اسلام و آموزش زنان (نگاهی به رساله‌ای زنان دانشور تاریخ اسلام)

دسته: تحلیل
نویسنده: بی‌نظیر مهرور
1403/11/28
12:01 ب.ظ
بازدید: 35

پایگاه خبری تحلیلی روایت : زنان همیشه قربانی تغییر نظام‌ها، سیاست‌ها، جنگ‌ها و حتا صلح‌ها در کشور‌های مختلف بوده‌‌اند. تحولات سیاسی گاه به دلیل افراط قامت این بیدان بلند قامت را خمیده است و گاهی هم به دلیل تفریط.افغانستان کشوری‌ست که در طول تاریخ پُر فراز و نشیب آن، زنان زیادی در نظام‌های مختلف قربانی شده‌اند؛ زنانی‌که نیم جامعه این کشور را تشکیل داده‌اند، اما از مهم‌ترین حقوق دینی و انسانی خود بی‌بهره بوده‌اند. علت این محرومیت را اکثر مردان این سرزمین مهر دینی می‌زنند و به آن رنگ دینی می‌دهند.

زنان همیشه قربانی تغییر نظام‌ها، سیاست‌ها، جنگ‌ها و حتا صلح‌ها در کشور‌های مختلف بوده‌‌اند. تحولات سیاسی گاه به دلیل افراط قامت این بیدان بلند قامت را خمیده است و گاهی هم به دلیل تفریط.

افغانستان کشوری‌ست که در طول تاریخ پُر فراز و نشیب آن، زنان زیادی در نظام‌های مختلف قربانی شده‌اند؛ زنانی‌که نیم جامعه این کشور را تشکیل داده‌اند، اما از مهم‌ترین حقوق دینی و انسانی خود بی‌بهره بوده‌اند. علت این محرومیت را اکثر مردان این سرزمین مهر دینی می‌زنند و به آن رنگ دینی می‌دهند.

حق تحصیل، حق انتخاب و حق کار از جمله حقوقی‌ اند که اکثریت زنانی که در این کشور زیست دارند، از آن بی‌بهره اند و مبارزه چندین ساله هم در این مسیر اکثراً بدون نتیجه بوده‌ و گاهی هم نتایج موقتی داشته است.

از جمله نتایج مفید این مبارزات می‌توان این نکته را یادآوری کرد که حالا نیم از شهروندان این سرزمین آگهی حاصل کرده‌اند که این محرومیت‌ها رنگ و بوی قبیلوی و فرهنگی دارند نه دینی.

باورهای سنتی نه تنها باعث بی‌بهره‌ماندن زنان از مهم‌‌ترین حقوق‌شان شده‌، بلکه سبب گردیده تا تبر فمینیست‌ها و کسانی‌که به دنبال آسیب رسانیدن و طعن وارد کردن به اسلام و معرفی این دین به عنوان دین مرد سالار اند، نیز دسته گردد.

در این کشور دین هم قربانی سیاست‌ها شده و همیشه از طرف حاکمان این سرزمین مورد ظلم قرار گرفته‌است؛ یکی با استفاده از نام دین به سنت‌های شرم‌آور قبیلوی خود مهر تائید می‌زند و نام آن‌را بد می‌کند و دیگری هم زیر نام آزادی و روشن‌فکری به آن ستم روا داشته ‌است.
با این حال شمار آنانی‌که در این مسیر قلم زده و به نقد باورهای فرهنگی و قبیلوی از منظر دینی همت کرده‌اند، خیلی اندک است.

کتاب زنان دانشور تاریخ اسلام کتابی‌ست که به نقد این باورها افراطی علیه زنان از منظر اسلام پرداخته‌است. مقدمهٔ این کتاب با این سخن عبدالحمید بن بادیس آغاز می‌شود: «هرگاه پسری را آموزش دهی پس فقط یک نفر را تعلیم داده‌ای، و هرگاه دختری را آموزش دهی، در واقع امّتی را تعلیم داده‌ای!»

در این کتاب نویسنده‌ با استناد به دلایل شرعی از قرآن و سنت و نیز اقوال علما این موضوع را مورد بررسی قرار داده و به معرفی کوتاهی از زنان مسلمان به‌عنوان بانوان پاکدامن و دانشمند که دوشادوش مردان در عرصه‌های علمی فعالیت داشته‌ اند، پرداخته‌ و در پایان نیز به برخی از شبهات شایع در این زمینه بصورت مستند و
مستدل پاسخ داده‌است.
«عنایت اسلام به ضرورت تعلیم و تعلم» عنوان نخستین مطلب این کتاب است. در این بخش نویسنده با بیان دلایلی از قرآن و سنت به ارزش و جایگاه آموزش در اسلام پرداخته‌ و می‌نویسد: «در نصوص شرعی بسیار به اهمیت تعلیم و تعلم و ادوات نوشتن و ترغیب به آن سفارش شده است.
به طور نمونه «آیا كسانى كه می‌دانند و كسانى‌که نمی‌دانند یكسانند؟ تنها خردمندان اند كه پند پذیرند.» [زمر: ۹]
حافظ ابن رجب (متوفای ۷۹۵ هجری‌) می‌گوید: «امامان اربعه (ابوحنیفه، مالک بن انس، شافعی و احمد بن حنبل ) تصریح کرده‌اند که طلب دانش از نماز نافله بهتر است.»
خانم دكتر زیگرید هونگه در كتاب «فرهنگ اسلام در اروپا» می‌گوید: « دنبال علم رفتن را محمد چنان جدی به مردان و زنان توصیه می‌كند كه شباهت به دستورات مذهبی و عبادات دارد.«طلب العلم فریضة علی کل مسلم و مسلمة” و “اطلب العلم من المهد الی اللحد” و « چون هركس در طریق علم بكوشد عبادت خدا كرده است» از گفته‌های اوست. او مرتب طرفدارانش را به این راه سوق داد.»
نویسنده هم‌چنان می‌نویسد: «خطابه‌های شریعت، زنان و مردان را شامل می‌شود!» دوست دارم در این‌جا بخشی از کتاب را نقل کنم:«
بسیار از معاندین و گاهی از برخی از مسلمان شنیده شده كه شریعت اسلام بین مرد و زن تبعیض قرار داده بطوری كه گفته‌اند خطابات در اعمال و اوامر و نواهی مردسالارانه است و فقه اسلامی نیز مردانه بوده‌است از این‌رو تعلیم و تعلم در اسلام مختص مردان بوده نه زنان و لذا دین اسلام زنان را از این موهبت محروم كرده‌است كه در پاسخ به این ایراد گفته می‌شود:
اول این‌که؛ شایعه‌ی فقه مردانه یا تخصیص فقه به مردان بعنوان قانون اسلامی، اصل و مبنایی ندارد و
اگر در خوشبینانه‌ترین حالت این شایعه پذیرفته شود نباید به تعالیم اسلامی نسبت داده شود بلكه تنها به تنگ‌نظری برخی از مردان مسلمان بر می‌گردد و تعمیم و انتساب كلی آن به قرآن یا پیامبر اكرم هرگز صحت ندارد و افترائی بیش نیست.

همچنین بخوانید: کمیته روابط خارجی کانگرس سیاست بایدن در قبال افغانستان تحت کنترول طالبان را بررسی می‌کند

دوم این‌که؛ سه نوع خطاب در قرآن وارد است كه قرار ذیل می‌باشد:
۱: خطابی كه مختص مردان است بدون زن‌ها.
۲: خطابی که متوجه زن‌ها است.
۳: خطابی که متوجه مردان و زنان است.

خطاب‌های جمعی كه در آیات و احادیث با صیغه‌ی مذكر وارد شده این به تناسب زبان عربی است و مختص به مردان نیست بلكه به جهت “تغلیب مذكر بر مؤنث ” بوده که در ادبیات عرب شایع است.»
بخش بعدی کتاب در رابطه تعلیم‌ و تعلم زنان است. نویسنده می‌گوید:« تمام آیات قرآن كه مخاطب جمعی انسان‌هاست و به تفكر و تعقل و علم اشاره دارند زنان و مردان را شامل می‌شود و تخصیص آن مستلزم دلیل صحیح می‌باشد. در آیات و احادیث متعددی نیز به آموختن دانش بطور عموم و گاهی هم خصوص تأكید شده و بعضاً برخی از این احادیث بطور ویژه زنان را مورد خطاب قرار داده است.»
نویسنده در این بخش برخی آیات و احادیث را ذکر کرده‌است. بانو شفاء بنت عبدالله روایت كرده كه می‌گوید: «پیش حفصه بودم كه رسول الله تشریف آوردن و به من فرمود: آیا این رقیه نمله وِرد و دعا برای دفع بلا را به او آموزش نمی‌دهی همان‌گونه كه كتابت را به او آموزش دادی؟»
وجه استدلال: این حدیث دلیلی بر جواز آموزش كتابت برای زنان همانند مردان است.»
تقسیم علم به واجب عینی و واجب کفایی بخش دیگر کتاب می‌باشد. نویسنده نظریات عده‌ی از دانشمندان جهان اسلام را در مورد این‌‌که‌ آموزش کدام علم واجب عینی است و از کدام علم واجب کفایی، بیان کرده‌است.
تفقه و تعلم زنان مسلمان بخش بعدی کتاب است نویسنده در این مورد از امام ابن حزم نقلی قولی می‌کند و می‌نویسد: «امام ابن حزم (م۴۵۶هـ) می‌‌گوید: «اگر بگویند واجب است بر زنان به كوشش برای تفقه در دین و امر به معروف و نهی از منكر؟ در جواب می‌گوئیم: بلی، همان‌گونه كه بر مردان واجب است بر زنان نیز واجب می‌باشد و هم‌چنین بر آنان همانند مردان فرض است معرفت به احكام طهارت، نماز، روزه، چیزهایی كه حلال و حرام هستند از قبیل خوراكی، نوشیدنی، البسه و سایر موارد كه بین مرد و زن تفاوتی نیست و اگر زنی در علوم دینی تفقه كرد برای ما الزامی‌ست كه انذار او را بپذیریم و این‌گونه بودند همسران پیامبر علیه السلام، یارانش از آنان احكام دین را نقل كردن و با این نقل‌ها حجت را اقامه نموده‌‌اند و در مذهب ما در این مورد خلافی نیست.»
زن و شوری در شریعت اسلام موضوع دیگری‌ست که در این کتاب روی آن بحث شده‌است.
نویسنده می‌گوید: «در قرآن و سنت هیچ دلیلی که از مشوره کردن باز زن منع کند، وجود ندارد.»
امام ماوردی (م۴۵۰هـ) می‌گوید: «هر كس را كه جایز باشد در شرع فتوا دهد؛ صحیح است كه قاضی در احكام با وی مشورت كند، آنگاه كه شروط فتوا در او ملاحظه شده باشد نه شروط قاضی. بنابراین مشورت كردن با زن جایز است، – با این‌كه جایز نیست قاضی شود – مادام كه صحیح باشد مورد استفتاء قرار گیرد و فتوا دهد.»
هم‌چنان نویسنده دلایلی را ذکر می‌کند که دلالت می‌کنند برای مباح بودن عضویت زن در مجلس شورا و بیان می‌کند که هیچ دلیلی برای ثابت‌ کردن حرمت این موضوع وجود ندارد.
نمونه‌ی زن‌های دانشمند و مؤثر در تاریخ مسلمانان بخش دیگر کتاب است که از ذکر اسم عایشه (رض) شروع می‌شود الی اسامی زنان دانشور دیگر در تاریخ اسلام.
در بخش دیگر کتاب احادیثی ضعیف و باطلی را ذکر می‌کند که عده‌ی با استناد به آن احادیث دنبال به‌کرسی نشاندن باورهای افراطی خود اند.
مثل احادیث:
۱: با زنان مشورت کنید و خلاف آن عمل کنید.
۲: اگر كسی را برای مشاوره نیافتید پس با زن مشورت كنید سپس مخالف نظرش عمل كنید چرا كه در خلاف آن برکت است.
۳: فرمان‌برادری از زنان مایه‌ی پشیمانی‌ است.
۴: اگر مردان از زنان اطاعت کنند، هلاک می‌شوند.
همین‌گونه چند حدیث دیگر را ذکر می‌کند که جعلی اند.
نویسنده در آخرین بخش کتاب به شبهاتی که در رابطه حدیثی که پیامبر اسلام در مورد ناقص العقل بودن زنان فرموده‌ است، پاسخ داده‌‌است.