روان پریشی قبیله‌یی در آیینه‌ی جنبش تحفظ پشتون‌ها

دسته: تحلیل
نویسنده: کلیم الله همسخن
1403/07/23
9:43 ق.ظ
بازدید: 618

پایگاه خبری تحلیلی روایت : جرگه‌ی قومی‌-زبانی و قبایلی پشتو زبان‌های ایالت سرحدی پاکستان از سوی تبصره‌نگاران فارسی زبان خراسان از زاویه‌های گوناگون مورد تامل قرار گرفته‌است. من نیز در این‌باره ازطریق ایکس‌ پایگاه خبری‌-تحلیلی روایت ابراز نظر کردم، و هم‌چنان در بحثی از طریق تلویزیون آمو(برنامه‌ دیدبان کابل) با آقایان عصمت قانع و مجید قرار شریک یک بحث شدم- که شاید به‌زودی منتشر شود. جرگه به‌ابتکار جنبش تحفظ پشتون‌ها، سبب شد که مجددا در مورد ابر اصطلاحاتی چون«پشتونستان»، «لوی افغانستان» و خاستگاه‌ و سیر تحول استراتیژی و هدف سیاسی این گروه به‌منابع فارسی، انگلیسی، پشتو و اردو سر بزنم. برداشت‌هایم را به اختصار شریک می‌کنم.

جرگه‌ی قومی‌-زبانی و قبایلی پشتو زبان‌های ایالت سرحدی پاکستان از سوی تبصره‌نگاران فارسی زبان خراسان از زاویه‌های گوناگون مورد تامل قرار گرفته‌است. من نیز در این‌باره ازطریق ایکس‌ پایگاه خبری‌-تحلیلی روایت ابراز نظر کردم، و هم‌چنان در بحثی از طریق تلویزیون آمو(برنامه‌ دیدبان کابل) با آقایان عصمت قانع و مجید قرار شریک یک بحث شدم- که شاید به‌زودی منتشر شود.
جرگه به‌ابتکار جنبش تحفظ پشتون‌ها، سبب شد که مجددا در مورد ابر اصطلاحاتی چون«پشتونستان»، «لوی افغانستان» و خاستگاه‌ و سیر تحول استراتیژی و هدف سیاسی این گروه به‌منابع فارسی، انگلیسی، پشتو و اردو سر بزنم. برداشت‌هایم را به اختصار شریک می‌کنم.

-تلاش برای هویت یابی
یک: پشتونستان و پشتونستان‌خواهی، این دو اصطلاح(یکی مکان و دیگری داعیه) پس از تجزیه و تقسیم‌بندی‌ها جغرافیایی در سرزمین‌های هند و خراسان-ایران، از باب هویت‌یابی به‌میان می‌آید. زمینه‌‌های فکری یگانه‌گی اقوام و قبایل پشتو زبان ریشه در آرمان‌های خوش‌حال خان ختک دارد و با خان عبدالغفار خان توده‌یی می‌شود؛ پس از تقسیم هندبریتانویی به دو دولت هند و پاکستان، سران قبایل پشتو زبان پاکستان به رهبری عبدالغفار خان، جرگه‌یی را زیرنام جرگه‌ی بنو برگزار می‌نمایند. سران قبایل در این جرگه فیصله می‌کنند که: نه هند می‌خواهند و نه پاکستان بلکه دولت و حکومت پشتونی خویش را می‌خواهند. این خواست در آن زمان(۱۹۴۷) نه مورد تایید انگلیس قرار می‌گیرد و از اتحاد جماهیر شوروی سابق. اما، مردم عام قبایل پشتو زبان در همه پرسی‌یی که آن زما برگزار می‌شود ۹۹% رای می‌دهند که می‌خواهند پاکستانی باشند. به‌بیان دیگر، نتایج همه پرسی، بزرگترین شکست ملی‌گراهای پشتونستان خواه( غفارخان، صمدخان، فقیر ای‌پی…) را رقم می‌زند.

– لوی افغانستان هم‌چون پروژه‌ی استخباراتی

افغانستان، چه لوی بخوانیم و خواه«کوچنی» تا پیش از ۱۲۰۰ میلادی(۱۲۰۰ سال قبل) نام جغرافیایی است که در آن‌سوی خط دیورند(پاکستان کنونی) موقعیت دارد. اینجا شاید در ذهن برخی‌ها این پرسش مطرح شود که«افغانستان» سرزمین ما چگونه شکل‌گرفت؟ پاسخ این پرسش هم‌چنان بر می‌گردد به تقسیم‌بندی‌های استعماری. اما، خلاصه‌ی بحث این است که افغانستان کنونی هم‌چنان تا پیش از قرن نودهم تاریخ و جغرافیا ندارد؛ هرچه هست ایران و خراسان است.
لوی افغانستان(افغانستان بزرگ) برساخت دوران جنگ سرد است. در واقع جغرافیای خیالی‌ی‌است که از سوی اتحاد جماهیر شوروی و هند در واکنش به به دو پیمان ضد کمونیستی(سیتو و سنتو) که پاکستان تازه‌بنیاد هوشمندانه عضویت هر دو پیمان را می‌گیرد؛ یعنی عملا در بلوک غرب علیه‌ی گسترش تفکر کمونیستی به‌جنوب آسیا و دیگر ممالک خارج از ژیئوپولتیک روسیه سنگر می‌گرد. شاید بی‌دلیل و بدون پیش‌بینی نبوده باشد که انگلیس‌ها نام«خیرپختون‌خواه» کنونی را North-West Frontier Province به اختصار(NWFP) گذاشته بودند که به‌فارسی استان مرزی شمال غربی معنا می‌دهد. در این نام‌گذاری نامانوس، واژه‌ی«Frontier» برای من جالب توجه‌است. این واژه در کنار این‌که به‌معنای مرز، سرحد و خط فاصل می‌رساند، به‌معنای«صف پیش‌آهنگ لشکر» نیز آمده‌‍است. حالا، اگر به‌ تحولات و تقابل‌های دوران جنگ سرد توجه داشته باشیم ساده پیداست که این ایالت پاکستان(ایالت سرحدی) مکان و امکان مقابله با شوروی و کمونیسم را فراهم آورده‌است- به ایجاد مدارس و پایگاه‌های نیروهای جهادی عرب و غیر عرب در این منطه حتما توجه می‌فرمایید.
پس از آن‌که پاکستان تازه‌بنیاد به پیمان‌های سیتو و سنتو(پیشنهاد: ۱۹۴۷ و شکل‌گیری پیمان‌ها ۱۹۵۴ و ۱۹۵۵) محلق می‌شود. مثلت مسکو-کابل- دهلی برای مقابله در برابر غرب از یک طرف و تحت فشار قرار دادن پاکستان از سوی دیگر، بحث پشتونستان‌خواهی را از طریق میدان خیالی«لوی افغانستان» پی‌ می‌گیرند. با دیوانه‌بازی‌های سردار داوود شروع می‌شود و با طرح‌های تشکیل‌ جرگه از سوی دکتور نجیب و بعد شماری از مجاهدان دولت استاد ربانی(برخی‌ از مجاهدان تاجیک نیز داعیه‌ی آن‌سوی دیورند را داشتند) خاتمه پیدا می‌کند.

همچنین بخوانید: اندر باب هویت؛ فرمانروایی غوریان تاجیک تبار

– پشتونستان‌خواهی پس از فروپاشی شوروی

شانتال موف متفکر بلژیکی در کتاب بازگشت امر سیاسی می‌گوید:«فروپاشی کمونیسم به هرچیزی شبیه بود الا گذار آرام به‌دموکراسی تکثرگرا، در بسا موارد راه را برای احیای ناسیونالیسم و ظهور آنتاگونیسم‌های جدید هموار ساخته‌است» پس از فروپاشی کمونیسم و اتحاد جماهیر شوروی، پیمان‌های سیتو و سینتو هم‌چنان به‌پان ماموریت خویش رسیدند. اما، پشتونستان‌خواهی و داعیه‌ی«لوی افغانستان» هم‌چنان باقی‌است. با این وجود، پشتونستان خواهی چونان داعیه‌ی هویت‌یابی به سه مرحله‌ی عمر خویش رسیده‌است. مرحله‌ی اول با تجزیه‌ی هند به دو کشور جدید(هند و پاکستان) در سال ۱۹۴۷ است که به‌شکست مواجه می‌شود. مرحله‌ی دوم، دوران جنگ سرد توام با پشتیبانی مسکو، حاکمان افغان خراسان مورد حمایت اتحاد جماهیر شوروی سابق و هندوستان و مرحله‌ی سوم ظهور جنبش تحفظ پشتون به رهبری منظور پشتین تا همین اکنون که جرگه‌ی پشتون‌ها برگزار شده‌است.
این داعیه پس از ختم دوران جنگ سرد، خروج نظامیان روسی از افغانستان، شکل‌گیری دولت مجاهدین، روی‌کار آمدن تکنوکرات‌های پشتون(دوره‌ی به اصطلاح جمهوریت) ظاهرا از کانال میدان بازی اسختباراتی بنام«لوی افغانستان» تنها و تنها حمایت هند و حاکمان افغانی را باخود داشته و دارد که به سخن نزار قبانی کلاه تمدن بر سر و زندگی در عصر حجر دارند.

-لر او بر یو افغان و احتمال شکست مجدد

اقوام و قبابل پشتو زبان هم در چهارجوب‌های مرزهای قدیم(هند و خراسان) و هم در مرزهای دولت‌های جدید افغانستان و پاکستان برای نگارنده همانند هر گروه انسانی و قومی و زبانی دیگری جایگاه محترم دارند. اما، از نگاه سیاسی و تاریخی، داعیه و خواستی را که «جنبش تحفظ پشتون‌ها» در پاکستان و مدافعان این جنبش از خراسان در قالب«لوی افغانستان» مطرح می‌کنند لرزان و شکننده به‌نظر می‌رسد.
یک: چون، جغرافیایی را که اقوام و قبایل پشتو زبان پاکستانی سرزمین خویش می‌دانند، فقط و فقط سرزمین قوم و زبان خاص نمی‌باشد؛ در این جغرافیا، پشتون‌ها امتیاز اکثریت قومی زبانی‌ را دارند ولی از سوی دیگر تاریخ این منطقه گواه حضور تمدنی پرمایه‌یی پشتونی نیست که بتواند بر پایه آن دولت پشتونی شکل و قوام یابد. برای مثال اگر به سرگذشت کوتاه این هویت‌یابی پس از ۱۹۴۷ نگاهی بیاندازیم پیش‌کسوتان داعیه‌ی پشتونستان آزاد، بار بار در چهارچوب کنونی پاکستان خواهان تغییر نام استعماری این ایالت به پشتونستان شده‌‌اند ولی نام‌گذاری استعماری به دلیل تک قومی بودن پیشنهاد مورد تایید قرار نمی‌گیرد. پس از تلاش‌های بسیار برای تغییر نام، در سال ۲۰۱۰ دولت پاکستان اسم این ایالت را«خیر-پختون‌خواه» می‌گذارد. در تعبیر نام‌گذاری جدید که پشتون‌ها مانند بلوچ‌ها، سندی‌ها و پنجابی‌ها در پاکستان هویت خویش را پیدا کنند، می‌آورند که: لفظ «خیبر» اشاره به هیچ‌قومی ندارد از آن بابت اضافه شده‌است که هم خاطر هویتی پشتون‌ها رعایت گردد و هم‌چنان حضور اقوام هندوکو، سرکی، پاشایی، هزاره‌وال و دیگر گروه‌‌های قومی به شمول تاجیکان نادیده گرفته نشود. همین نامگذاری احطیات آمیز در سال ۲۰۱۰ باعث اعتراضات شدید از سوی دیگر گروه‌های قومی گردیده که گزارش‌های آن در بایگانی انترنتی مستند است.
دو: به‌گواهی تاریخ، دادخواهی ناسیونالیست های پشتون‌ به‌عنوان یک گروه انسانی، از آغاز شکل‌گیری این داعیه، مبتنی بر آنتاگونیسیم قبیله‌یی بوده و اکنون که ظاهرا، در اوج بلوغ سیاسی‌اش به‌سر می‌برد استوار بر غیریت‌سیازی‌است. غیریت‌سازی یا آنتاگونیسم در جامعه‌ی انسانی، خود مولد انواع دیگری از آنتاگونیسم می‌گردد.
سه: به‌گواهی تاریخ تحولات سیاسی جهانی-منطقه‌یی، استفاده‌ی ابزاری ازین داعیه از سوی کشورهای چون اتحاد جماهیر شوروی، هند و افغانستان پیوسته فراهم آور زمینه‌های سرکوب و شکست این داعیه بوده‌است- که همین اکنون این جنبش از سوی دولت پاکستان متهم به دست نشانده بودن از سوی افغانستان(حکومت‌های کرزی و غنی) و هندوستان، به نیت تجزیه و اختلاف در خاک پاکستان است.
چهار: واپسین سخنرانی رهبر این جنبش(منظور پشتین) مبنی بر عدم قبول مرز بین المللی دیورند، در گام اول برای جهان متخاصم و منطقه‌ی پر التهاب ما پذیرفتنی نمی‌باشد. در گام بعدی اساباب واکنش‌ها و مقاومت‌های قومی علیه‌ی لوی افغانستان خواهی را در خراسان و پاکستان به‌شدت فعال می‌سازد که باز چنین وضعی روند شکست جنبش را تسریع خواهد کرد.
به‌هرانجام، طول و عرض این داعیه را از آغاز تا انجام در سوی خط دیورند اگر به‌مطالعه بگیریم، روان پریشی تاریخی برای هویت‌یابی جغرافیایی هویداست. به‌عنوان جمع‌بندی این بحث بی‌جا نیست به این موضوع اشاره کنم که مقامات سیاسی فراری افغا/پشتون خراسان و شماری از چهره‌های فرهنگی افغانان خراسان/ افغانستان، برگزاری جرگه‌ به ابتکار جنبش تحفظ پشتون‌ها را تعبیر رویای خوش‌حال خان ختک عنوان کردند. رویای خوش‌حال خان ختک چیست؟ خوش‌حال خان ختک که از آن به‌عنوان شاعر جنگ و فرهنگ پشتون نیز یاد می‌کنند شکایتش از پشتون‌های فصل گرد هند و خراسان این است که چرا همیشه در رکاب شاهان و کشورگشایان سربازی می‌کنند ولی نمی‌توانند برای خود سرزمینی را تعریف کنند. به روایت گریگوریان نویسنده‌ی تاریخ ظهور افغانستان نوین، این شاعر(خوش حال خان ختک) از بی توجهی پشتون‌ها برای تعریف سرزمین واحد چونان به خشم است که می‌گوید:«پشتون در این منطقه حثیت پاسبان قصابی را دارد که برای قسمت‌های نابکار گوشت گوسفند مداحی کاردکشی‌های قصاب را می‌کند» امیدوارم خواننده‌گا این نقل قول، نگارنده را متهم به اهانت نکنند، اگر توهین است یا تشویق بر می‌گردد به طرز تفکر خوش‌حال خان و روایتی که گوریگریان آورده‌است. نگارنده با استناد به تکه‌یی از قول خوش‌حال خان ختک و باتوجه به شعارهای آنتاگونیستی، برتری‌جویانه، تلاش برای جعل تاریخ و جعل جغرافیا، به این باوراست که پشتونستان خواهی و لوی افغانستان خواهی در دوی سوی مرز دیورند جدا از جنبه‌هایی مرتبط به بازی‌های قدرت‌های بزرگ، در منطقه‌ی متکثری که ما زندگی می‌کنیم، اگر اصل‌های جهان بشری جدید را در مد نظر داشته باشیم غیر اخلاقی و روان پریشی تاریخی معروض به‌شکست است.

همچنین بخوانید: ختک: منع فعالیت جنبش تحفظ پشتون‌ها یک ‌گام استعماری است

نوشته های مرتبط :