقی که به انسان اجازه می‌دهد دین خود را آزادانه برگزیند، باورش را ابراز کند یا حتی بی‌باور باشد. این حق، نه تنها بخش جدایی‌ناپذیر از کرامت انسانی است، بلکه پایه‌ای برای جامعه‌ای سالم، متنوع و هم‌زیست نیز به‌شمار می‌رود. اما در افغانستانِ امروزی، این حق نه تنها محدود، بلکه عملاً انکار شده است. حکومت افغانستان با رویکردی انحصارگرایانه، تنها قرائت خاصی از اسلام را به رسمیت می‌شناسد و هر نوع گرایش یا برداشت متفاوت دینی را سرکوب می‌کند. در این مقاله، نگاهی می‌اندازیم به وضعیت آزادی دین و وجدان در افغانستان، ریشه‌های نقض آن، و تأثیراتی که این وضعیت بر جامعه بر جای گذاشته است.

آزادی دین و وجدان چیست؟ طبق ماده ۱۸ میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی ICCPR هر فرد حق دارد از آزادی فکر، وجدان و دین برخوردار باشد. این آزادی شامل انتخاب دین، تغییر آن، و ابراز عقیده به‌صورت فردی یا جمعی، علنی یا خصوصی است. این اصل در بسیاری از اسناد حقوق بشری نیز آمده است، از جمله اعلامیه جهانی حقوق بشر در عمل، این حق یعنی کسی نباید به‌خاطر عقیده دینی‌اش مجازات شود، نباید مجبور به پذیرش دینی مذهب عقیده خاصی شود و باید بتواند آزادانه عبادت کند یا نکند. اما در افغانستان، این اصول فقط روی کاغذ معنا دارند.
اوضاع فعلی در افغانستان؛ دین اجباری، عقیده سرکوب‌شده با فروپاشی نظامجمهوریت در کشور ، فضای دینی در افغانستان شکلی تک‌صدایی به خود گرفته است. حکومت، تنها خوانش تندروانه‌ای از فقه حنفی را به رسمیت می‌شناسد. اقلیت‌های دینی چون شیعیان، اهل هنود و سیک‌ها، با محدودیت‌های فراوان مواجه‌اند. عبادت‌خانه‌ها بسته می‌شوند، مراسم‌های مذهبی محدود می‌شوند و حتی وجود فیزیکی این اقلیت‌ها در افغانستان در خطر نابودی است. برای مثال، سیک‌ها و هنودهایی که قرن‌ها در افغانستان زندگی کرده بودند، اکنون تقریباً به‌طوردست جمعی مهاجرت کرده‌اند و یا هم در تلاش برای مهاجرت اند، چون امنیت جانی و آزادی مذهبی ندارند. پیروان دیگر مذاهب اسلامی، به‌ویژه شیعیان، نه‌تنها از مشارکت در قدرت محروم‌اند، بلکه گاه با تهدید، تبعیض و حتی خشونت مواجه می‌شوند. هم‌زمان، افراد بی‌دین یا کسانی که باور متفاوتی از دین دارند، اساساً جایی برای نفس‌کشیدن ندارند. اگر کسی بخواهد از دین رسمی خارج شود، با خطر مرگ، زندان یا طرد اجتماعی مواجه است.
فراتر از دین رسمی، وجدان به‌معنای صدای درونی انسان برای تشخیص درست از نادرست، در افغانستان جایی ندارد. معلمان، نویسندگان، روزنامه‌نگاران یا هنرمندانی که بر اساس وجدان‌شان سخن بگویند و بخواهند نگاه مستقل داشته باشند، در معرض سرکوب‌اند. حکومت نه‌تنها به آزادی اعتقاد دینی حمله کرده، بلکه استقلال فکری را هم جرم می‌داند. انسان‌ها مجبور شده‌اند باورهای‌شان را پنهان کنند، از نوشتن، حرف‌زدن و حتی سکوت هم بترسند. در چنین فضایی، دین به ابزاری برای کنترل تبدیل شده، نه راهی برای رشد معنوی.
افغانستان پیش از بازگشت امارت طالبان عضو فعال چندین معاهده بین‌المللی حقوق بشری بود. طبق قانون اساسی ۱۳۸۲، آزادی دین برای پیروان دیگر مذاهب تضمین شده بود، هرچند در عمل هم‌واره با چالش همراه بود. با حاکمیت طالبان، نه‌تنها این قانون کنار گذاشته شد، بلکه تمام نظام حقوقی بر اساس تفسیری محدود از شریعت قرار گرفت؛ تفسیری که جایی برای حق انتخاب یا عقیدهٔ متفاوت ندارد.این روند، آشکارا با تعهدات بین‌المللی افغانستان در تضاد است. در واقع، طالبان هیچ قانونی که تضمین‌کنندهٔ حقوق دینی باشد، ارائه نکرده‌اند؛ بلکه به جای قانون، دستور، اجبار و تهدید وجود دارد.
وقتی انسان مجبور باشد برخلاف باورش زندگی کند، دچار نوعی شکاف درونی می‌شود. ترس از ابراز عقیده، احساس ناامنی روانی، و فرار از جامعه، تنها بخشی از پیامدهای این فضای اختناق است. جوانان زیادی که با دنیای بیرون از طریق اینترنت آشنا هستند، نمی‌توانند باورهای‌شان را در جامعه ابراز کنند. بسیاری از آن‌ها مهاجرت می‌کنند یا منزوی می‌شوند. در عین حال، جامعه‌ای که در آن تنها یک روایت از دین پذیرفته می‌شود، ظرفیت گفت‌وگو تحول و همزیستی را از دست می‌دهد. این انحصار، بذر افراط‌گرایی را در دل خود می‌پروراند بازگشت آزادی دین و وجدان در افغانستان، شاید در حال حاضر رؤیایی دور از دسترس باشد، اما نباید از مطالبهٔ آن دست کشید. نهادهای حقوق بشری، سازمان‌های بین‌المللی و صدای مردم افغانستان در خارج از کشور باید این موضوع را به یک خواست اساسی تبدیل کنند. جامعه جهانی نیز باید روشن سازد که مشروعیت هیچ حکومتی بدون احترام به حقوق بنیادی مردم، به رسمیت شناخته نخواهد شد.در داخل کشور نیز، حتی کوچک‌ترین تلاش برای آگاهی‌بخشی، حفظ تنوع و احترام به عقاید متفاوت باید تقویت شود هرچند پنهانی، اما مؤثر.

نتیجه‌گیری
آزادی دین و وجدان، قلب تپندهٔ هر جامعهٔ انسانی است. سلب این آزادی، نه‌تنها ظلم به افراد است، بلکه راه را بر رشد، تحول و صلح می‌بندد. افغانستان امروز، کشوری است که بسیاری از ساکنانش باید برای زنده‌ماندن، باورهای‌شان را پنهان کنند. این وضعیت، نه با دین واقعی هم‌خوان است، نه با کرامت انسانی. راه آینده، از گذر احترام به تفاوت‌ها، بازگشت به حقوق بشر و شنیدن صدای وجدان آغاز می‌شود.

نوشته های مرتبط :