دشمنت را بشناس: داعش شاخه خراسان در افغانستان

دسته: تحلیل
نویسنده: محمد خالد صدیقی
1404/01/25
2:45 ب.ظ
بازدید: 33

پایگاه خبری تحلیلی روایت : در بحبوحه‌ی تحولات شتابنده در افغانستان پس از خروج نیروهای بین‌المللی و تسلط طالبان، گروه داعش شاخه خراسان (ISKP) به‌عنوان بازیگری خطرناک و پنهان از نگاه عمومی، در حال گسترش تهدیدات خویش است. این گروه نه‌تنها دشمن طالبان، بلکه تهدیدی مستقیم علیه مردم افغانستان، اقلیت‌ها، همسایگان منطقه و امنیت جهانی به‌شمار می‌رود. سندی اطلاعاتی تهیه‌شده توسط سارا آدامز، افسر سابق سازمان استخبارات امریکا (CIA)، با نام “دشمنت را بشناس” به‌تفصیل به بررسی ساختار، اهداف، روش‌ها و شبکه‌های پشتیبانی ISKP می‌پردازد.

۱. مقدمه: چرا شناخت ISKP امروز یک ضرورت است؟
در بحبوحه‌ی تحولات شتابنده در افغانستان پس از خروج نیروهای بین‌المللی و تسلط طالبان، گروه داعش شاخه خراسان (ISKP) به‌عنوان بازیگری خطرناک و پنهان از نگاه عمومی، در حال گسترش تهدیدات خویش است. این گروه نه‌تنها دشمن طالبان، بلکه تهدیدی مستقیم علیه مردم افغانستان، اقلیت‌ها، همسایگان منطقه و امنیت جهانی به‌شمار می‌رود. سندی اطلاعاتی تهیه‌شده توسط سارا آدامز، افسر سابق سازمان استخبارات امریکا (CIA)، با نام “دشمنت را بشناس” به‌تفصیل به بررسی ساختار، اهداف، روش‌ها و شبکه‌های پشتیبانی ISKP می‌پردازد.
2. پیشینه شکل‌گیری داعش خراسان
داعش شاخه خراسان در اوایل سال ۲۰۱۵ در ولایت ننگرهار افغانستان ظهور کرد. این شاخه ابتدا توسط اعضای جداشده از طالبان پاکستانی (تحریک طالبان پاکستان) و برخی چهره‌های افراطی افغان بنیان گذاشته شد. نام “خراسان” برگرفته از نام تاریخی منطقه‌ای بزرگ شامل بخش‌هایی از افغانستان، ایران، پاکستان، آسیای میانه و شمال‌غرب هند است؛ مفهومی که ISKP از آن برای مشروعیت ایدئولوژیک خود بهره می‌برد.
اگرچه از نظر ایدئولوژیک تابع خلافت خودخوانده داعش در عراق و شام بود، اما به‌مرور، ISKP استقلال عملیاتی و تصمیم‌گیری بیشتری کسب کرد و خود را به‌عنوان بازیگری جداگانه در عرصه جهاد جهانی مطرح ساخت.
3. ساختار و رهبری ISKP
ساختار تشکیلاتی داعش خراسان هم‌زمان هم مرکزیت دارد و هم شبکه‌ای است. در رأس آن، امیر شاخه خراسان قرار دارد که با شورای رهبری مشورت می‌کند. این شورا از فرماندهان نظامی، شرعی و رسانه‌ای تشکیل شده است. رهبران ISKP عمدتاً از میان چهره‌های سابق طالبان، شبکه حقانی، تحریک طالبان پاکستان و گروه‌های افراطی آسیای میانه برگزیده می‌شوند.
سند استخباراتی تأکید می‌کند که تغییرات پی‌درپی در رهبری (بر اثر کشته‌شدن یا بازداشت رهبران) باعث توقف عملیات نشده، بلکه این گروه به‌شکل غیرمتمرکز نیز توان ادامه فعالیت دارد. یکی از عوامل قدرت ISKP، توانایی آن در بازسازی ساختار و جذب سریع چهره‌های جدید است.
4. عملیات‌ها و تاکتیک‌های نظامی
ISKP از تاکتیک‌های متنوع و خشن برای بی‌ثبات‌سازی استفاده می‌کند. این تاکتیک‌ها شامل:
بمب‌گذاری‌های انتحاری در اماکن عمومی و مذهبی
حملات مسلحانه تیمی به مراکز آموزشی، شفاخانه‌ها، هتل‌ها، و سفارت‌خانه‌ها
ترورهای هدفمند مقامات دولتی و فعالان مدنی
حملات به اقلیت‌های مذهبی (خصوصاً شیعیان و هزاره‌ها)
از جمله حملات شاخص این گروه، می‌توان به انفجار فرودگاه کابل در اوت ۲۰۲۱ اشاره کرد که ده‌ها کشته، از جمله نظامیان آمریکایی، برجای گذاشت. این حملات نشان‌دهنده برنامه‌ریزی پیچیده و قابلیت عملیاتی بالا از سوی ISKP است.
5. جنگ تبلیغاتی و رسانه‌ای ISKP
داعش خراسان تنها یک گروه نظامی نیست؛ این گروه به‌شدت از ابزارهای رسانه‌ای بهره می‌برد. آن‌ها دارای بازوهای تبلیغاتی منظم و حرفه‌ای‌اند که به زبان‌های مختلف (پشتو، فارسی، عربی، اردو، انگلیسی) پیام‌های افراطی خود را منتشر می‌کنند.
مجله “صدی”, ویدئوهای گرافیکی، بیانیه‌های رسمی و تیزرهای ترس‌افکن، بخشی از محتوایی‌اند که برای جذب نیرو، تهدید رقبا و ایجاد رعب در بین مردم استفاده می‌شوند. این تبلیغات، اغلب با رویکرد قهرمان‌سازی، دشمن‌سازی غرب و تحریک احساسات مذهبی جوانان صورت می‌گیرد.
6. منابع مالی و شبکه‌های پشتیبانی
ISKP از منابع مالی گوناگون تأمین می‌شود:
قاچاق مواد مخدر، سنگ‌های قیمتی و تسلیحات
اخاذی از مردم محلی در مناطق تحت نفوذ
حمایت‌های مخفی از سوی افراد یا شبکه‌های افراطی در خارج از کشور (احتمالاً در خاورمیانه و آسیای مرکزی)
طبق گزارش، این گروه دارای سازوکار مالی پیچیده‌ای‌ست که ردگیری پول‌ها را دشوار می‌سازد. استفاده از حواله‌جات سنتی (مانند سیستم های حواله‌ای Hawala) برای جابه‌جایی پول نیز به این پنهان‌کاری کمک می‌کند.
7. پیوندها، دشمنی‌ها و رقابت با طالبان، القاعده، TTP
رابطه ISKP با دیگر گروه‌های جهادی، هم‌زمان آمیخته از رقابت، دشمنی و گاه همکاری‌های مقطعی است:
طالبان: بزرگ‌ترین دشمن عملیاتی ISKP. این دو گروه درگیری‌های متعدد داشته‌اند، به‌ویژه در ننگرهار، کنر و کابل.
القاعده: اگرچه از نظر ایدئولوژیک نزدیکی‌هایی دارند، اما در رقابت بر سر نفوذ و رهبری جهاد جهانی، در تضادند.
تحریک طالبان پاکستان (TTP): اعضای جداشده TTP در تشکیل ISKP نقش داشتند، اما اکنون این دو گروه نیز در رقابت‌اند.
ISKP تلاش می‌کند خود را به‌عنوان “بدیل مشروع” همه گروه‌های دیگر معرفی کند.
8. عملیات‌های شاخص: کابل، قندوز، مزار، و فراتر
گزارش به چند حمله مشخص و برجسته اشاره می‌کند:
انفجار فرودگاه کابل (۲۰۲۱)
حمله به شفاخانه نظامی سردار محمد داوود در کابل
حمله به مسجد شیعیان در قندوز و قندهار
هدف قرار دادن اقلیت‌های مذهبی، خصوصاً در جریان عاشورا و محرم
همچنین ISKP در تلاش برای صدور حملات به خارج از افغانستان، از جمله آسیای میانه، ایران و حتی کشورهای اروپایی است.
9. تهدیدات منطقه‌ای و جهانی (از آسیای میانه تا اروپا)
ISKP فراتر از افغانستان می‌اندیشد. اهداف منطقه‌ای و جهانی آن شامل:
انجام حملات در آسیای میانه (تاجیکستان، ازبکستان، ترکمنستان)
تهدید به حمله به ایران، خصوصاً در مناطق مرزی
تبلیغ خشونت علیه غرب، و جذب نیرو برای حمله در خاک اروپا و امریکا
گزارش هشدار می‌دهد که «افغانستانِ پساطالبان» ممکن است به لانه امنی برای بازسازی و صدور ترور توسط ISKP تبدیل شود.
10. توصیه‌های امنیتی و ضدتروریسم برای حکومت‌ها
سارا آدامز و تحلیلگران همکارش چند توصیه کلیدی ارائه می‌کنند:
نظارت دقیق بر ارتباطات مالی و حواله‌ها
همکاری اطلاعاتی منطقه‌ای (میان کشورهای آسیای مرکزی، ایران، افغانستان، پاکستان)
توجه به جنگ تبلیغاتی و مقابله با آن از طریق رسانه‌های مستقل و اسلامی
تقویت امنیت شهری در کشورهای هم‌مرز افغانستان
11. جمع‌بندی و تحلیل نهایی
ISKP امروز نه‌تنها یک گروه تروریستی، بلکه یک شبکه منعطف، رسانه‌محور، و فراملی است. شکست نظامی طالبان بر آن تأثیر نگذاشته، بلکه فضا برای گسترشش بازتر شده است. اگرچه ظرفیت عملیاتی‌اش از داعش عراق کمتر است، اما در استفاده از رسانه، تاکتیک‌های غیرمتقارن، و تحرکات منطقه‌ای هوشمندانه عمل می‌کند.
نادیده‌گرفتن این تهدید، پیامدهای سنگینی نه‌تنها برای افغانستان، بلکه برای ثبات منطقه و حتی امنیت اروپا و امریکا خواهد داشت.
12. پی‌نوشت: درباره سارا آدامز و اعتبار گزارش
سارا آدامز، افسر پیشین سازمان سیا (CIA)، یکی از چهره‌های ارشد در تحلیل تهدیدات تروریستی در جنوب آسیا و خاورمیانه بوده است. او پس از خروج از دولت، در نهادهای مستقل تحلیل اطلاعاتی کار می‌کند و با تیمی از متخصصان، گزارش “دشمنت را بشناس” را تهیه کرده است.
این گزارش، بر اساس منابع اطلاعاتی میدانی، بازجویی‌ها، تحلیل اسناد دیجیتال، و داده‌های امنیتی تهیه شده و در سطح بالای دقت و سندیت قرار دارد. انتشار عمومی آن به‌معنای هشداری جدی برای نهادهای امنیتی و رسانه‌هاست تا چهره پنهان دشمن را بهتر بشناسند.