هفت ثور و پیامدهای مثبت و منفی آن

دسته: تحلیل
نویسنده: غلام‌رضا سادات
1403/02/08
12:12 ب.ظ
بازدید: 22

پایگاه خبری تحلیلی روایت : نکته دیگر که در تاریخ کودتای ۷ ثور دارای اهمیت است و شاید مهمترین پیامد مثبت ۷ ثور باشد، نه گفتن به ساختار سیاسی کهنه و فرسوده مطلقه و تمامیت خواه گذشته است. هرچند که نظام خلق و پرچم نیز نظام دمکراتیک را پایه گذاری نکرد، ولی یک جرقه‌ی امید در زمینه سیاسی زده شد. از طرفی هم در حالی‌که هیچ کسی نمی تواند خون حدود یک میلیون شهید و صدها هزار معلول و بیچاره و بی خانمان و ویرانی های به بار آمده بعد از ۷ ثور را نادیده بگیرد، ولی نکته مثبت این رویداد، جرقه عدالت طلبی و آزادی خواهی بود که از این تاریخ به بعد زده شد و اینکه می شود حتی به داود خان که همزمان رئیس جمهور، صدراعظم، وزیر دفاع و خارجه بود، نه گفت!

کودتای ۷ ثور ۵۷، بدون شک به عنوان یکی از مهمترین روزها یا بهتر بگوییم، مهمترین روز در تاریخ ۵۰ سال اخیر افغانستان می باشد. دلیل این اهمیت هم واضح و آشکار است، با توجه به اتفاقی که در روز ۷ ثور سال ۱۳۵۷ افتاد، در واقع تاریخ افغانستان زیر و رو شده و کشور وارد مرحله‌ی جدیدی از تاریخ معاصر خود شد.

کودتای ۷ ثور مانند بسیاری از اتفاقات و وقایع چند دهه اخیر افغانستان، مخالفان و موافقان خود را دارد؛ موافقان کودتا عموما جریان چپ و طرفداران آنان می باشند که پس از ۱۳۷۱ تقریبا از ساختار سیاسی و نظامی حذف شدند و حتی پس از ۲۰۰۱ نیز‌ باتوجه به گذشته جنایت بار، نتوانستند که نقش اساسی را در میدان سیاست افغانستان مستقلانه بازی کند.
اما مخالفین این اتفاق که از این روز (۷ثور) اکثرا با نام روز شوم و تلخ یاد می کنند و اکثریت مردم را شامل بوده و احزاب جهادی نیز سردمدار این خط و مجموعه می باشند، اکثرا بدون بازخوانی تاریخ قبل از این روز و بعد از این روز، به کودتای ۷ ثور (روز سیاه) در تاریخ افغانستان داده اند. البته قصد دفاع از کودتای خونین ۷ ثور و عاملین آن را ندارم، اما می خواهم به چند مورد از پیامدهای مهم ۷ ثور که جامعه به شدت سنتی و سلطنت‌پرست را بیدار کرده و برای حق طلبی و عدالت خواهی و برابری روی صحنه آورد، اشاره کنم:
نکته اول؛ بدون شک دیدگاه آنانی که کودتای ۷ ثور را آغاز سیه‌‌روزی می‌دانند، نیز درست است. از یک زاویه مهم، ۷ ثور روز شوم و سیاه به خاطری بود که جنگ، کشتار، خونریزی و بحران، که تا امروز افغانستان در آن گرفتار است، جرقه‌ی این بحران و بدبختی با روی کار آمدن حکومت خلق و پرچم در هفت ثور ۱۳۵۷ش کلید خورد.
دوم؛ کودتای هفتم ثور بدون شک یک کودتای نظامی بر بنیاد تیوری مارکسیسم-لنینیسم، با شعار «کار به اندازه‌ی توان و مزد به اندازه‌ی ضرورت‌» برای نفی استبداد طبقاتی و به وجود آمدن دولت سوسیالیستی اجرا شد. یکی از مهمترین شعارها و اهداف حزب دمکراتیک خلق این بود که تا دولتی را به عنوان نماینده‌ی طبقه‌ی محروم، به منظور رفع نابرابری‌های اجتماعی و گرفتن قدرت و امکانات از طبقه‌ی حاکم (شاه، خوانین و ملک‌ها‌) به نفع طبقه‌ی محکوم (دهقان و کارگر) ایجاد کنند.
‌بر اساس تیوری مارکسیسم، جامعه‌ی بشری پنج مرحله‌ی تکامی دارد که عبارت‌اند از کمون اولیه‌، برده‌داری‌، فیودالی‌، سرمایه‌داری و سویالیستی-کمونیستی‌. براساسی همین ایده، هر جامعه‌ی بشری در سیر تکامل خویش این مراحل تکاملی را سپری می‌کند؛ تنها در مرحله‌ی ابتدایی (کمون اولیه) به علت سادگی و شکل نگرفتن حس ملکیت و طبقه در جامعه‌ی بشری و در مرحله‌ی کمونیستی به خاطر تکامل جامعه و نفی استثمار و از بین رفتن ملکیت‌، نابرابری طبقاتی و‌جود ندارد. اما در تمامی مراحل میانی این دو مرحله، نابرابری طبقاتی و‌جود دارد و باورمند است که در جامعه زمانی طبقه‌ی محروم از امکانات مساوی بهره‌مند می‌شوند که به «خود‌آگاهی طبقاتی» خویش رسیده باشند و آگاهانه دست به اعتراض در برابر طبقه‌ی حاکم زنند و با گرفتن اختیارات و قدرت، امکانات جامعه را به گونه‌ی برابرانه توزیع کنند. تنها از دل همین اعتراض طبقاتی‌، جامعه رشد می‌کند و روند گذار از مرحله‌ی ابتدایی را به مرحله‌ی متکامل‌تری سپری خواهد می کند. البته این نظریه کمونیست‌ها برای بسیاری قابل قبول نیست و نقدهای جدی بر آن وارد است، ولی نکته مثبتی که از نفس این اعتراض اولین بار به صورت جدی در افغانستان مطرح شد، نه گفتن به نابرابری اجتماعی، توزیع زمین و اقتصاد جمعی بود که تا این دوره اصلا وجود نداشت. ظاهرشاه و داود خان هرجای از افغانستان را که خوش آب‌هوا می یافتند، به نام خود سند می زدند. بنابر این جریانات مانند، خلق، پرچم و ستم ملی در کنار احزاب اسلام گرای دهه ۵۰ مدافعین برابری اجتماعی بودند که شکل گرفتند.

همچنین بخوانید: شش جدی؛ دسترسی به اسلحه و پایان ستم‌گری ملی

سوم؛ نکته دیگر که در تاریخ کودتای ۷ ثور دارای اهمیت است و شاید مهمترین پیامد مثبت ۷ ثور باشد، نه گفتن به ساختار سیاسی کهنه و فرسوده مطلقه و تمامیت خواه گذشته است. هرچند که نظام خلق و پرچم نیز نظام دمکراتیک را پایه گذاری نکرد، ولی یک جرقه‌ی امید در زمینه سیاسی زده شد. از طرفی هم در حالی‌که هیچ کسی نمی تواند خون حدود یک میلیون شهید و صدها هزار معلول و بیچاره و بی خانمان و ویرانی های به بار آمده بعد از ۷ ثور را نادیده بگیرد، ولی نکته مثبت این رویداد، جرقه عدالت طلبی و آزادی خواهی بود که از این تاریخ به بعد زده شد و اینکه می شود حتی به داود خان که همزمان رئیس جمهور، صدراعظم، وزیر دفاع و خارجه بود، نه گفت!
البته که کودتای ‎۷ ثور سال ‎۵۷ در نگاه ظاهری یک حرکت نظامی علیه حکومت خودکامه داوود خان بود ولی تا حالا کسی این سوال را پرسیده که زمینه ها و عواملی که شرایط را برای کودتا به وجود آورد، چه بود؟ چرا باید عده‌ای به احزاب چپ متمایل می شدند و چرا ستم ملی شکل گرفت، چرا احزاب اسلامی ساز مخالف زدند و چرا کودتا شد؟ در پاسخ به این پرسش، در مقاله‌ای که در جای خواندم، زمینه های این واقعه را در سه محور ذکر کرده بود: ‎۱- زمینه‌های سیاسی ‎۲- زمینه های اقتصادی ‎۳- زمینه‌های فرهنگی.
زمینه‌های سیاسی این واقعه سیاست‌های ناکار آمد رژیم‌های حاکم و استبداد آنان بود. دولت‌های افغانستان تحت سلطه ظاهرشاه و داود خان با سیاست‌های غلط خود مثل قوم گرایی مبتنی بر پشتون‌والی و استبداد، موجب نارضایتی مردم و گروه بندی آن‌ها علیه حکومت شدند/ می‌شدند. همچنین فقر و بدبختی ناشی از بی‌کارگی‌ و بی عدالتی و اتخاذ سیاست‌های ناکارآمد اقتصادی مزید بر علت بود. فقر در جامعه افغانستان طی قرن‌ها بیداد می‌کرد و حکومتگران تنها به فکر حکومت کردن و منفعت خویش بودند. این فقر و محرومیت نیز از دلایل نارضایتی عمومی و جبهه گیری مردم و و روشنفکران علیه حکومت‌های متاخر بود. از طرفی دیگر بی سوادی مردم از یک سو و ورود افکار و ارزشهای مارکسیستی از مرزهای شمالی کشور از دیگر سو باعث تشتت افکار و سردرگمی مردم و عاقبت جلب شدن روشنفکران به سوی اندیشه‌های مارکسیستی شد. علاوه بر این زمینه‌ها عواملی نیز وجود داشت که واقعه ‎۷ ثور را تسریع کرد. از جمله عوامل داخلی، تعارض نخبگان کشور بود. گروه‌های نخبگان داخلی تعارضات و کشمکشهایی داشتند که باید گفت این تعارضات حول قدرت، ایدئولوژی و قومیت بود و می‌توان گروه‌های معارض را در ‎۴ گروه کمونیستها، روشنفکران اسلام گرای متجدد، اسلام گرایان سنتی و نخبگان حکومتی دانست که به اشکال مختلف باهم درگیر بودند که عاقبت تعارضات کمونیست‌ها با نخبگان حکومتی بر سر قدرت، واقعه ‎۷ ثور افغانستان را بوجود آورد.

همچنین بخوانید: روز زبان مادری؛ صدرنشینی حافظ شیراز در افغانستان

به هرحال با آنكه در برخی موارد داوود خان افكاری را ارايه می نمود و روزنه هايی اميد را به رخ ملت می كشيد اما اعتبار سياسی ملت از آن‌ها كاملا گرفته شده بود زيرا وی نیز در مقابله با ترفندها و بازی های سياسی خارجی ها نتوانست راه منطقی را بيابد و مسيری را برگزيند كه كشور را نجات دهد.

با این وجود، کودتای هفت ثور به جز یکی دو مورد پیامد مثبت؛ پیامدهای دردناکی برای مردم افغانستان داشت. این پیامدها شامل کشته شدن حدود یک میلیون شهروند افغانستان و مهاجرت ۵ میلیون تن به خارج از کشور و معلولیت صدها هزار تن از هموطنان و یتیم و بیوه شدن هزاران تن و نابودی زیر ساخت های افغانستان بود. اما از پیامد بیداری مردم و حق طلبی و برابری خواهی که شکل گرفت و در جامعه مایه گرفت، نیز نمی توان چشم پوشید. مردم به این نتیجه رسیدند که چرا باید حکومت های استبدادی شاهی، جمهوریت مطلقه و ساختار سرکوبگر کمونیسم بر‌ آنان حکومت کنند؟

نوشته های مرتبط :