آخرین آزمون مخالفان طالبان در صحنه سیاست افغانستان؟

دسته: تحلیل
نویسنده: ضیا ضیایی
1403/09/17
11:54 ق.ظ
بازدید: 31

پایگاه خبری تحلیلی روایت : روز گذشته شماری از چهره‌های برجسته سیاسی مخالف ط-البان، ائتلاف سیاسی جدیدی را زیر نام «مجمع ملی برای نجات افغانستان» تشکیل دادند. در این ائتلاف افراد سرشناس مخالف طالبان از جمله احمد مسعود، مارشال دوستم، کریم خلیلی، صلاح‌الدین ربانی، عطا محمد نور، عمر داوودزی، رحمت‌الله نبیل، محمدمحقق، عبدالرب رسول سیاف، محمد اسماعیل خان، یونس قانونی، سرور دانش، راحله دوستم، شاه جهان، عبدالحق شفق، تادین‌خان، صادق مدبر و… حضور دارند. اولین نشست این مجمع به صورت مجازی و همزمان با اعلام موجودیت آن صورت گرفت.

روز گذشته شماری از چهره‌های برجسته سیاسی مخالف ط-البان، ائتلاف سیاسی جدیدی را زیر نام «مجمع ملی برای نجات افغانستان» تشکیل دادند. در این ائتلاف افراد سرشناس مخالف طالبان از جمله احمد مسعود، مارشال دوستم، کریم خلیلی، صلاح‌الدین ربانی، عطا محمد نور، عمر داوودزی، رحمت‌الله نبیل، محمدمحقق، عبدالرب رسول سیاف، محمد اسماعیل خان، یونس قانونی، سرور دانش، راحله دوستم، شاه جهان، عبدالحق شفق، تادین‌خان، صادق مدبر و… حضور دارند. اولین نشست این مجمع به صورت مجازی و همزمان با اعلام موجودیت آن صورت گرفت.
با این حال اما پس از بازگشت ط-البان به قدرت در اسد سال ۱۴۰۰، چندین جبهه نظامی و جریان سیاسی ضد ط-البان تشکیل شده است. ولی این جبهات به صورت بالقوه و آنچه از این جبهات انتظار می رفت نتوانستند کاری بکنند.

اول؛ هر چند که پس از بیش از سه سال ائتلاف جناح‌های مخالف طالبان زیر چتر واحد شکل گرفت، اما در سه سالی که از سلطه طالبان گذشت و مخالفان که در این مدت فرصت کافی برای بازیابی و انسجام داشتند نتوانستند که به فکر واحد و انسجام درونی برای هدف مشترک که همانا مبارزه با طالبان است، برسند. در واقع هر یک افراد و جبهاتی‌ که مدعی مبارزه با طالبان بودند و هر کدام بدون در نظر گرفتن این‌که کار جمعی و فردی در نتیجه بخش بودن اعمال تاثیر گذار است، راه خود را رفته و در نتیجه ائتلاف بزرگتر را شکل دادند.
از سوی هم همه جبهات و افراد ضد طالبان با توجه به اتفاقات گذشته تاریخی در افغانستان در حالی‌که به این‌ نکته واقف هستند که شرط پیروزی در مقابل هر دشمن بیرونی و داخلی، انسجام و اتحاد بوده است؛ اما با آن هم در سه سال گذشته این جناح‌ها نتوانسته اند بین خود به اجماع برسند.
در واقع تعدد جبهات سیاسی و نظامی ضد طالبان، به این معناست که آن‌ها طی سه سال گذشته نتوانسته‌اند یک چارچوب کلان را ترسیم کنند که همه در آن جمع شوند. هر تشکیلات سیاسی‌ای، از خود برنامه‌ مجزایی دارد. این گروه‌های سیاسی هم ضمن آن‌که در شیوه‌های مبارزه با طالبان توافق دیدگاه ندارند، در مورد نظام پساطالبانی هم وحدت نظر میان آن‌ها دیده نمی‌شود. تعدد جبهات نظامی هم به همین‌گونه است.
دوم؛ آنچه تاکنون مشخص بود، اختلاف دیدگاه در مورد شیوه‌های مبارزه با طالبان بود و است. یکی از دلایل اصلی که در آن جبهات بسیاری با تشکیلات کوچک ایجاد گردید و هیچ یک هم نتوانست/ نتواند طالبان را در میدان عمل به‌صورت جدی به چالش بکشد؛ همین اختلافات و پراگندگی است. بسیاری از این جبهات هر روز اعلامیه جدید منتشر می‌ کردند و می کنند، اما این اعلامیه‌ها هیچ تاثیری بر وضعیت سیاسی و اجتماعی افغانستان ندارد.
از سوی هم به این نکته نیز همه جبهات ضد طالبان اتفاق نظر دارند که جنگ علیه طالبان، تنها به وسیله تفنگ و گلوله نه، بل به وسیله فکر و فضای روانی نیز پیش برده می‌شود. آنان می دانند که برای این جنگ باید فضاسازی کنند و حقانیت آن را به اثبات برسانند و برای جامعه با هر موضع گیری و اعلامیه و بیانیه، امید و انگیزه بدهند. اما تعدد جناح‌ها و نبود انسجام سبب شده که حتی در اعلامیه های آنان نیز نکته خاص مشاهده نشود.
در حالی‌که برای پیروزی در هر میدانی سیاسی_ نظامی، بیشتر از همه این دو کار مهم است: انسجام درونی و کار تیمی و مشترک. ایجاد فضاسازی و تقویت گفتمان‌ها برای تثبیت حقانیت و داعیه مطرح شده. به مفهوم دیگر؛ دو عامل وجود دارند که می‌توانند تعیین کننده موفقیت یا شکست گروه‌های ضد طالبان باشند: اول فضاسازی برای معرفی حقانیت خود و در نهایت نوع حمایتی که آنها از بازیگران خارجی دریافت می‌کنند و دوم هم توانایی آنها برای متحد شدن زیر یک پرچم. مخالفان طالبان احتمالا به این نتیجه رسیده اند که تا گفتمان واحد شکل ندهند، کسی آنان را جدی نمی گیرد و نظرات فردی شان تاثیری بر اوضاع ندارد. از این رو اتحاد جدید را شکل داده اند.
سوم؛ اما شکنندگی این اتحادها و جبهات است. چیزی که در آن افغانستان زیاد ایجاد شده و فروپاشیده، همین اتحادهای شکننده جریان های سیاسی است. مشکل اصلی هم عدم محوریت فکر و دیدگاه و هدف مشترک است. بسیاری از افرادی که در همین ائتلاف اخیر حضور دارند، بارها از اتحادهای شکل گرفته رفقای شان بیرون شده و صف مخالف پیوسته است. به عبارتی میدان سیاست افغانستان بیشتر از جامعه و کشوری یک میدان معامله‌های کثیف است. در جوامع دیگر حداقل این اصول وجود دارد که جریان‌ها بر اساس تفکر و هدف شان باهم اتحاد کرده و به آن تا زمان که اصل توافق و اتحاد نقض نشود، باقی بمانند. ولی در افغانستان این مسئله اصلا اهمیت ندارد. از این رو اتحاد کنونی این جریان و شخصیت‌ها زیر چتر واحد، بسیار شکننده است.چهارم؛ نبود استراتژی و دورنمایی روشن برای مبارزه یکی دیگر از مشکلات است. امروز طیف‌های مختلف و شخصیت های متنوع گردهم آمده اند، ولی این جریان‌ها و افراد دارای افکار و ایده های به شدت متضاد بین هم اند. به عبارتی تعریف مشترک از دورنمایی این اتحاد شان ندارند. هرکسی بر اساس منافع که در فکر و ذهن خود دارد، به این ائتلاف پیوسته و در کمین است که به محض گشایش یک روزنه جدید، به آن دست یابد.
پنجم؛ این ائتلاف مانند ائتلاف‌های قبلی یک هدف برای شان تعیین کرده اما برنامه‌ای برای تحقق این هدف و پیش بینی آینده را نکرده اند. به عبارتی این ائتلاف صرفا تلاش کرده که افراد و چهره‌های را گرد هم آورد و اعلام کند که فلان جریان و فلان شخصیت در این ائتلاف حضور دارد. در حالی که هیچ برنامه مشخصی سیاسی و نظامی برای مبارزه تا پیروزی و همچنین پیش نویس و با قانونی که احیانا بعد از پیروزی احتمالی و با مشارکت در قدرت مرحله به مرحله اجرا شود، ترتیب و ارائه نشده است. این مسئله سبب سردرگمی شده و در نهایت حتی اگر منجر به پیروزی این ائتلاف شود، در آینده به تنش و کشمکش دیگر منجر می شود.
ششم؛ هیچ کسی حاضر نیست در راه مبارزه پیش قدم شود. در سه سال گذشته با اتحادها و ائتلاف‌های که شکل گرفت، این‌طور به نظر می رسد که همه منتظر هستند تا دیگری به میدان وارد شده و طالبان را به چالش بکشد، آن وقت دیگران از راه برسند و طلب امتیاز کنند. به نظر نمی رسد که با این روش جریانات ضد طالبان به هدف شان نایل آیند. تا زمانی‌که از خود گذری و صداقت بین جریانات شکل نگیرد و وجود نداشته باشد، بعید است که مبارزه جدی در زمینه نظامی و سیاسی شکل بگیرد.
هفتم؛ خود خواهی ها و ریاست طلبی مانع اصلی در راه تحقق اهداف جریانات ضد طالبان است. بدون شک که در هر جریانی باید افراد در جایگاه و حقوق برابر برخوردار باشند و عدالت سیاسی مراعات شود؛ ولی منم گرایی و خودخواهی و این‌که همه ادعای ریاست بر دیگران کنند، جریانات را از هدف اصلی شان دور می کند. متاسفانه در سه سال گذشته رقابت های جدی در درون جریانات ضد طالبان برای این‌که یکی دیگری را به چابش بکشد زیاد وجود داشته است. نمی خواهیم نمونه های آن را بیان کنیم ولی این آفت ریاست گرایی اگر ادامه داشته باشد، ائتلاف‌های ضد طالبان بعید است به جایی برسند.
هشتم. نکته آخر اما در سه سال گذشته و ارزیابی میدانی عملکرد جبهات مختلف که امروز زیر چتر واحد گرد آمده اند، نشان می دهد که این جبهات آن گونه که بعضی‌ها انتظار می کشیدند، موفقیت نداشته اند. بازهم تاکید می شود که بسیاری دلیل این مسئله را در عدم اتحاد درونی این گروه‌ها می دانند. مثلا وقتی که چند هفته بعد سقوط کابل و در پی حملات گسترده طالبان به پنجشیر، این ولایت سقوط کرد، مخالفان طالبان که در شوک سقوط بودند شاید هم اندیشه‌های دیگر، کمکی به این جبهه و جبهات دیگر که بعد ایجاد کردند نتوانستند و یا نکردند. در سه سال گذشته بعضی اختلافات جبهات به رسانه‌ها درز کرده است. اختلافاتی که باعث جدایی شماری از سران جبهات و در نهایت جنجال‌های درونی آن و تضعیف آن شده است. البته این مسائل قابل درک برای هیچ کسی نیست؛ زیرا همه می دانند شرایط افغانستان حاد است و هیچ رهبر و عسکری به خاطر تقسیم کرسی های خیالی و موقف‌های سیار، دیگر به سرو کله هم نمی زنند. ولی این اتفاقات افتاد و تا امروز هم در درون این جبهه و جبهات دیگر ادامه دارد. از این رو بسیاری معتقد اند که وقتی جبهات مخالف طالبان در درون خود اتحاد ندارند و همه روز درگیر جنجال‌های داخلی هستند، چطور می توانند برای آینده افغانستان مهم و تاثیر گذار عمل کنند.
با ائتلاف جدید هم اگر این مشکل ادامه یابد، بعد است که هدف اصلی این ائتلاف محقق شود.
سخن آخر این‌که با توجه به چالش‌های پیش روی طالبان برای کسب مشروعیت داخلی و بین‌المللی، ادامه بحران‌های اقتصادی و انسانی و همچنین وجود اختلاف‌های داخلی و در نهایت ممنوعیت تحصیل دختران که نارضایتی جدی را در سطح عموم به میان آورده؛ به نظر می‌رسد که حکومتداری آنان بیشتر از پیش با چالش مواجه کرده است. از سوی هم اجرای سیاست‌های سخت گیرانه مانند ممنوعیت تحصیل دختران، اجباری کردن پوشش برقع برای زنان و الزام آنها به ماندن در خانه، نادیده گرفتن حقوق مذاهب و اقوام در نظام سیاسی، ناتوانی در ایجاد فضای اعتماد بین حکومت و ملت و… این موارد مهمترین چالش‌های طالبان است که بیش از پیش سبب افزایش نارضایتی‌های عمومی خواهد شد. امروز که ائتلاف جدید مخالفان شکل گرفته و نارضایتی از طالبان هم بیشتر شده، بهترین فرصت برای مخالفان است تا با تلاش‌ها در سطح بین الملل و همچنین تحرکاتی در داخل، طالبان را بیشتر به چالش بکشند، اگر زمان از دست مخالفان هدر برود و آنان در کوتاه مدت نتوانند یک گفتمان جدید خلق کنند و از فرصت کنونی استفاده نمایند، با گذشت زمان و احتمال معاملات پشت پرده درآینده، بعید است که بتوانند نقشی در سیاست افغانستان داشته باشند.

همچنین بخوانید: سرپرست وزارت صنعت و تجارت گروه طالبان در نشست سه‌جانبه در پاکستان اشتراک کرد

نوشته های مرتبط :