قلبی که ایستاد، صدایی‌که زنده ماند؛ به‌مناسبت نهمین سال‌روز درگذشت محب بارش

دسته: مصاحبه
نویسنده: عبدالله دانش
1404/02/12
5:45 ب.ظ
بازدید: 121

پایگاه خبری تحلیلی روایت : هرگاه یاد نام محب بارش به میان می‌آید، شعر «پنجشیر دردمند» او و برخی دوبیتی‌های دیگرش در ذهنم زنده و بر زبانم جاری می‌گردد. به‌ویژه دوبیتی «الهی مثل باران‌ها ببارم» که در دل و جانم رسوخ کرده است، مرا به دوران کودکی و یادآوری آهنگ‌ها و ترانه‌های آن زمان می‌برد. دوره‌هایی‌که به قول فرهاد دریا، ملا در مسجد، معلم در مکتب و دهقان در باغ و زمین‌اش بود و از درد مهاجرت، فقر، جنگ و تعین‌ تکلیف‌ها خبری نبود. آن زمان‌ها که زندگی ساده و بی‌دغدغه بود، مردم در دل طبیعت و در کنار هم، با امید و آرامش می‌زیستند، بی‌آن‌که بار سنگین مشکلات روزگار را احساس کنند. محب بارش در کنار سرایش غزل و شعرهای آزاد، در سرایش دوبیتی نیز‌ مهارت خاصی داشت و این شعرهای او در میان مردم محبوبیت زیادی دارند. دوبیتی‌ها و شعرهای او که با دل و احساسات ملی و وفاداری به وطن بیان شده‌اند، در قالبی ساده و طبیعی، تصویری زیبا از زندگی مردم در روستاها و احساسات درونی آن‌ها نسبت به وطن و انقلاب به نمایش می‌گذارند.

هرگاه یاد نام محب بارش به میان می‌آید، شعر «پنجشیر دردمند» او و برخی دوبیتی‌های دیگرش در ذهنم زنده و بر زبانم جاری می‌گردد. به‌ویژه دوبیتی «الهی مثل باران‌ها ببارم» که در دل و جانم رسوخ کرده است، مرا به دوران کودکی و یادآوری آهنگ‌ها و ترانه‌های آن زمان می‌برد. دوره‌هایی‌که به قول فرهاد دریا، ملا در مسجد، معلم در مکتب و دهقان در باغ و زمین‌اش بود و از درد مهاجرت، فقر، جنگ و تعین‌ تکلیف‌ها خبری نبود. آن زمان‌ها که زندگی ساده و بی‌دغدغه بود، مردم در دل طبیعت و در کنار هم، با امید و آرامش می‌زیستند، بی‌آن‌که بار سنگین مشکلات روزگار را احساس کنند.
محب بارش در کنار سرایش غزل و شعرهای آزاد، در سرایش دوبیتی نیز‌ مهارت خاصی داشت و این شعرهای او در میان مردم محبوبیت زیادی دارند. دوبیتی‌ها و شعرهای او که با دل و احساسات ملی و وفاداری به وطن بیان شده‌اند، در قالبی ساده و طبیعی، تصویری زیبا از زندگی مردم در روستاها و احساسات درونی آن‌ها نسبت به وطن و انقلاب به نمایش می‌گذارند.

الهی مثل باران‌ها ببارم
به ملک عاشقی گندم بکارم
بگیرد خوشه‌هایش کل دنیا
بچینم، پر کنم دست نگارم

ملا آذان و در بانگ خروسان
دو دست‌هایته بکو بالا نگار جان
به حق ما سربازان دعا کن
خدا با ماست و حق با ماست و قرآن

دوبیتی‌های محب بارش در شمال کابل، به‌ویژه در شمالی بزرگ (پروان، کاپیسا، پنجشیر و کوهدامن)، همواره در ذهن و زبان پیر و جوان جا داشته است. این بیتی‌ها در میان آوازخوانان در تلویزیون ملی و نیز در میان خوانندگان محلی در مراسم عروسی و دیگر مناسبت‌ها به‌خوبی خوانده و شنیده می‌شد.
در روستاهای شمالی، زنان و دوشیزگان در مراسم عروسی، و پسران جوان، چاشت‌گاه‌ها و شب‌های تابستان در کشتزارها و خرمن‌های گندم، گه‌گاه با صدای بلند و گاهی با «نی»، این سروده‌های محب بارش را به زیبایی می‌خواندند و هنوز هم در حافظه‌ها جا دارند.
و یا شعر «پنجشیر دردمند» او که گفته است: «و من یک روز عشق رفته‌ام را باز خواهم یافت.» این عبارت بیانگر امید به بازگشت و احیای عشق و روزها و آرمان‌های از دست رفته است. شاعر به گونه‌ای از عشق سخن می‌گوید که گویی در مرگ یا پس از آن، دوباره به آن دست خواهد یافت. این عشق نه تنها به رابطه عاشقانه، بلکه به‌معنای عمیق‌تری از ارتباط با خدا و وطن اشاره دارد.
این شعر، فریاد و سوگ یک سرزمین دردآلود و مردم آن است. شاعر در این شعر، به شدت متاثر از رنج‌های مردم شمال کابل و وقایع تلخ آن سرزمین، از واژه‌ها و استعاراتی استفاده می‌کند که نشان‌دهنده‌ هم‌دردی عمیق او با مردم و طبیعت آنجا است. شاعر در تلاش است تا با زبان و واژه‌های خود، آلام و دردهای این سرزمین را به تصویر بکشد، اما در مواجهه با چنین شدت از رنج، می‌بیند که هیچ کلمه‌ای قادر به بیان کامل این درد نیست.

پنجشیر دردمند!
من با کدام واژه، کدام آرزوی شاد
فریاد رودبار تو در شعر آورم؟
من با کدام جمله، کدام آیت و کتاب
انسان سوگوار تو را قصه‌ای شوم؟

پنجشیر دردمند! پنجشیر دردمند!
آن قصه‌ها هنوز مرا مست می‌کنند
در روزگار غربت و سوگ مسافری
این‌جا در این دیار،
جایی که کاکه‌هایش به ماتم نشسته‌اند.
من در هجوم خیل سپاهِ گیاهِ زرد
سبز، هنوز کشت تو را یاد می‌کنم

پنجشیر دردمند! پنجشیر دردمند!
آه، ای خدا چه روز عجیبی است!
دهقان پنجشیر، در سال‌های سرخ،
اسپار و یوغ را، از یاد برده است

‎پنجشیر دردمند! !
‎رستم برای اندُه سهراب گریه کرد.
‎یعقوب کور شد به هوای شکوه مصر.
‎فرهاد با فسانۀ شیرین به‌خاک رفت.
‎اما تو زنده‌ای

‎پنجشیر دردمند! پنجشیر دردمند!
‎زخمِ چریک کوه تو، زخمِ تن من است.
‎من زخم خورده‌ام؛
‎او زخم خورده است؛
‎تو زخم خورده‌ای؛
‎ما زخم خورده‌ایم؛
‎اما نمرده‌ایم.
‎زیرا به قول شاعر رندان روزگار:
‎«هرگز نمیرد آن‌که دل اش زنده شد به عشق
‎ثبت است بر جریدۀ عالم دوام ما»
‎پس ما نمرده‌ایم؛
‎یعنی نمرده‌ای
‎مغرور؛ استوار؛ هدف‌مند؛ پرشکوه؛ آزاد؛ سربلند؛ پنجشیر دردمند.

محب بارش یکی از شخصیت‌های خوش‌نام‌ و شناخته شده در تاریخ ادبیات معاصر افغانستان است. او نه تنها منحیث شاعر و نویسنده شناخته می‌شود، بلکه در عرصه‌های سیاسی و اجتماعی نیز نقش مهمی ایفا کرده است. زندگی او، همچون شعرهایش، پر از فراز و نشیب‌هایی است که انعکاسی از تحولات سیاسی و فرهنگی افغانستان در دهه‌های مختلف است. محب بارش با آثاری که خلق کرده، در مسیر تحولات اجتماعی و سیاسی کشورش، سهمی برجسته داشته و همواره با قلمی انتقادی به مسائل سیاسی و اجتماعی پرداخته است.

محب بارش در تیرماه سال ۱۳۳۷ خورشیدی در دهکده باباعلی از توابع ولسوالی دره پنجشیر، در یک خانواده روشنفکر به دنیا آمد. او نخستین آموزش‌های خود را از پدرش که بنیان‌گذار مکتب سه‌صنفی در این منطقه بود، فراگرفت.
این آموزش‌های اولیه نه تنها در رشد فکری او تأثیرگذار بود، بلکه مسیر علاقه‌مندی او به ادبیات فارسی را نیز هموار ساخت. بارش سپس برای ادامه تحصیل به کابل رفت و در پرورشگاه «وطن» دوران دبیرستان را گذراند. این دوران، به ویژه آشنایی او با آثار بزرگان ادب فارسی، همچون حافظ، سعدی و فردوسی، تأثیرات عمیقی بر وی گذاشت.
محب بارش، با درک عمیق از ادبیات و علوم متداول، تصمیم گرفت به تحصیل در رشته زبان و ادبیات فارسی بپردازد. در سال ۱۳۵۵ پس از قبولی در آزمون کانکور، به دانشگاه کابل راه یافت و در همین سال‌ها بود که به سیاست نیز علاقه‌مند شد. در جریان این تحولات، بارش به عضویت حزب دموکراتیک خلق افغانستان درآمد و در آن زمان، یکی از فعالان فرهنگی و سیاسی شناخته شد. او پس از فارغ‌التحصیلی از دانشگاه، به عضویت کادر علمی گروه زبان و ادبیات فارسی درآمد و تحصیلات خود را در مقطع کارشناسی ارشد ادامه داد.
در سال‌های ۱۳۵۸ و ۱۳۵۹، بارش به دلیل فعالیت‌های سیاسی و مبارزات مخفیانه علیه رژیم حفیظ الله امین، از سوی سازمان استخباراتی «اگسا» دستگیر شد. او که در زندان پُلِ چرخی شکنجه‌های سختی را متحمل می‌شد، هرگز رفیق‌های خود را لو نداد و به مقاومت ادامه داد. این دوران زندان، تأثیر زیادی بر آثار بعدی بارش گذاشت و او در این مدت شعری سرود که بعدها در میان جوانان و فعالان سیاسی افغانستان به شهرت رسید. این شعر که با عنوان «درین فسانه سرا جای آرمیدن نیست» شناخته می‌شود، نشان‌دهنده روحیه مقاوم و مبارزاتی بارش بود.
پس از آزادی از زندان، محب بارش به فعالیت‌های فرهنگی خود ادامه داد و در ایجاد کانون شاعران و نویسندگان جوان افغانستان نقش داشت. او همچنان در دهه‌های ۶۰ خورشیدی با انجمن نویسندگان افغانستان همکاری داشت و از رهنمودهای استادان برجسته‌ای چون واصف باختری و نیلاب رحیمی بهره برد. در این دوران، بارش آثار بسیاری از خود بر جای گذاشت که بازتاب‌دهنده شرایط دشوار اجتماعی و سیاسی افغانستان بود. اشعار او در این دوره، به ویژه در میدان ادبیات انقلابی، تأثیر زیادی گذاشت.
در اوایل دهه ۷۰، بارش از حزب دموکراتیک خلق افغانستان فاصله گرفت و به منتقد جدی آن تبدیل شد. او در آثارش انتقادهایی تند از رژیم و سیاست‌های آن زمان داشت. مجموعه شعر «یک روز بی‌دروغ»، که یکی از آثار برجسته او است، نشان‌دهنده تغییرات عمده در نگرش سیاسی او است. بارش دیگر خود را در چارچوب‌های حزبی نمی‌دید و به دنبال آزادسازی افکار و اندیشه‌های خود بود.
پس از سقوط دولت دکتر نجیب الله و ورود طالبان به افغانستان، محب بارش نیز همانند بسیاری دیگر از افغان‌ها آواره شد. او به پاکستان مهاجرت کرد و در آنجا فعالیت‌های فرهنگی خود را ادامه داد. بارش در دوران مهاجرت نیز به عنوان مدیر مسوول مجله «سپیده» شناخته شد و نقش مهمی در ترویج فرهنگ و ادب افغان‌ها در خارج از کشور ایفا کرد.
با سقوط طالبان و برقراری حکومت جدید، بارش به کابل بازگشت و به تدریس در دانشگاه کابل پرداخت. او همچنان در سال ۱۳۸۳ به‌حیث رییس دانشگاه البیرونی ولایت کاپیسا منصوب شد، اما به دلیل مشکل‌های شخصی و نقدهایی که به فساد در نهادهای مختلف وارد کرده بود، از این سمت کناره‌گیری کرد. بعد از آن نیز به عنوان مشاور در «هلال احمر» فعالیت کرد، اما انتقادهایش از این سازمان منجر به اخراجش از این نهاد شد.
محب بارش در ۱۲ ثور ۱۳۹۵ به دلیل ایست قلبی در کابل درگذشت و در گورستان پنجصد فامیلی خیرخانه به خاک سپرده شد. او با باقی‌گذاشتن سه پسر و یک دختر، میراث فرهنگی و ادبی گران‌بهایی از خود به جای گذاشت. همسرش، خالده تحسین، نیز شاعر و نویسنده بود و آثاری از خود منتشر کرده است.
محب بارش نه‌تنها به عنوان یک شاعر و نویسنده شناخته می‌شود، بلکه به عنوان یک شخصیت فرهنگی و سیاسی، نقشی برجسته در تاریخ معاصر افغانستان ایفا کرده است. زندگی و آثار او نمایانگر تضادهای اجتماعی، سیاسی و فرهنگی در افغانستان است و نشان می‌دهد که چگونه می‌توان از طریق هنر و ادبیات، نه تنها به تحولات سیاسی و اجتماعی پاسخ داد، بلکه به تغییر و تحول جامعه نیز کمک کرد. آثار محب بارش همچنان در ذهن و قلب مردم افغانستان جای دارند و او به عنوان یکی از بزرگترین چهره‌های ادبی و فرهنگی این کشور به یاد خواهد ماند.

نوشته های مرتبط :