ادبیات؛ عنصر بازدارنده‌ی فرو‌ریزی در افغانستان

دسته: تحلیل
نویسنده: محراب‌الدین ابراهیمی
1404/08/19
12:40 ب.ظ
بازدید: 5

پایگاه خبری تحلیلی روایت : افغانستان، کشوری است که در قهقرای نابرابری‌ها تا گلو فرو رفته؛ سرزمینی که برای جهانیان، نماد روشن بحران، فروپاشی، و ویرانی است. جغرافیایی که در نگاه بسیاری از مردم جهان، تداعی‌کننده‌ی فقر، بیداد، ستم، بدویت و بربریت است و معیارهای گوناگونی از «ناشایستگی» را به آن نسبت می‌دهند. با این همه، این سرزمین هنوز نفس می‌کشد، هنوز در تلاطم حوادث تلخ، زنده‌ماندن را می‌کوشد و در میان رنج و خاکستر، از زندگی سخن و از تپیدن فریاد می‌زند.در روزهای اخیر، بخشی کوتاه از گفت‌وگوی «حامد عسکری» ـ شاعر معاصر ایرانی ـ درباره‌ی افغانستان، در شبکه‌های اجتماعی دست‌به‌دست می‌شود. عسکری که سال‌ها پیش سفری به کابل داشت و در آن سفر، جلوه‌های احترام به شعر و ادبیات را از نزدیک دیده بود، در آن گفت‌وگو جمله‌ای گفت که بسیار مورد توجه قرار گرفت: «ادبیات، عنصر بازدارنده‌ی فرو‌ریزی برای افغانستان است.»

افغانستان، کشوری است که در قهقرای نابرابری‌ها تا گلو فرو رفته؛ سرزمینی که برای جهانیان، نماد روشن بحران، فروپاشی، و ویرانی است. جغرافیایی که در نگاه بسیاری از مردم جهان، تداعی‌کننده‌ی فقر، بیداد، ستم، بدویت و بربریت است و معیارهای گوناگونی از «ناشایستگی» را به آن نسبت می‌دهند. با این همه، این سرزمین هنوز نفس می‌کشد، هنوز در تلاطم حوادث تلخ، زنده‌ماندن را می‌کوشد و در میان رنج و خاکستر، از زندگی سخن و از تپیدن فریاد می‌زند.

در روزهای اخیر، بخشی کوتاه از گفت‌وگوی «حامد عسکری» ـ شاعر معاصر ایرانی ـ درباره‌ی افغانستان، در شبکه‌های اجتماعی دست‌به‌دست می‌شود. عسکری که سال‌ها پیش سفری به کابل داشت و در آن سفر، جلوه‌های احترام به شعر و ادبیات را از نزدیک دیده بود، در آن گفت‌وگو جمله‌ای گفت که بسیار مورد توجه قرار گرفت: «ادبیات، عنصر بازدارنده‌ی فرو‌ریزی برای افغانستان است.»

این سخن برای عده‌ای اهمیت فراوان یافت و برای گروهی دیگر، تکرار حرف‌هایی که بارها شنیده بودند. اما ما، به‌عنوان شهروندان آواره و داغ‌دیده‌ی افغانستان، ناگزیر از آن‌ایم که عناصر مؤثر در فروپاشی و بازدارندگی سرزمین خود را با دقت و درنگ بشناسیم.

اگرچه جمله‌ی عسکری که «افغانستان را ادبیات نگه داشته است»، در گستره‌ی تمام جامعه‌ی افغانستان مصداق کامل ندارد، اما برای بخش بزرگی از مردم این سرزمین، حقیقتی انکارناپذیر است. ادبیات، به‌ویژه شعر، در سال‌های متمادیِ جنگ و آشوب، به پناهگاه برای آسودگی روح و پایداری امید بدل شده است؛ مأمنی که در آن، انسان افغانستانی، رنج بی‌پایان را به واژه بدل کرده و ویرانی را در قالب معنا تسکین داده است.

با این‌همه، ما میراث فرهنگی خود را نه همیشه با حسِ مسئولیت‌پذیری، بلکه گاه تنها به‌منزله‌ی ابزاری برای آبیاری عاطفه و احساس انسانی پاس می‌داریم. بخش بزرگی از قلمرو ادبیات معاصر افغانستان، به‌ویژه شعر، درگیر مضمون‌های عاشقانه است؛ گویی شعر ما در سایه‌ی رنج، هنوز از درد عشق سخن می‌گوید، نه از عشق درد. در این میان، جای شعرهای اجتماعی، سیاسی، انتقادی، طنزآمیز، حماسی و میهنی به‌روشنی خالی است. اگر هم گه‌گاه به این عرصه‌ها پرداخته شده، چنان که باید، بازتاب نداشته و پژواک نیرومند خود را نیافته است.

ادبیات در ذات خود، نه فقط آیینه‌ی عاطفه بلکه ابزار بیداری است؛ و تا زمانی که شعر و داستان ما از دیوار احساس صرف عبور نکند و به درک اجتماعی و آگاهی جمعی نرسد، نمی‌تواند نقش واقعی خویش را به‌عنوان «عنصر بازدارنده‌ی فرو‌ریزی» ایفا کند.

افغانستان بیش از هر زمان دیگر، نیازمند ادبیاتی است که هم‌زمان با تسکین درد، آینه‌ی حقیقت نیز باشد؛ ادبیاتی که از ویرانه‌ها، صدای انسان ایستاده را بازتاب دهد، نه تنها ناله‌ی انسان شکست‌خورده را، بنابراین بر قوت ادبیات در این برهه از تاریخ نباید اندک‌‌ترین تردید را داشت.

نوشته های مرتبط :