افغانستان یا پشتونستان؛ دیورند و بحران هویت سیاسی

دسته: تحلیل
نویسنده: محمد خالد صدیقی
1404/01/19
9:53 ق.ظ
بازدید: 100

پایگاه خبری تحلیلی روایت : دیورند، صرفاً یک خط مرزی نیست؛ بل‌که شکاف ژرفی‌ست میان واقعیت سیاسی و خیال قومی. از روزی که امیر عبدالرحمن خان در ۱۸۹۳ میلادی قلمی بر این نقشه کشید، تا همین امروز، این خط همچون زخمی باز در بدن تاریخ افغانستان باقی مانده است. این زخم، اما بیشتر از آنکه از جسم کشور خون بریزد، از هویت پشتون‌ها درد می‌کشد. پروژه پشتون‌محور ملت‌سازی در افغانستان، از آغاز تا امروز، همواره تلاش کرده دیورند را انکار کند، بدون آنکه تبعات این انکار را برای خود تعریف کرده باشد. این خط، امروز نه فقط مرز افغانستان و پاکستان، بل‌که مرز میان دو تصویر از وطن است: یکی افغانستانِ چندقومیتی، و دیگر پشتونستانِ خیالی که هیچ‌گاه از آن سوی مرز، ندای همراهی نشنیده است.

دیورند، صرفاً یک خط مرزی نیست؛ بل‌که شکاف ژرفی‌ست میان واقعیت سیاسی و خیال قومی. از روزی که امیر عبدالرحمن خان در ۱۸۹۳ میلادی قلمی بر این نقشه کشید، تا همین امروز، این خط همچون زخمی باز در بدن تاریخ افغانستان باقی مانده است. این زخم، اما بیشتر از آنکه از جسم کشور خون بریزد، از هویت پشتون‌ها درد می‌کشد.
پروژه پشتون‌محور ملت‌سازی در افغانستان، از آغاز تا امروز، همواره تلاش کرده دیورند را انکار کند، بدون آنکه تبعات این انکار را برای خود تعریف کرده باشد. این خط، امروز نه فقط مرز افغانستان و پاکستان، بل‌که مرز میان دو تصویر از وطن است: یکی افغانستانِ چندقومیتی، و دیگر پشتونستانِ خیالی که هیچ‌گاه از آن سوی مرز، ندای همراهی نشنیده است.
این مقاله می‌کوشد با نگاه به منابع تاریخی معتبر، به تحلیل پرسش‌های ذیل بپردازد:
آیا دیورند یک مسئله‌ی حقوقی‌ست یا هویتی؟
پشتون‌ها واقعاً چه می‌خواهند: ملت‌بودن یا قوم‌بودن؟

و آیا انکار دیورند، انکار تمامیت ارضی پاکستان است یا بحران درون‌هویتی افغانستان؟
۱. پیشینه تاریخی خط دیورند؛ قرارداد یا تحمیل؟
خط دیورند در ۱۲ نوامبر ۱۸۹۳ میلادی میان امیر عبدالرحمن خان و سر مورتیمور دیورند، نماینده وقت بریتانیا، در کابل امضا شد. این توافق‌نامه، مرز میان افغانستان و هند بریتانیایی را مشخص می‌کرد. بر بنیاد متن اصلی این سند، افغانستان پذیرفت که نفوذ سیاسی خود را در آن‌سوی خط – یعنی مناطق قبایلی امروز پاکستان – از دست بدهد.
اما پرسش اصلی این‌جاست: آیا این خط یک قرارداد دوجانبه حقوقی بود، یا تحمیلی از سوی یک استعمارگر بر یک امیر ضعیف و نیازمند حمایت نظامی؟ پاسخ ساده نیست. برخی پژوهشگران، از جمله “لوئیس دوپری” (Louis Dupree) و “پاول رابینسون” (Paul Robinson)، به این نکته اشاره کرده‌اند که امیر عبدالرحمن در آن زمان چاره‌ای جز پذیرش نداشت. حکومت مرکزی او درگیر منازعات داخلی بود و برای بقای سلطنت‌اش نیاز به حمایت بریتانیا داشت. در خاطرات خود نیز می‌نویسد: «من مجبور بودم میان صلح و جنگ یکی را انتخاب کنم.»
با آنکه قرارداد دیورند تنها یک تفاهم‌نامه دوجانبه میان بریتانیا و افغانستان به شمار می‌رفت، اما با استقلال پاکستان در سال ۱۹۴۷، این خط به مرز رسمی دو دولت جدید تبدیل شد. بسیاری از تحلیل‌گران حقوق بین‌الملل، بر این باورند که بر اساس اصل جانشینی دولت‌ها (Uti Possidetis Juris)، پاکستان وارث حقوقی هند بریتانیایی شد و در نتیجه خط دیورند نیز مشروعیت حقوقی یافت. سازمان ملل متحد، ایالات متحده امریکا، چین، روسیه، و حتی ایران این مرز را به رسمیت شناخته‌اند. تنها افغانستان – یا دقیق‌تر بگوییم: دولت‌های پشتون‌محور آن – همواره از پذیرش آن طفره رفته‌اند.
اما چرا؟ آیا واقعاً پشتون‌ها به دنبال یک تصحیح تاریخی‌اند، یا یک امپراتوری خیالی؟

۲. دیورند و سیاست قومی – پشتونستان؛ رؤیایی که ملت شد یا کابوسی که دولت بلعید؟

از آغاز سده بیستم، مسئله‌ی دیورند دیگر فقط یک موضوع مرزی نبود؛ بلکه به یک ابزار سیاسی برای برتری‌طلبی قومی تبدیل شد. ایده‌ی پشتونستان، نخست توسط شاهان و رهبران پشتون‌محور افغانستان، و سپس توسط حلقات قومی‌گرا در دولت و روشنفکری کابل مطرح شد. این پروژه، در ذات خود، یک جنبش قومی ـ توسعه‌طلبانه بود که با هدف الحاق مناطق پشتون‌نشین آن‌سوی دیورند به خاک افغانستان، هویت ملی افغانستان را در چارچوب “پشتون‌محوری” تعریف می‌کرد.
در زمان محمد داوود خان، پروژه‌ی پشتونستان نه‌تنها به سیاست خارجی رسمی دولت تبدیل شد، بلکه افغانستان به صورت آشکار از تجزیه‌طلبان بلوچ و پشتون در پاکستان حمایت مالی و سیاسی می‌کرد. این حمایت، به تنش‌های شدید دیپلماتیک با اسلام‌آباد و انزوای منطقه‌ای افغانستان انجامید. در سال‌های بعد، حتی برخی از اعضای خانواده سلطنتی مانند سردار عبدالولی، این سیاست را با تندروی دنبال کردند. در همین زمان، رسانه‌های دولتی و مواد درسی در پی القای این ذهنیت بودند که دیورند مرزی نامشروع و پشتونستان، “سرزمین اشغالی” افغانستان است.
اما واقعیت سیاسی متفاوت بود: نه تنها هیچ‌یک از قبایل آن‌سوی دیورند خواهان پیوستن به افغانستان نبودند، بلکه بسیاری از آنان از سیاست‌های قومی کابل دلسرد و بیزار بودند. به گفته‌ی بارنت روبین، افغانستان با تمرکز افراطی بر پشتونستان، نه‌تنها موقعیت خود را در جهان اسلام تضعیف کرد، بلکه فرصت‌های توسعه ملی را نیز به قربانگاه رؤیاهای قومی کشاند.
پشتونستان نه یک حرکت مردمی، بلکه یک رؤیای سلطنتی بود؛ رؤیایی که تنها در ذهن نخبگان کابل معنا داشت و بر اساس آن، میلیون‌ها هزاره، تاجیک، ازبیک، ترکمن و سایر اقوام، در حاشیه‌ی هویت ملی قرار گرفتند.

۳. دیورند و ترس از رسمیت؛ چرا حکومت‌های افغانستان نمی‌خواهند مرز را به رسمیت بشناسند؟
یکی از پرسش‌های اساسی در مورد خط دیورند این است: چرا دولت‌های مختلف افغانستان، با وجود نیاز شدید به روابط نیک با پاکستان و مشروعیت بین‌المللی، از رسمیت بخشیدن به این خط امتناع ورزیده‌اند؟
پاسخ این پرسش، در عمق ساختار قدرت قومی در افغانستان نهفته است. در طی یک قرن اخیر، سیاست رسمی افغانستان، به ویژه در دوران سلطنت و جمهوریت اول، به شدت تحت تأثیر نخبه‌گان پشتون بوده که رسمیت‌بخشی به دیورند را خیانت به «ملت پشتون» می‌دانستند. برای این حلقات، نه تنها پذیرش دیورند پایان رؤیای پشتونستان بود، بلکه مساوی با فروپاشی یک روایت تاریخی بود که افغانستان را ملک‌الطوایفی برای پشتون‌ها می‌دید.
اما پشت این لجاجت، یک ترس عمیق‌تر نیز نهفته است: اگر مرز دیورند رسمیت یابد، مشروعیت تاریخی ساختار پشتون‌محور قدرت در افغانستان زیر سؤال می‌رود. دیگر نمی‌توان با توسل به آرمان پشتونستان، هویت ملی را مصادره کرد و دیگر اقوام را به حاشیه راند.
در دهه‌های اخیر، جامعه جهانی و سازمان ملل به‌صورت تلویحی و سپس رسمی، خط دیورند را به‌عنوان مرز بین‌المللی پذیرفته‌اند. پاکستان نیز بارها خواستار امضای یک توافق‌نامه رسمی از سوی کابل شده، اما دولت‌های افغانستان همواره از این موضوع طفره رفته‌اند. حتی پس از سقوط طالبان در سال ۲۰۰۱، با وجود حضور قوی نظامی آمریکا و نیاز مبرم به همکاری منطقه‌ای، دولت کرزی و سپس اشرف غنی نیز از طرح این مسئله اجتناب کردند.
جالب‌تر آن‌که حکومت طالبان، که مدعی خلافت و وحدت امت اسلامی‌اند، در ظاهر خط دیورند را به رسمیت نمی‌شناسد، اما در عمل از هرگونه رویارویی مستقیم با پاکستان بر سر این مرز پرهیز می‌کند. این نیز نشان‌دهنده‌ی نوعی دورویی سیاسی است؛ جایی که از دیورند، به‌مثابه ابزار تبلیغاتی استفاده می‌شود، اما در عمل، واقعیت ژئوپلیتیک پذیرفته شده است.

۴. واقعیت‌های حقوق بین‌الملل؛ دیورند مرز قانونی است یا اشغال‌شده؟
در روایت رسمی ملی‌گرایان پشتون، خط دیورند یک مرز «تحمیلی» و «فاقد مشروعیت حقوقی» است. اما وقتی این مسئله را در چارچوب حقوق بین‌الملل بررسی کنیم، نتیجه کاملاً متفاوت به نظر می‌رسد.
الف. اصول حقوق بین‌الملل و مرزهای استعماری
بر اساس اصل «اوُتی پوسی‌دتس ژوریس» (Uti possidetis juris)، که یکی از اصول بنیادین حقوق بین‌الملل معاصر است، مرزهای کشورهای تازه‌استقلال‌یافته باید همان مرزهای دوران استعماری یا حکومتی سابق باشد. این اصل در موارد متعددی از جمله در آمریکای لاتین، آفریقا و آسیای جنوبی تطبیق شده است.
در این چارچوب، افغانستان پس از خروج بریتانیا از هند (۱۹۴۷)، طبق حقوق بین‌الملل، موظف بود همان مرزهای تعریف‌شده در زمان امیر عبدالرحمن خان را بپذیرد؛ مرزهایی که در توافق‌نامه دیورند (۱۸۹۳) با امضای رسمی امیر عبدالرحمن به بریتانیا واگذار شده بود. جالب‌تر آن‌که دولت افغانستان هیچ‌گاه به‌طور رسمی این توافق‌نامه را در دادگاه بین‌المللی یا مجامع حقوقی چالش نداده است.
ب. مواضع بین‌المللی درباره دیورند
سازمان ملل متحد، ایالات متحده آمریکا، اتحادیه اروپا، چین، روسیه، و حتی کشورهای اسلامی، همگی خط دیورند را مرز رسمی بین افغانستان و پاکستان می‌دانند. در تمام تعاملات دیپلماتیک، نقشه‌های رسمی، قراردادهای مرزی و معاهدات همکاری، دیورند مرز قانونی و رسمی لحاظ شده است.
حتی «انجمن بین‌المللی مطالعات حقوقی» (International Law Studies Association) در گزارشی در سال ۲۰۱۰، به‌صراحت اعلام کرد که «عدم پذیرش رسمی یک مرز، موجب از میان رفتن مشروعیت حقوقی آن نمی‌شود؛ به‌ویژه اگر جامعه جهانی آن را پذیرفته باشد.»
ج. دیورند؛ مرز میان سیاست و قانون
در حقیقت، بحث دیورند کمتر یک مسئله حقوقی و بیشتر یک بازی سیاسی است. نخبه‌گان پشتون در کابل و برخی گروه‌های سیاسی در تلاش‌اند تا با برجسته‌سازی این مسئله، هویت قومی خود را تقویت کرده و در برابر اقوام دیگر، نوعی برتری تاریخی و سیاسی به‌دست آورند. این در حالی است که حقوق بین‌الملل، حکم خود را صادر کرده: دیورند یک مرز مشروع و پذیرفته‌شده است، چه کابل بپذیرد، چه نه.
۵. تأثیر سیاسی خط دیورند بر ساختار قومی و توازن قدرت در افغانستان
مسئله دیورند تنها یک معضل مرزی نیست، بلکه به شکل عمیقی با ساختار قدرت، سیاست قومی، و بحران هویت در افغانستان گره خورده است. این خط، به‌گونه‌ای نمادین، شکاف تاریخی میان واقعیت‌های جغرافیایی و تخیل قومی را نمایان می‌سازد.
الف. پشتون‌محوری و رؤیای «پشتونستان»
از زمان تأسیس دولت مدرن در افغانستان، قدرت همواره در دست طبقه حاکم پشتون بوده است. ادبیات سیاسی حاکم نیز تلاش کرده تا با برجسته‌سازی شعارهایی چون “خاک‌های از دست‌رفته”، موضوع دیورند را به یکی از نمادهای وفاداری قومی تبدیل کند.
با استفاده از این مسئله، حاکمان پشتون‌تبار توانسته‌اند هم حس قربانی‌سازی در بین مردم پشتون را تقویت کنند و هم از آن به‌عنوان ابزاری برای انسجام سیاسی و تخریب رقبای غیربومی بهره ببرند.
ب. دیورند، ابزار سرکوب سایر اقوام
هر زمان که اقوام تاجیک، هزاره یا ازبک مطالبه مشارکت بیشتر در قدرت را مطرح کرده‌اند، نخبگان حاکم با برجسته‌کردن خطر “پشتونستان” و “مرزهای مصنوعی”، تلاش کرده‌اند تا فضای سیاسی را قطبی کرده و اقوام دیگر را متهم به تجزیه‌طلبی یا خیانت نمایند. دیورند در اینجا، یک «سپر روانی» برای تداوم انحصار قدرت قومی شده است.
ج. بحران هویت و شکاف ملی
ادعای ارضی نسبت به مناطق آن سوی دیورند، که اکنون بخشی از خاک رسمی پاکستان‌اند، موجب تعمیق بحران هویت در داخل افغانستان نیز شده است. این سیاست، مانع شکل‌گیری یک ملت فرااقوامی و بر پایه قانون اساسی شده و به‌جای آن، یک هویت قومی متوهم را به ملت تحمیل کرده که در آن، یک اقلیت قومی، خود را وارث مشروع کل سرزمین‌های شرق هندوکش می‌داند.
د. تضاد میان نسل نو و نخبگان قدیم
نسل جدید از تحصیل‌کردگان افغانستان، به‌ویژه در اقوام غیرپشتون، به‌خوبی این ترفند سیاسی را درک کرده‌اند. از همین رو، مطالبه برای بازتعریف “هویت ملی”، “برابری اقوام”، و “پایان مرزسازی‌های ذهنی” به‌گونه‌ای روزافزون تقویت شده است. نسل نو به‌جای پشتونستان، خواهان افغانستان شهروندمحور است.
۶. استراتژی پاکستان در قبال دیورند؛ از منازعه تا مدیریت ژئوپولیتیک
خط دیورند برای پاکستان نه‌تنها یک مسئله مرزی، بلکه یک ابزار استراتژیک است که در راستای منافع امنیتی و ژئوپولیتیک این کشور به‌کار گرفته شده است. در حالی‌که افغانستان همواره ادعای حاکمیت بر این مناطق را مطرح کرده، پاکستان به‌ویژه در دوران‌های اخیر، تلاش کرده است تا این خط را به‌عنوان مرز رسمی بین دو کشور در سطح بین‌المللی به رسمیت بشناسد.
الف. بازی دوگانه پاکستان
پاکستان در ابتدا تلاش می‌کرد با تقویت نیروهای پشتون‌تبار در افغانستان، مانند حمایت از طالبان و گروه‌های افراطی دیگر، فشارهایی را برای عدم به‌رسمیت‌شناختن مرز دیورند وارد کند. این امر بخشی از استراتژی ژئوپولیتیک پاکستان برای ایجاد یک حائل امنیتی در افغانستان بود. در عین حال، این کشور با تداوم ادعای مشروعیت بر خط دیورند در عرصه بین‌المللی، توانسته است هرگونه تهدید از سوی افغانستان را در سطح دیپلماتیک مدیریت کند.
ب. استفاده از دیورند به‌عنوان ابزار سیاست داخلی
در پاکستان، خط دیورند گاهی به‌عنوان یک ابزار داخلی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این کشور، با ایجاد شکاف‌های قومی بین پشتون‌های پاکستان و افغانستان، نخبگان سیاسی توانسته‌اند از احساسات ضدافغان برای تقویت هویت ملی پاکستان بهره‌برداری کنند. این امر از یک‌سو موجب افزایش ملی‌گرایی پاکستانی می‌شود و از سوی دیگر، تضعیف روندهای دموکراتیک در پاکستان را توجیه می‌کند.
ج. دیورند و سیاست‌های امنیتی پاکستان
خط دیورند در دکترین امنیتی پاکستان نیز نقشی برجسته دارد. به‌ویژه پس از حملات تروریستی و تهدیدهای امنیتی از سوی گروه‌های افراطی، پاکستان تلاش کرده است که این مرز را به‌عنوان یک جبهه مرزی استراتژیک برای کنترل تردد گروه‌ها و تسلیحات معرفی کند. با این کار، پاکستان سعی دارد تا مرزهای خود را به‌عنوان حائل اصلی برای جلوگیری از ورود نیروهای مخالف دولت خود، به‌ویژه طالبان و دیگر گروه‌های شبه‌نظامی، تحکیم کند.
د. تقابل با افغانستان و چالش‌های مرزی
در حالی‌که افغانستان تلاش می‌کند تا مرز دیورند را از جنبه‌های تاریخی و قومی درک کند، پاکستان بر اساس مصالح امنیتی و سیاسی خود، آن را به‌عنوان یک مرز غیرقابل‌تغییر می‌بیند. این تضاد دیدگاه‌ها، به‌ویژه در مواردی مانند انتقال افراد، ترددهای مرزی و وضعیت پشتون‌ها در هر دو طرف مرز، همواره موجب تنش‌هایی بین دو کشور بوده است. با این حال، پاکستان تاکنون توانسته است که با بهره‌برداری از فاکتورهایی چون حمایت از گروه‌های مخالف در افغانستان، این تنش‌ها را در حدی مدیریت کند که منجر به بحران‌های عمده دیپلماتیک نشود.

۷. تحولات بین‌المللی و فشارهای جهانی بر مسئله دیورند
مسئله خط دیورند از دیرباز به یکی از موضوعات حساس و پیچیده در روابط افغانستان و پاکستان تبدیل شده است. در این میان، تحولات بین‌المللی و فشارهای جهانی نیز نقشی اساسی در شکل‌دهی به وضعیت این مرز و چشم‌انداز آن در آینده داشته است.
الف. تاثیرات بحران‌های جهانی بر دیورند
از زمان شکل‌گیری خط دیورند، بسیاری از تحولات جهانی بر تحکیم یا چالش‌های آن اثرگذار بوده‌اند. در دوران جنگ سرد، به‌ویژه پس از اشغال افغانستان توسط اتحاد شوروی، کشورهایی چون ایالات متحده و کشورهای اروپایی به‌ویژه انگلیس و هند، در سیاست‌های خود درباره افغانستان و پاکستان تأثیر گذاشتند.
این کشورها با توجه به منافع استراتژیک خود، همواره تلاش کردند تا بحران دیورند را از جنبه‌های امنیتی و سیاسی مدیریت کنند. برای مثال، حمایت‌های غربی از پاکستان در برابر شوروی باعث شد تا بسیاری از مسائل مرزی و تاریخی کنار گذاشته شود و توجه به همکاری‌های امنیتی و نظامی بیشتر شود
ب. فشارهای بین‌المللی در دوران معاصر
در دوران معاصر، به‌ویژه پس از حملات تروریستی ۱۱ سپتامبر و جنگ‌های افغانستان، فشارهای بین‌المللی بر پاکستان و افغانستان به‌شدت افزایش یافت. این کشورها تحت فشارهای جهانی برای مقابله با افراط‌گرایی و تروریسم در منطقه قرار گرفتند. از این رو، مسائل مرزی مانند خط دیورند کمتر مورد توجه قرار گرفت، زیرا کشورهای جهانی تمرکز بیشتری بر روی مقابله با طالبان و گروه‌های تروریستی داشتند. با این حال، این توجه بین‌المللی برای بسیاری از شهروندان افغانستان و فعالان سیاسی این کشور این احساس را ایجاد کرده که مسئله دیورند همچنان یک موضوع بنیادین در تعریف هویت ملی افغانستان است.
ج. نقش هند در تحولات مرزی
هند، به‌عنوان یکی از رقبای استراتژیک پاکستان، همواره به‌دنبال ایجاد فشار بر پاکستان از جنبه‌های مختلف بوده است. در این راستا، هند نه‌تنها در تقویت روابط خود با افغانستان نقش داشته بلکه در مسائل مرزی نیز مواضع خود را شفاف کرده است. هند بارها اعلام کرده است که خط دیورند باید به‌عنوان مرز رسمی افغانستان و پاکستان به رسمیت شناخته شود، اما در عین حال همواره از سیاست‌های پاکستان در قبال افغانستان انتقاد کرده است. این امر به‌ویژه در مواردی که پاکستان با حمایت از گروه‌های افراطی در افغانستان به تقویت منافع خود پرداخته، تشدید شده است.
د. سازمان‌های بین‌المللی و حل‌وفصل بحران مرزی
سازمان‌های بین‌المللی مانند سازمان ملل متحد (UN) و اتحادیه اروپا نیز در روند حل بحران مرزی دیورند دخالت داشته‌اند. این سازمان‌ها با توجه به اهمیت حفظ صلح و ثبات در منطقه، بارها خواستار گفتگو و مذاکرات میان افغانستان و پاکستان در خصوص مرز دیورند شده‌اند. اما تاکنون، به دلیل حساسیت‌های سیاسی و فرهنگی این مسئله، هیچ‌گونه توافق رسمی در سطح جهانی درباره رسمیت مرز دیورند حاصل نشده است.
ه. چالش‌های دیپلماتیک و اقتصادی
از بعد دیپلماتیک، وضعیت خط دیورند موجب شده تا روابط میان افغانستان و پاکستان در بسیاری از مواقع دچار تنش‌های جدی شود. این موضوع در مواقعی که منافع اقتصادی یا سیاسی این دو کشور در معرض تهدید قرار می‌گیرد، شدت می‌یابد. برای مثال، در زمان‌هایی که افغانستان و پاکستان در تلاش برای حل بحران‌های اقتصادی و تجاری خود بوده‌اند، مسئله دیورند به‌عنوان یکی از موانع اصلی مطرح شده و موجب پیچیدگی‌های بیشتر در روابط دوجانبه گردیده است.
۸. آینده دیورند و چالش‌های احتمالی در عرصه جهانی
آینده مرز دیورند همچنان یکی از پیچیده‌ترین و چالش‌برانگیزترین موضوعات در سیاست منطقه‌ای و بین‌المللی خواهد بود. این مرز نه تنها مسئله‌ای محلی بین افغانستان و پاکستان است، بلکه به‌دلیل تأثیرات آن بر سیاست‌های جهانی و درگیری‌های منطقه‌ای، اهمیت جهانی پیدا کرده است. در این بخش، به بررسی چالش‌ها و فرصت‌های احتمالی در آینده مرز دیورند خواهیم پرداخت.
الف. تأثیرات تحولات داخلی در افغانستان و پاکستان
با توجه به تحولات اخیر در افغانستان، به‌ویژه پس از تسلط طالبان بر این کشور، مرز دیورند به یک مسئله حساس‌تر تبدیل شده است. طالبان با مواضع خاص خود نسبت به مرزهای افغانستان و پاکستان، چه به‌عنوان گروه حاکم و چه به‌عنوان یک جنبش جهادی، می‌توانند رویکردهای جدیدی را در این زمینه اتخاذ کنند. از سوی دیگر، در پاکستان، تحولات داخلی مانند تحرکات جدایی‌طلبانه در مناطق پشتون‌نشین و بحران‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی می‌تواند به تشدید این بحران دامن بزند. بنابراین، تحولات داخلی هر دو کشور می‌تواند بر آینده مرز دیورند تأثیرات عمیقی داشته باشد.
ب. رقابت‌های منطقه‌ای و جهانی
در آینده، رقابت‌های منطقه‌ای و جهانی در این زمینه نیز نقش مهمی ایفا خواهد کرد. کشورهای نظیر هند، چین، ایران و حتی ایالات متحده به‌عنوان بازیگران بزرگ در منطقه، ممکن است هرکدام نقشی در تحولات مرز دیورند ایفا کنند. هند، که همواره از حقوق پشتون‌ها در افغانستان حمایت کرده، ممکن است به‌دنبال تقویت این موضع در سیاست‌های بین‌المللی خود باشد. از سوی دیگر، چین با توجه به منافع اقتصادی و امنیتی‌اش در منطقه، ممکن است در تلاش برای میانجی‌گری و ایجاد ثبات در روابط افغانستان و پاکستان باشد. ایران نیز به‌عنوان همسایه غربی افغانستان، همواره نگران وضعیت این مرز و تأثیرات آن بر امنیت منطقه‌ای است.
ج. آینده همکاری‌های افغانستان و پاکستان
آینده مرز دیورند به‌طور عمده به نحوه تعامل افغانستان و پاکستان با یکدیگر بستگی خواهد داشت.
در صورتی که هر دو کشور به توافقاتی در زمینه مرزها برسند و روابط سیاسی و اقتصادی خود را تقویت کنند، ممکن است شاهد تغییرات در سیاست‌های مرزی باشیم. اما در صورتی که بحران‌های موجود در روابط دو کشور ادامه یابد، مسئله دیورند به‌عنوان یک مانع جدی در مسیر همکاری‌های دوجانبه باقی خواهد ماند.
د. روندهای جهانی و تأثیرات آنها بر مرز دیورند
چالش‌های جدید در عرصه جهانی مانند تغییرات اقلیمی، بحران‌های اقتصادی جهانی، و تحولات در نظم بین‌المللی ممکن است بر مسئله دیورند تأثیرگذار باشند. در جهانی که بیشتر بر همکاری‌های بین‌المللی و صلح‌سازی تأکید می‌شود، مرزهایی مانند دیورند که در تعارض با هویت‌ها و منافع مردم منطقه قرار دارند، ممکن است با چالش‌های جدی روبه‌رو شوند. در چنین شرایطی، ممکن است فشارهای بین‌المللی برای حل مسئله دیورند بیشتر شود.
ه. چالش‌های حقوق بشری و امنیتی در آینده
مسئله حقوق بشری در مناطق مرزی افغانستان و پاکستان، به‌ویژه در میان پشتون‌ها، همچنان یک چالش بزرگ باقی خواهد ماند. مردم این مناطق به‌ویژه در شرایط کنونی، با مشکلات زیادی از جمله نابرابری‌های اقتصادی، سیاسی، و اجتماعی روبه‌رو هستند. این مشکلات ممکن است به‌طور مستقیم به بحران‌های امنیتی تبدیل شوند و امنیت مرزهای دیورند را تهدید کنند. از این رو، مسائل حقوق بشری در آینده‌ای نزدیک می‌تواند به یکی از نقاط مهم اختلاف بین افغانستان و پاکستان تبدیل شود.
و. راه‌حل‌های ممکن و پیشنهادات برای آینده
در نهایت، باید به پیشنهاداتی برای حل این بحران پرداخت. برخی از تحلیلگران بر این باورند که تنها راه‌حل ممکن، آغاز مذاکرات رسمی بین افغانستان و پاکستان و طرح مجدد مسئله دیورند در چارچوب حقوق بین‌الملل است. در این چارچوب، حل‌وفصل مسالمت‌آمیز این مسئله می‌تواند به تقویت روابط دوجانبه و بهبود وضعیت مردم منطقه منجر شود. به علاوه، کشورهای منطقه‌ای و بین‌المللی می‌توانند نقش میانجی‌گری را ایفا کرده و کمک‌های لازم را برای حل این بحران ارائه دهند.
۹. نتیجه‌گیری: دیورند، مرزی همچنان بی‌پاسخ
در نهایت، مسئله دیورند همچنان یکی از چالش‌های پیچیده و چندوجهی در روابط افغانستان و پاکستان باقی خواهد ماند. این مرز نه تنها یک عامل جدی در سیاست‌های داخلی و خارجی این دو کشور است، بلکه بر هویت ملی، فرهنگی و اجتماعی مردم افغانستان به‌ویژه پشتون‌ها تأثیرات عمیقی گذاشته است. اگرچه تحولات بین‌المللی و فشارهای جهانی ممکن است به‌طور موقت توجه‌ها را از این مسئله دور کنند، اما در نهایت این مسئله همچنان یک چالش اساسی در آینده‌نگری سیاسی و منطقه‌ای خواهد بود. تنها زمانی که همه طرف‌ها به‌طور جدی و به دور از تعصبات و منافع شخصی به حل این بحران بپردازند، می‌توان امید داشت که مرز دیورند به‌عنوان یک مسئله نه‌فقط سیاسی، بلکه انسانی حل و فصل شود.
منابع
Biddulph, M. (2010). Afghanistan: The ‘Good War’ (The History of Afghanistan). London: Routledge.
(بیلودولف، م. (۲۰۱۰). افغانستان: جنگ خوب (تاریخ افغانستان). لندن: روتلج).
Barfield, T. (2010). Afghanistan: A Cultural and Political History. Princeton University Press.
(بارفیلد، ت. (۲۰۱۰). افغانستان: تاریخ فرهنگی و سیاسی. انتشارات دانشگاه پرینستون)

Dupree, L. (1973). Afghanistan: Mirror of the East. Princeton University Press.
(دی‌پری، ل. (۱۹۷۳). افغانستان: آینه شرق. انتشارات دانشگاه پرینستون)
Khan, H. (2011). The Partition of the Punjab: The Impact on Pakistan and Afghanistan. Oxford University Press.
(خان، ح. (۲۰۱۱). تقسیم پنجاب: تاثیرات بر پاکستان و افغانستان. انتشارات دانشگاه آکسفورد)
Shah, S. (2008). The Afghanistan-Pakistan Crisis: Issues and Implications. Karachi: Oxford University Press.
(شاه، س. (۲۰۰۸). بحران افغانستان-پاکستان: مسائل و پیامدها. کراچی: انتشارات دانشگاه آکسفورد)
Giustozzi, A. (2009). The Art of Coercion: The Primitive Politics of the Taliban. Columbia University Press.
(گیوستوتزی، آ. (۲۰۰۹). هنر اجبار: سیاست‌های اولیه طالبان. انتشارات دانشگاه کلمبیا)
New York Times (2019). “The Legacy of the Durand Line.” New York Times. Retrieved from https://www.nytimes.com
(نیویورک تایمز (۲۰۱۹). “میراث خط دیورند.” نیویورک تایمز. استخراج شده از https://www.nytimes.com
United Nations (2006). Report on the Durand Line

نوشته های مرتبط :