هشت‌ثور؛ سهم‌خواهی قومی و توطئه‌های خارجی از عوامل تضعیف حکومت استاد ربانی

دسته: تحلیل
نویسنده: ضیا ضیایی
1404/02/08
5:36 ب.ظ
بازدید: 40

پایگاه خبری تحلیلی روایت : پیروزی مجاهدین افغانستان در ۸ ثور ۱۳۷۱/ اپریل ۱۹۹۲ و سقوط حکومت کمونیستی به رهبری دکتر نجیب‌الله، نقطه عطفی در تاریخ معاصر افغانستان بود. این پیروزی، حاصل سال‌ها مقاومت و جهاد مردم افغانستان در برابر اشغال شوروی و حکومت دست‌نشانده آن بود. اما به‌رغم این موفقیت‌های بزرگ، دخالت‌های داخلی و خارجی دولت مجاهدین را فرصت نداد که ثبات و امنیت را در کشور برقرار کند و به‌زودی جنگ‌های داخلی شعله‌ور شد و در نهایت به سقوط این حکومت و ظهور گروهی‌ به‌نام طالبان انجامید.

پیروزی مجاهدین افغانستان در ۸ ثور ۱۳۷۱/ اپریل ۱۹۹۲ و سقوط حکومت کمونیستی به رهبری دکتر نجیب‌الله، نقطه عطفی در تاریخ معاصر افغانستان بود. این پیروزی، حاصل سال‌ها مقاومت و جهاد مردم افغانستان در برابر اشغال شوروی و حکومت دست‌نشانده آن بود. اما به‌رغم این موفقیت‌های بزرگ، دخالت‌های داخلی و خارجی دولت مجاهدین را فرصت نداد که ثبات و امنیت را در کشور برقرار کند و به‌زودی جنگ‌های داخلی شعله‌ور شد و در نهایت به سقوط این حکومت و ظهور گروهی‌ به‌نام طالبان انجامید.

۱. تعدد احزاب و گروه‌های مجاهدین

مجاهدین افغانستان یک حزب واحد و یک جبهه متحد نبودند، بلکه شامل چندین گروه و حزب با ایدئولوژی‌ها و اهداف متفاوت می‌شدند. این تعدد احزاب، مدیریت کشور را برای رییس دولت مجاهدین (استادبرهان‌الدین ربانی) با چالش‌های جدی مواجه کرد.
از سویی هم رقابت بین گروهی به شدت داغ بود. احزاب مانند حزب اسلامی به رهبری گلبدین حکمتیار، جنبش اسلامی به رهبری جنرال دوستم و حزب وحدت اسلامی به رهبری عبدالعلی مزاری، هر کدام به‌دنبال افزایش نفوذ خود بودند. این فشار احزاب برای افزایش نفوذ در عدم تفاهم روی وجود یک رهبری مشترک و پذیرفته‌شده توسط همه، باعث تفرقه و درگیری‌های داخلی شد.

۲. نگرش سهم‌خواهی و تقسیم قدرت

پس از پیروزی، به‌جای این‌که احزاب مخالف روی ایجاد یک دولت فراگیر تفاهم کنند، از راه دور سر جنگ گرفته و با میل تفنگ به سراغ تصرف چوکی ها رفتند. البته توافقنامه پیشاور در سال ۱۹۹۲ که میان شماری از احزاب امضا شد؛ این توافق نیز نتوانست تا یک توازن ایجاد کند. همچنان برخی گروه‌ها مانند حزب اسلامی حکمتیار، حاضر به پذیرش حکومت استاد ربانی نشدند و به مخالفت مسلحانه پرداختند. بعدها حزب وحدت و حزب جنبش هم شورای هماهنگی را علیه حکومت نوپای استاد ربانی ایجاد و جنگ داخلی را شعله‌ور کردند.

۳. کارشکنی‌ها با ادعای عدالت‌خواهی اما با انگیزه‌های قومی و منطقه‌ای

بسیاری از اختلافات مطرح شده از سوی مخالفان دولت اسلامی، ریشه در مسایل قومی و حزبی داشت. برخی گروه‌ها با شعار عدالت و برابری، در واقع به دنبال منافع قومی خود بودند. حزب اسلامی حاضر نبود که یک فارسی زبان تاجیک در راس قدرت باشد. متاسفانه در این میان شماری از احزاب دیگر نیز با حکمتیار همسو شدند. این اختلاف‌ها باعث درگیری و راکت پراکنی و جنگ کابل (۱۹۹۲-۱۹۹۶) شد که هزاران کشته برجای گذاشت.
البته برخی گروه‌ها با وجود داشتن چند وزارت خانه در حکومت مجاهدین با آن هم با ادعای تحقق عدالت از روز اول حکومت مجاهدین دست به تخریب زدند. همچنان استفاده ابزاری از شعارهای مذهبی و عدالت‌خواهی نیز مطرح بود. برخی گروه‌ها برای پیشبرد اهداف سیاسی خود، از مفاهیم دینی سوءاستفاده کردند. گلبدین حکمتیار که به مقام صدراعظمی تعیین شده بود، یک روز حاضر نشد تحت ریاست استاد ربانی وظیفه اجرا کند.

۴. اتحادهای نامیمون و توطئه‌های داخلی

از همان روزهای اول تشکیل حکومت مجاهدین، برخی جریانات مخالف، به‌ویژه حزب اسلامی حکمتیار، شروع به کارشکنی کردند. اتحاد های را با احزاب مختلف علیه حکومت استاد ربانی تشکیل دادند.

همچنان حمایت پاکستان از مخالفان از جمله حکمتیار که مورد حمایت سازمان استخبارات پاکستان (ISI) بود، حاضر به سازش با دولت ربانی نشد. از سویی هم جریانات مخالف به طالبان پیوستند یا به آنان کمک کردند. پاکستان دو هدف را دنبال می کرد، هدف اول اصلی این بود که به هر قیمتی شده یک‌حکومت دست نشانده همسو با خود را روی کار آورد. از سویی هم با استفاده از جنگ و درگیری هزاران میل سلاح و مهمات ثقیله و خفیفه را به غارت ببرد که برد.

۵. مداخلات خارجی به‌ویژه نقش مخرب پاکستان

همان طور که گفته شد، دخالت کشورهای منطقه، به‌خصوص پاکستان، یکی از عوامل اصلی تضعیف حکومت مجاهدین بود.
حمایت پاکستان و بویژه ISI پاکستان از ابتدا از جناح های مخالف حکومت استاد ربانی و بعد از طالبان تا یک حکومت طرفدار اسلام‌آباد در کابل تشکیل شود، منجر به تضعیف فروپاشی حکومت مجاهدین شد. کشورهای دیگر هم هر کدام دنبال منافع خود رفتند.

جان گپ و پایان سخن

حکومت مجاهدین را سهم‌خواهی قومی احزاب و مداخلات خارجی فرصت نداد تا ثبات خوبی را در افغانستان بازگرداند. در حالی‌که مردم افغانستان امیدوار بودند پس از سال‌ها جنگ، صلح و توسعه را تجربه کنند. اگر بخواهیم در یک جمله خلاصه کنیم، دو عامل مهم (مداخله دولت پاکستان و زیاده خواهی های احزاب از جمله حزب اسلامی که در مقاطع چند حزب دیگر را با خود همراه کرد) از موانع اصلی سد راه موفقیت حکومت اسلامی بود.

نوشته های مرتبط :