از کابل تا واشنگتن؛ چگونه تصمیم‌سازی متمرکز، جمهوریت را فروپاشاند؟

دسته: تحلیل
نویسنده: روح‌الیمین روحانی
1404/03/10
11:11 ق.ظ
بازدید: 22

پایگاه خبری تحلیلی روایت : بیست سال حضور نظامی، سیاسی و اقتصادی غرب در افغانستان با شعار، بازسازی، دموکراسی و مبارزه با تروریسم، به پایان رسید، اما آنچه بر جای ماند نه یک نظام پایدار، بلکه سقوطی تحقیرآمیز و بازگشت شبح طالبانیسم بود. ساختار سیاسی شکل‌گرفته در این دو دهه، بیش از آن‌که بازتاب خواست مردم باشد، تجمیع منافع شبکه‌ای از بازیگران خارجی، گروه‌های سیاسی مافیایی و چهره‌های بی‌باور به ارزش‌های مردم بود. با فروپاشی جمهوریت، افغانستان نه‌فقط شاهد بازگشت طالبان شد، بلکه وارد مرحله‌ای شد که باید همه چیز را از نو و از دل خاکستر تجربه‌ای ناکام، بسازد. و امروز نشانه‌هایی از این بازسازی، از دل حرکت‌های خودجوش بومی، به‌ویژه در مناطق چون بدخشان، به چشم می‌خورد. پس از سقوط رژیم طالبان در سال ۲۰۰۱، جامعه جهانی، به‌ویژه ایالات متحده آمریکا، با وعده، ملت‌سازی وارد افغانستان شد. میلیاردها دلار هزینه شد، انتخابات‌ برگزار گردید، رسانه‌های آزاد گسترش یافتند، و هزاران پروژه‌ی ساختاری آغاز شد. اما حقیقت تلخ این بود که در بطن همه‌ی این تلاش‌ها، مردم افغانستان جایگاه واقعی نداشتند.

بیست سال حضور نظامی، سیاسی و اقتصادی غرب در افغانستان با شعار، بازسازی، دموکراسی و مبارزه با تروریسم، به پایان رسید، اما آنچه بر جای ماند نه یک نظام پایدار، بلکه سقوطی تحقیرآمیز و بازگشت شبح طالبانیسم بود. ساختار سیاسی شکل‌گرفته در این دو دهه، بیش از آن‌که بازتاب خواست مردم باشد، تجمیع منافع شبکه‌ای از بازیگران خارجی، گروه‌های سیاسی مافیایی و چهره‌های بی‌باور به ارزش‌های مردم بود.
با فروپاشی جمهوریت، افغانستان نه‌فقط شاهد بازگشت طالبان شد، بلکه وارد مرحله‌ای شد که باید همه چیز را از نو و از دل خاکستر تجربه‌ای ناکام، بسازد. و امروز نشانه‌هایی از این بازسازی، از دل حرکت‌های خودجوش بومی، به‌ویژه در مناطق چون بدخشان، به چشم می‌خورد. پس از سقوط رژیم طالبان در سال ۲۰۰۱، جامعه جهانی، به‌ویژه ایالات متحده آمریکا، با وعده، ملت‌سازی وارد افغانستان شد. میلیاردها دلار هزینه شد، انتخابات‌ برگزار گردید، رسانه‌های آزاد گسترش یافتند، و هزاران پروژه‌ی ساختاری آغاز شد. اما حقیقت تلخ این بود که در بطن همه‌ی این تلاش‌ها، مردم افغانستان جایگاه واقعی نداشتند.

ساختار قدرت در کابل متمرکز بود؛ و این تمرکز نه‌فقط از نظر جغرافیایی، که از نظر سیاسی و قومی نیز انحصاری عمل می‌کرد.
دولت مرکزی افغانستان به جای آن‌که بازتاب‌دهنده‌ی تنوع قومی، فرهنگی و اجتماعی کشور باشد، به مرور به سکوی انحصار قومی، فساد سازمان‌یافته، حذف سیاسی و سرکوب نهادهای پاسخ‌گو تبدیل شد.
حلقات بسته‌ی قدرت که بیشتر وابسته به منافع منطقه‌ای یا سفارت‌خانه‌های غربی بودند، هرگز نتوانستند پیوندی واقعی با مردم برقرار کنند.
آنچه، جمهوریت نامیده می‌شد، در واقع کاریکاتوری از دموکراسی بود؛ بدون نهاد، بدون عدالت، و بدون ریشه.
تمرکز افراطی قدرت در کابل، نه‌فقط ولایات را به حاشیه راند، بلکه نوعی نارضایتی عمیق و خاموش در سراسر کشور ایجاد کرد.
برای بسیاری از شهروندان در بدخشان، دایکندی، فاریاب، غور یا خوست، دولت مرکزی نه‌تنها نماینده آن‌ها نبود، بلکه گاه چهره‌ای خصمانه، بیگانه و تحقیرکننده داشت.
سیستم حکومت‌داری متمرکز، با بی‌اعتنایی به هویت‌های محلی و حذف نخبگان ولایتی از تصمیم‌سازی، زمینه‌ساز شکاف‌های عمیق اجتماعی و افزایش بی‌اعتمادی عمومی شد.
وقتی که تصمیم‌گیری درباره سرنوشت هزاران خانواده در کوهستان‌های بدخشان، در دفاتر مجلل کابل یا حتی در واشنگتن و بروکسل انجام می‌شد، چگونه می‌توان انتظار مشروعیت، مشارکت یا امید داشت؟

در چنین فضای ازهم‌گسیخته و تلخ، اکنون شاهد تولد دوباره‌ی امید از دل خاکستر هستیم. حرکت‌های خودجوش مردم در بدخشان در برابر طالبان، نمونه‌ای گویا از مقاومت برخاسته از دل مردم است.
این مبارزات، نه از بیرون هدایت می‌شوند، نه چشم به دلارهای خارجی دارند، و نه اسیر رهبری‌های دولتی در زمان جمهوریت اند.
آن‌ها تبلور خشم، درد، و آرزوی نسلی‌اند که سال‌ها سرکوب و فراموش شدند.
مردم بدخشان، بدون وابستگی به جریان‌های سیاسی سنتی، دست به کنش زده‌اند. این یعنی بازگشت به اصل موضوع: مردم خود صاحب تغییر شوند.
این مبارزات محلی، هرچند هنوز پراکنده، اما از نظر ارزش و انگیزه، بسیار غنی‌اند؛ زیرا برخلاف حکومت‌های گذشته، نه به زور، نه به پول، بلکه بر اساس نیاز و باور شکل گرفته‌اند.
تاریخ افغانستان، مملو از حرکت‌های مقاومت پراکنده‌ای‌ست که به دلیل نبود رهبری منسجم، نبود چشم‌انداز سیاسی، و فقدان ارزش‌های مشترک، در نهایت یا درونی فروپاشیده‌اند یا توسط قدرت‌های بیرونی مصادره شده‌اند.
اگر تجربه‌ی بدخشان و سایر مناطق بخواهد به یک روند نجات ملی تبدیل شود، به‌شدت نیازمند انسجام است:
انسجام فکری و ارزشی در محور عدالت، برابری، حقوق بشر و پاسخ‌گویی؛
انسجام ساختاری و سازمانی برای ایجاد بدیل واقعی و بومی قدرت؛
و انسجام سیاسی و تاریخی برای جلوگیری از تکرار اشتباه‌های رهبران فراشوتی حکومتی گذشته.
افغانستان امروز بیش از هر زمان دیگری نیاز به بازتعریف دارد.
دیگر نمی‌توان با همان چهره‌های تکراری و فرمایشی و باد آورده حکومتی همان ساختارهای پوسیده، و همان الگوهای وابسته، از نجات سخن گفت.
این سرزمین، نجاتش را نه در کابل، نه در دوحه و نه در کنفرانس‌های بین‌المللی خواهد یافت؛ نجات افغانستان از میان سنگلاخ‌های بدخشان، از کوچه‌های فراه، از کوه‌های دایکندی و از میدان‌های واقعی مبارزه مردم برخواهد خاست.
امروز، انتخاب میان تکرار یا تغییر است. اگر خیزش‌های بومی مانند مقاومت بدخشان، انسجام یابند، و اگر با برنامه و باور حرکت کنند، می‌توانند نه‌تنها طالبان، بلکه تمام ساختارهای انحصاری و ضدملی گذشته را به چالش بکشند. آینده افغانستان به مردم آن تعلق دارد، نه به بازیگران سیاسی شکست‌خورده حکومتی که توسط غرب ساخته شده بود و در نهایت فروپاشید.

نوشته های مرتبط :