آن دبیر تاریخ نگار، به گرامیداشت بیهقی

دسته: تحلیل
نویسنده: کیان نیا
1403/08/01
11:54 ق.ظ
بازدید: 11

پایگاه خبری تحلیلی روایت : بزرگترین میراث منظوم این دربار شاهنامه فردوسی است که فردوسی آن را به این دربار و پیشگاه یمین الدوله محمود غزنوی تقدیم میدارد، شاهنامه نقش مهمی در احیای زبان فارسی دارد، در حوزه نظم و شعر کسان فراوانی این سالها سروده اند که هرکدام تلاش ارزشمندی برای نگهداشت و رشد زبان فارسی است اما به موازات شاهنامه در نثر فارسی که احیای زبان فارسی را به آن مدیونیم بدون شک تاریخ بیهقی قرار دارد، نوشته‌ی بی همتا در عرصه تاریخ. البته نه تاریخ که یک رمان، رمانی برخاسته از واقعیت. تاریخ بیهقی در میان اکثر کتب تاریخی ما چه نسبت به قبل خودش همانند تاریخ بخارا و طبری و چه نسبت به بعد خودش همانند تاریخ وصاف و دیگران بی همتاست.

بدون شک دربار غزنویان پربار ترین دربار برای شعر و ادب فارسی است، شاعران بزرگ و نام آوران معروفی در این دربار یکجا بوده اند و شعر می‌سروده اند، شاعری از ری، شاعرانی از مرو، شاعرانی از هرات و بلخ و نیشابور، از سیستان از خوارزم و کابل و حتی شاعری از پنجشیر.

بزرگترین میراث منظوم این دربار شاهنامه فردوسی است که فردوسی آن را به این دربار و پیشگاه یمین الدوله محمود غزنوی تقدیم میدارد، شاهنامه نقش مهمی در احیای زبان فارسی دارد، در حوزه نظم و شعر کسان فراوانی این سالها سروده اند که هرکدام تلاش ارزشمندی برای نگهداشت و رشد زبان فارسی است اما به موازات شاهنامه در نثر فارسی که احیای زبان فارسی را به آن مدیونیم بدون شک تاریخ بیهقی قرار دارد، نوشته‌ی بی همتا در عرصه تاریخ.
البته نه تاریخ که یک رمان، رمانی برخاسته از واقعیت.

تاریخ بیهقی در میان اکثر کتب تاریخی ما چه نسبت به قبل خودش همانند تاریخ بخارا و طبری و چه نسبت به بعد خودش همانند تاریخ وصاف و دیگران بی همتاست.
بیهقی جوانی از بیهق سبزوار امروزی در خراسان ایران است، این جوان به دربار محمود غزنوی راه می یابد و شغل دبیری را نسبت به دانش و خط خوبی که دارد نزد ابونصر مشکان سر دبیر یا صاحب دیوان محمود آغاز می‌کند، در نخست نسخه برداری از نامه هایی که از این سو و آن سو می آید و نوشتن نامه ها برای ولایات، رمز گشایی از نامه های مرموز جاسوسان محمود که البته کم هم نبودند وظایف اصلی این جوان اند او البته در این سالها و سالهای سلطنت مسعود غزنوی به فکر این می افتد که اگر زمانه مجالش داد تاریخی بنویسد و برای همان از نامه هایی که به دربار می آید یک نسخه برای خود نیز با خط خوش بر میدارد…

همچنین بخوانید: مولوی عطاءالحق فيضانی؛ انقلابی و نظریه‌پرداز خردگرای اسلامی

بیهقی بعدها به عنوان فرد دوم دیوان همیشه مصاحب امیر و وزاری دربار است، این داستان ها نیز در خاطر او میمانند و تا اینکه در سالهای ۴۴۸ زمانه به او فرصت میدهد و او به نوشتن تاریخش می‌نشیند، تاریخی بسیار وسیع و پر آب و تاب، چنانکه خود میگوید: «در دیگر تواریخ چنین طول و عرض نیست، که احوال را آسان‌تر گرفته اند و شمتی بیش یاد نکرده اند. اما من چون این کار پیش گرفتم، میخواهم که داد این تاریخ به تمامی بدهم و گرد زوایا و خبایا بگردم تا هیچ چیز از احوال پوشیده نماند.»
او فقط روایت کننده نیست و همه چیز را به فتح و فتوحات و چند صفحه تمام نمیکند، او خود اکثر این حوادث را شاهد بوده و برای همان است که از قضایای هشتاد ساله تاریخی می‌نگارد در سی مجلد، تاریخی بسیار وسیع تر از تاریخ های مرسوم، تمام قضایا را به خوبی شرح میدهد و به آنچه نباید اشاره شود نیز اشاره میکند، زیرا چنانکه مرسوم بوده است درباریان همیشه مدح شاهان می‌کرده اند و همواره خوبی شاهان خویش را برجسته تر می‌کرده و صدها نوع سخن گزاف و اضافه نیز بر اعمال خوب آنان میگذارده اند اما بیهقی چنین نمیکند او فعالانه تمام آنچه به واقعیت روی داده را در این کتاب بیان میکند، اتفاقات خوب و بد و همه را کنار هم بیان میکند و چنانکه خود میگوید میخواهد داد تاریخ را بدهد.

از این تاریخ قطور اکثرش گم شده است و ما فقط به شش مجلد از سی مجلد دست رسی داریم و این بسی جای افسوس دارد.

همچنین بخوانید: جسد یک زن در بلخ از میان زباله‌ها پیدا شد

چند صفحه از مقامات ناصری و صفحاتی نیز در باب مقامات محمود و جمله تماما آنچه در دست داریم در روزگار و قصه مسعود است مسعودی که محمود او را به ری مینهد و خود به غزنین باز میگردد اما مسعود به ری نمی‌ماند و راه اصفهان در پیش می‌گیرد و آن را تصرف میکند و سپس میخواهد به همدان رفته و از آنجا به بغداد رود و پایتخت خلافت عباسی را چون آل بویه به تصرف خویش در آورد، اما در اصفهان واقعه وفات محمود و بر تخت نشستن برادرش محمد او را از این کار باز می‌دارد و به ری بر میگردد و سپس به هرات و بلاخره به غزنین، ترکمانان سلجوقی در این روزگار از مرزها خراسان گذشته اند و از مسعود شهر طلب می‌کنند مسعود دوبار به جهت شکست و تابع گردانیدن آنان لشکر میفرستد و لشکریانش شکست میخورند و آنان تا مرو را نیز به تصرف خویش می آورند و خود با لشکری بزرگ خویش نیز از آنان شکست میخورد و بلاخره وقتی جز سند و لاهور وغزنه برای او باقی نمی‌ماند از غزنین به سوی مناطق دیگر رهسپار میشود.

بیهقی این اتفاقات را به شکل بسیار زیبا و با داستانها و وقایع آن روزگار یکجا بیان میکند و گویا از سبکتکین شروع تا ابراهیم غزنوی تاریخ و روزگار همه را در این کتاب مهم و ارزشمند شرح کرده است اما فقط دوره مسعود از آن میان سالم مانده است.
بیهقی میگوید: «غرض من آنست که تاریخ‌پایه‌ای بنویسم و بنای بزرگ افراشته گردانم، چنانکه ذکر آن تا آخر روزگار باقی ماند.»
و بیهقی به قول استادان ادب پارسی نخستین رمان در تاریخ ادبیات فارسی را به نگارش در می آورد.

همچنین بخوانید: جمع‌آوری اطلاعات جایدادهای مقام‌های پیشین ولایت بلخ توسط طالبان

نویسنده: کیان نیا

نوشته های مرتبط :