در دو دههی گذشته، یکی از جدیترین جدالهای هویتی میان نخبگان سیاسی و فرهنگی افغانستان، منازعه بر سر نام “افغانستان” بوده است.
منتقدان این نام را بازتابدهندهی تنوع قومی کشور نمیدانستند و خواستار تغییر آن بودند؛ در حالیکه مدافعان، آن را بخشی از میراث تاریخی و ملی کشور تلقی کرده و غیرقابلتغییر میدانستند.
اما در ۱۵ اوت ۲۰۲۱، با ورود طالبان به کابل، این معادله به کلی دگرگون شد. طالبان اگرچه هر دو سوی این جدال را از صحنهی قدرت حذف کردند، اما خود، نبرد بر سر هویت ملی را به شکلی دیگر ادامه دادند.
اینبار مناقشه نه بر سر نام، بلکه بر سر نمادها، ارزشها و ریشههای تاریخی کشور جریان دارد.
حذف نمادها؛ انکار یک ملت
۱. پرچم سهرنگ
پرچم سهرنگ، نمادی رسمی و ملی بود که در قانون اساسی جمهوری اسلامی افغانستان تثبیت شده بود.
اما طالبان این پرچم را ممنوع اعلام کرده و آن را با پرچم سفید منقش به کلمهی طیبه جایگزین کردند؛ پرچمی که بیش از آنکه نماد یک دولت باشد، بازتاب هویت ایدئولوژیک یک گروه است.
۲. حذف سرود ملی
افغانستان، چون هر دولت-ملت مدرن، دارای سرود ملی بود؛ سرودی که در مراسم رسمی و مناسبتهای ملی اجرا میشد.
طالبان با تسلط بر کابل، این نماد وحدت ملی را نیز کنار گذاشتند. اکنون نه سرودی هست، نه تجلیل رسمی از آن.
۳. بازنگری نظام آموزشی
نظام آموزشی هر کشور، نهتنها بستر آموزش علوم ابتدایی، بلکه یکی از مهمترین ابزارهای ملتسازی و انتقال ارزشهای تاریخی و فرهنگی است.
اما در نظام آموزشی جدید تحت حاکمیت طالبان، تاریخ افغانستان، قهرمانان ملی و دستاوردهای گذشته حذف شده و تنها کارنامه و روایت طالبانی از جهان در کتب درسی جای گرفته است.
بازگشت به پیشا-دولتملت
دنیای امروز، دنیای دولتهای ملی است؛ پدیدهای مدرن که پس از صلح وستفالیا شکل گرفت.
طالبان اما با احیای عنوان “امارت اسلامی افغانستان” نشان دادهاند که نگاهشان به سیاست، تاریخی واپسگرا دارد؛ نه از ملتسازی مدرن خبری هست، نه از دولت به معنای امروزی آن.
تولد طالبستان
با مجموعهی تغییراتی که طالبان در نمادها، ساختارها و ارزشهای ملی افغانستان ایجاد کردهاند، بهدرستی میتوان گفت که در دل جغرافیای افغانستان، موجودیت دیگری در حال شکلگیری است: طالبستان.
طالبستان یک ساختار ایدئولوژیک و ضدملی است که ویژگیهای برجستهاش عبارتند از:
۱. زنستیزی:
طالبان با صدور نزدیک به صد فرمان، زنان را از کار، آموزش، و حضور اجتماعی منع کردهاند. در این سرزمین، زن بودن خود جرم است.
۲. علمستیزی:
در کنار تعطیلی دانشگاهها و مدارس عمومی، هزاران مدرسهی دینی با محتوای محدود و ایدئولوژیک تأسیس شدهاند.
۳. کثرتهراسی:
حکومت طالبان تکقومیتی، تکجنسیتی و تکمذهبی است. هر گونه تنوع قومی، زبانی و فرهنگی با انگ “فتنه” سرکوب میشود.
۴. دموکراسیستیزی:
نهادهای انتخاباتی منحل شدهاند و رهبران طالبان آشکارا دموکراسی را “نظام کفری” میخوانند. در طالبستان، مردم نه رأی دارند و نه صدا.
طالبستان؛ ویرانشهری بر ویرانههای یک ملت
طالبستان، همان ویرانشهری است که بارها در ادبیات دیستوپیایی به تصویر کشیده شده: جامعهای ضدزن، ضدعلم، ضدتنوع و ضدآزادی.
این ساختار نه به گذشته تعلق دارد، نه به آینده. نه ریشه در ملت دارد، نه امید به تمدن.
طالبستان، یک ضدجامعه است؛ برساختهای تاریک از خشونت، حذف و انکار.
