نقدی بر سخنان ندیم؛ ایستادگی در برابر حکام ستمگر، امر بالمعروف است

دسته: تحلیل
نویسنده: عبدالشهید ثاقب
1403/10/18
12:12 ب.ظ
بازدید: 38

پایگاه خبری تحلیلی روایت : ندامحمد ندیم، وزیر تحصیلات عالی طالبان، گفته است که نافرمانی از ملا هبت الله، رهبر طالبان، نافرمانی از خدا است. من نمی دانم چنین حکمی را او از کجا استنتاج کرده است. شاید از آیتی در قرآن عظیم الشان که می گوید: “از خدا و رسول و اولوالامر تان اطاعت کنید!”

ندامحمد ندیم، وزیر تحصیلات عالی طالبان، گفته است که نافرمانی از ملا هبت الله، رهبر طالبان، نافرمانی از خدا است.
من نمی دانم چنین حکمی را او از کجا استنتاج کرده است. شاید از آیتی در قرآن عظیم الشان که می گوید: “از خدا و رسول و اولوالامر تان اطاعت کنید!”

اگر او این حکم را از این جا استنباط کرده باشد، چند نکته قابل یادآوری است:
نکته اول
منظور از ولی الامر در این جا مطابق مذهب حنفی، سواد اعظم است. سواد اعظم یعنی توده ی مسلمانان. مذهب حنفی، همه مسلمانان را اهل شورا، “جماعت” و اولوالامر می داند.
این برداشتی از اولوالامر می تواند با شورایی نظام در اسلام نیز سازگار باشد. قرآن عظیم الشان در دو آیت خود به اصل شورا در اسلام اشاره می کند و در یکی اهل شورا بودن ویژگی مسلمانان می داند و در دیگری پیامبر را به مشورت با دیگران امر می کند.
شورا در اسلام را از رشید رضا تا حسن البناء و کواکبی، همان حکومت مبتنی بر قانون اساسی یا مشروطه و جمهوری تعریف کرده اند.
این برداشت از اصل شورا چیزی نیست که برداشت تازه باشد، بلکه به عصر ابن خلدون (۸۰۸ ه) بر می گردد. ابن خلدون هم نظام شورا در اسلام را با حکومت روم باستان که جمهوری بود مقایسه می کرد و آن را نظام شورایی می خواند.
برداشت طالبان از اولوالامر، برداشتی است که پس از به قدرت رسیدن سلاطین جبار ترک و مغول در جهان اسلام مطرح شد و جا افتاد.
این سلاطین، که مستبد و خودکامه بودند، آهسته آهسته این عقیده را ترویج کردند که اولوالامر تنها خود شان استند و به همین دلیل واجب الاطاعه می باشند.

همچنین بخوانید: طالبان از افتتاح پروژه بازسازی شاهراه سالنگ خبر داد

نکته دوم

نافرمانی از حاکم جابر در نزد علمای حنفی نه تنها نافرمانی از خدا نیست، بلکه سازگار با امر بالمعروف در اسلام نیز است.

امام اعظم رحمت‌الله علیه، امر بالمعروف را هم‌چون آموزه‌ی برای مقاومت در برابر رژیم‌های استبدادی و ستم‌گر می‌دانست.
او خود کسی بود که بر بنیاد همین اصل در برابر خلافت اموی و عباسی ایستاد و هیچ گاهی با این دربارها از خود سازگاری نشان نداد.
پس از امام ابوحنیفه شاگردان وفادار او نیز در برابر حکام جابر و ستمگر ایستادند و ایستادگی علیه استبداد را امر بالمعروف می دانستند.
من در این‌جا سه نمونه‌ای از ایستادگی شاگردان امام ابوحنیفه در برابر حکومت‌های ستمگر و سرکوبگر را می‌آورم تا نشان بدهم که امر بالمعروف نزد آنان به معنای ایستادگی در مقابل حکومت‌های جبار بوده است.

۱) در باره‌ی قاضی ابومطیع بلخی آورده‌اند که او در عین حالی که قاضی بلخ بود، به نوشته‌ای از خلیفه که در آن به شیوه‌ی بی‌سابقه به قرآن استشهاد شده بود، در ملا عام و از فراز منبر اعتراض کرد. او هم‌چنان کتابی از ابویوسف را که قاضی‌القضات بغداد بود، به نقد کشید.
۲) ابومحمد سلم بن سالم بلخی، یکی دیگری از شاگردان امام ابوحنیفه، کسی بود که حتا نگاه کردن به افراد حکومتی را درست نمی‌دانست و شهادت کارمندان دولت و امضای اسناد دولتی را به رسمیت نمی‌شناخت. او در سفری که به بغداد داشته است، در پایتخت خلافت، به صراحت از خلیفه انتقاد می‌کند و حتا وی را مستحق مجازات می‌خواند. این امر باعث می‌شود که خلیفه دستور بازداشت او را صادر کرده و به مدت سه سال زندانی کند. گفته می‌شود. گفته می‌شود که او در حوالی سال ۱۹۰ هجری قمری زندانی شده باشد.

همچنین بخوانید: کرن دیکر: دو مقام تحریم‌شده طالبان نصف نفوس مردم افغانستان را از حقوق‌شان محروم کرده‌اند

۳ ) یکی دیگری از حنفیانِ عدل‌گرا، ابراهیم بن میمون صائغ مروزی بود. او از جمله شاگردان امام ابوحنیفه بود و توسط ابومسلم خراسانی اعدام شد. دلیل اعدام او نیز اعتقادش به امر بالمعروف در برابر حکام خوانده شده است. می‌‌گویند وقتی ابومسلم به مرو رسید، ابراهیم صائغ با او به درشتی سخن گفت. ابومسلم زندانی‌اش کرد، اما به وساطت شماری از علما و پارسایان رها شد. پس از رهایی نیز به انتقادات خود از ابومسلم ادامه داد تا این‌که توسط او کشته شد. مادلونگ می‌نویسد:

محدث نامور خراسان، عبدالله بن مبارک، نقل کرده است که وقتی خبر کشتن ابراهیم صائغ رسید، او نزد ابوحنیفه بود؛

ابوحنیفه سخت گریست و گفت بیم آن دارد که کارش تمام باشد. سپس گفت که او و ابراهیم مروزی پس از مباحثه‌ای به توافق رسیده بودند که امر بالمعروف و نهی از منکر فریضه‌ای است از جانب خداوند (فریضه من الله). سپس ابراهیم ناگهان تصمیم گرفت که با ابوحنیفه بیعت کند؛ ابوحنیفه هراسان شد و گفت این وظیفه‌ای است که اگر کسی بدان مبادرت ورزد، جانش را به خطر خواهد انداخت؛ این کار نیاز به یاران صادق و رهبری قابل اعتماد دارد که آنان را رهبری کند.

نوشته های مرتبط :