افغانستان؛ تقاطع سنت و مدرنیته

دسته: تحلیل
نویسنده: عرفات خلیل
1403/09/08
6:26 ب.ظ
بازدید: 87

پایگاه خبری تحلیلی روایت : افغانستان کشوری است که قبیله در تار و پود زندگی اجتماعی‌اش تنیده شده است. قبیله نه فقط به عنوان یک نهاد اجتماعی بلکه به‌عنوان یک سبک زندگی، همچنان نقشی اساسی در ساختار اجتماعی این کشور دارد. اما این نقش دوگانه است: از یک‌سو باعث پایداری اجتماعی در میان گروه‌های محلی می‌شود و از سوی دیگر، به عامل اصلی بسیاری از اختلافات و شکاف‌های اجتماعی و سیاسی تبدیل شده است.

افغانستان کشوری است که قبیله در تار و پود زندگی اجتماعی‌اش تنیده شده است. قبیله نه فقط به عنوان یک نهاد اجتماعی بلکه به‌عنوان یک سبک زندگی، همچنان نقشی اساسی در ساختار اجتماعی این کشور دارد. اما این نقش دوگانه است: از یک‌سو باعث پایداری اجتماعی در میان گروه‌های محلی می‌شود و از سوی دیگر، به عامل اصلی بسیاری از اختلافات و شکاف‌های اجتماعی و سیاسی تبدیل شده است.
قبیله در افغانستان تنها یک نهاد سنتی نیست؛ بلکه یک سازوکار بقاست. در مناطقی که دولت حضور کمرنگ دارد، افراد به قبیله برای حل مشکلات، برقراری عدالت، و حتی تامین نیازهای اولیه خود متکی هستند. در نگاه اول، این وابستگی ممکن است مزیت به نظر برسد، اما در واقع، به بازتولید روابط نابرابر و حفظ ساختارهای سنتی منجر می‌شود که جامعه را در چرخه‌ای از توسعه‌نیافتگی نگه می‌دارد.
از جنبه فرهنگی، افغانستان به تنوع خود می‌بالد. اما این تنوع، که می‌توانست نقطه قوت باشد، گاه به نقطه ضعف تبدیل شده است. در بسیاری از موارد، تعلقات قومی و قبیلوی، منافع جمعی را تحت‌الشعاع قرار داده‌اند. به بیان ساده‌تر، هر قبیله یا گروه فرهنگی بیشتر به منافع خود فکر می‌کند تا منافع ملی.
این وضعیت پرسش مهمی را مطرح می‌کند: چرا جامعه افغانستان هنوز درگیر چنین ساختارهای سنتی است؟ بخشی از پاسخ به شکاف‌های عمیق اجتماعی برمی‌گردد. وقتی مردم به خدمات اولیه اجتماعی یا ساختارهای سیاسی کارآمد دسترسی ندارند، تکیه به ساختارهای قبیلوی اجتناب‌ناپذیر می‌شود. در واقع، قبیله در غیاب نهادهای دولتی به مثابه یک دولت غیررسمی عمل می‌کند.
یکی از نظریه‌هایی که می‌تواند به درک بهتر این وضعیت کمک کند، نظریه «آنومی» دورکیم است. در این نظریه، آنومی به وضعیتی اشاره دارد که در آن هنجارها و ارزش‌های مشترک اجتماعی تضعیف شده یا از میان رفته‌اند. در افغانستان، تداخل ارزش‌های مدرن و سنتی نوعی آنومی ایجاد کرده است. این وضعیت به‌ویژه زمانی شدیدتر می‌شود که قبایل یا گروه‌های قومی با نظام‌های ارزشی متفاوت وارد رقابت شوند. نتیجه، تضاد اجتماعی و بحران مشروعیت برای نهادهای ملی است که نتوانسته‌اند ارزش‌های مشترک جدیدی را جایگزین کنند.
برای خروج از این بحران، شاید بتوان از سازوکارهای سنتی در چارچوبی جدید بهره گرفت. به عنوان مثال، همان‌طور که قبیله نقش کلیدی در انسجام محلی دارد، می‌توان از این نهاد برای تقویت حس هویت ملی استفاده کرد. اما این فرایند نیازمند بازتعریف ارزش‌های قبیلوی به‌گونه‌ای است که با الزامات جامعه مدرن همخوانی داشته باشد.
افغانستان کشوری است که میان سنت و مدرنیته گرفتار شده است. قبیله و فرهنگ، اگرچه بخشی از هویت تاریخی این سرزمین‌اند، اما در غیاب یک چارچوب فراگیر، به موانعی برای توسعه تبدیل شده‌اند. شاید راه حل نهایی در این باشد که به‌جای کنار گذاشتن این ساختارها، آن‌ها را در مسیری هدایت کرد که بتوانند به‌جای مانع، به ابزاری برای همبستگی اجتماعی و توسعه تبدیل شوند.
نتیجه‌گیری:
افغانستان بافتی پیچیده از قبیله، فرهنگ، و ساختارهای اجتماعی دارد که همزمان میراث تاریخی و مانعی در مسیر توسعه آن است. در حالی که قبیله به‌عنوان نهادی سنتی توانسته انسجام اجتماعی را در سطوح محلی حفظ کند، اما در مقیاس ملی گاه به عاملی برای تنش‌های اجتماعی و سیاسی تبدیل شده است. ترکیب ارزش‌های قبیلوی با الزامات مدرن جامعه، نوعی بحران هویتی ایجاد کرده که ریشه در تداخل ارزش‌های سنتی و مدرن دارد.
برای درک بهتر این چالش‌ها، نظریه‌های جامعه‌شناسی مانند آنومی به تحلیل عمیق‌تری از وضعیت افغانستان کمک می‌کنند. تضعیف هنجارهای مشترک و رقابت‌های گروهی نشان‌دهنده ضرورت بازتعریف ساختارها و ارزش‌های اجتماعی در این کشور است. افغانستان نیازمند رویکردی است که ضمن حفظ هویت تاریخی و فرهنگی‌اش، ساختارهای اجتماعی و قبیلوی را به سمت هم‌افزایی با نهادهای مدرن سوق دهد. این تعادل دشوار اما حیاتی، می‌تواند افغانستان را به سوی ثبات و توسعه پایدار هدایت کند.

همچنین بخوانید: کارزار انستیتوت ملی موسیقی افغانستان برای رهایی موسی شاهین

عرفات خلیل

نوشته های مرتبط :