اورنگ‌زیب؛ قصه‌ی آن‌که پدر را به بند کشید و خویش را از جان تهی ساخت

دسته: تحلیل
نویسنده: سمیه شریفی (خزان)
1404/03/07
9:43 ق.ظ
بازدید: 21

پایگاه خبری تحلیلی روایت : ای انسان‌های تشنه! ای ارواحِ سرگشته در این بازارِ دنیا! گوشِ جان بسپارید به داستانی که نه فقط از دیروز می‌گوید، بلکه از امروز ما، از جانِ ما و از ارجِ این خاک مقدس سخن می‌گوید. در تاریخ خواندم: روزگاری در دیار هند، مردی بود بر تخت پادشاهی، نامش شاه‌جهان. او دست به ساختن کاخ‌ها، مساجد و باغ‌ها می‌زد و از همه زیباتر، تاج محل را بنا نهاد؛ آینه‌ای از محبت، آینه‌ای از زیبایی که تا ابد بر تارکِ تاریخ می‌درخشد. گمان می‌کرد با خلق زیبایی، بر جهان حکم می‌راند. اما شگفتا، ای جان‌ها! شگفتا که پس از او، پسری برخاست، نامش اورنگ‌زیب. اورنگ‌زیب، که نامش خود زینت تخت بود، اما آیا واقعاً زینتی برای تخت پدر بود؟ او مردی بود با هیبت، با پیشانی‌ای که از سجده نشان داشت، با دستانی که می‌گویند خط قرآن می‌نوشت، با نانِ که از دست‌رنج خویش به دست می‌آورد. ظاهری از تقوا و دینداری داشت؛ بلی، ظاهری به سانِ زاهدی خشک. اما وای بر آن زهدِ خشک، که نور عشق را در جان می‌خشکاند.

ای انسان‌های تشنه! ای ارواحِ سرگشته در این بازارِ دنیا! گوشِ جان بسپارید به داستانی که نه فقط از دیروز می‌گوید، بلکه از امروز ما، از جانِ ما و از ارجِ این خاک مقدس سخن می‌گوید.
در تاریخ خواندم: روزگاری در دیار هند، مردی بود بر تخت پادشاهی، نامش شاه‌جهان. او دست به ساختن کاخ‌ها، مساجد و باغ‌ها می‌زد و از همه زیباتر، تاج محل را بنا نهاد؛ آینه‌ای از محبت، آینه‌ای از زیبایی که تا ابد بر تارکِ تاریخ می‌درخشد. گمان می‌کرد با خلق زیبایی، بر جهان حکم می‌راند.
اما شگفتا، ای جان‌ها! شگفتا که پس از او، پسری برخاست، نامش اورنگ‌زیب. اورنگ‌زیب، که نامش خود زینت تخت بود، اما آیا واقعاً زینتی برای تخت پدر بود؟ او مردی بود با هیبت، با پیشانی‌ای که از سجده نشان داشت، با دستانی که می‌گویند خط قرآن می‌نوشت، با نانِ که از دست‌رنج خویش به دست می‌آورد. ظاهری از تقوا و دینداری داشت؛ بلی، ظاهری به سانِ زاهدی خشک.
اما وای بر آن زهدِ خشک، که نور عشق را در جان می‌خشکاند.

اورنگ‌زیب، برادرانش را از سر راه برداشت و پنداشت که با این کار، راه خلافت الهی را می‌گشاید. و از همه تلخ‌تر، پدرش، شاه‌جهان، آن بناگر تاج محل را، در همان ایام بیماری از تخت به زیر کشید و در قلعه‌ی آگره زندانی کرد؛ زندانی که پنجره‌اش رو به تاج‌محل گشوده می‌شد، نشانه‌ای از عشقی از دست‌رفت.
آیا می‌دانید، ای جان‌های بیدار، که این قصه، تنها داستان یک پادشاه و پسرش نیست؟ این روایت هر دلی‌ست که قدرت دنیا را بر محبت الهی مقدم می‌دارد؛ قصه‌ی هر فرزندی است که مهر پدر را زیر پای خواهش نفس لگدمال می‌کند!

اورنگ‌زیب، پادشاهی‌اش را گسترش داد. فتاوایی نوشت به عظمت یک کوه: «فتاوای عالمگیری». خواست تا عالم، بر خط شریعت او حرکت کند. اما شگفتا! او گمان می‌کرد شریعت، فقط در قلم خشک و شمشیر بُرنده است! ندید که شریعت الهی، از محبت می‌جوشد و به محبت می‌نشیند. شریعت حقیقی، آن است که دل‌ها را به هم پیوند می‌دهد، نه به تیغِ تفسیر از هم جدا می‌کند. مساجد ساخت، اما آیا دلِ مردم را نیز مسجد نور الهی کرد؟
وای بر آن دینداری که دلهره و ترس می‌آفریند، نه آرامش و امید.
پدرش، در آن زندان، هر روز با دیدن تاج محل شاید با خود می‌گفت: «چه سود از این همه زیبایی ساختنی، اگر روحِ آدمی در بند خویشتن و دنیا باشد؟»
اورنگ‌زیب پادشاهی را به‌دست آورد، اما آیا پادشاه قلب پدر باقی ماند؟ آیا پادشاه دل‌های مردم شد؟ پادشاهی که با ترس بر دل‌ها حکومت کند، دیکتاتور است، نه خلیفةالله.
و اکنون، ای فرزندانِ این خاکِ مجروح، افغانستان.

این قصه، قصه‌ی شماست. نه از دیروز هند، که از امروزِ جانِ شما و زخم‌های این سرزمین سخن می‌گوید.
شما نیز سال‌هاست شاهد برادرکشی‌ها بوده‌اید. شاهد پسرانی که بر سرِ تخت قدرت، جانِ پدران، جان برادران، و جان همسایگان را گرفته‌اند.
آیا شما نیز در جست‌وجوی اورنگ‌زیبِ درونِ خود نیستید؟ همان نفس اماره‌ای که به نام دین، به نام مصلحت، به نام قدرت، چشم بر مهر و عشق می‌پوشاند؟

بیدار شوید، ای جان‌ها! بیدار شوید!
اگر ظاهر دین را بر جانِ دین مقدم دارید، اگر قلم خشک حکم را بر اشک محبت ترجیح دهید، اگر شمشیر زور را بر عصای هدایت ترجیح دهید، آنگاه شما نیز در مسیر اورنگ‌زیب قدم گذاشته‌اید. و هر که در این مسیر رود، هرچند به ظاهر عالم‌گیر شود، اما در نهایت، قلب خود را از دست می‌دهد، و این، بزرگ‌ترین باخت اوست!
این ویرانه‌های جسم و روحِ افغانستان را نه با قهر و قدرت، که با عشق، گذشت و برادری می‌توان ساخت.
اورنگ‌زیب پادشاهی‌ای عظیم داشت، اما قلبش آینه‌ی آن عظمت نبود. او، به‌جای آن‌که یار و یاور پدر باشد، زندان‌بان او شد.
این است نهایت تلخی «قدرت بی‌عشق».
پس ای انسان‌ها! این است درس این قصه:
پادشاهی حقیقی، نه بر تخت زرین است، که بر دل صافی.
شریعت حقیقی، نه در قلم جبر است، که در جاری شدن رحمت.
پیروزی حقیقی، نه در شکست دادن برادر، که در همدل شدن با اوست.
آزادی حقیقی، نه در تسخیر دنیا، که در رهایی از نفس.
بیایید به‌جای اورنگ‌زیب شدن، نور شویم؛
نور محبت، نور عدالت درونی، نور وحدت.
تاج و تخت، سایه‌ای است که می‌رود.
شمشیر و قهر، زوالی است که می‌آید.
آن‌چه می‌ماند، عشق است.
و آن‌که دل‌ها را با مهر فتح می‌کند، پادشاه جاودان است.
این است راه رستگاری افغانستان.
این است راه نجات هر انسان.