حراج مفاهیم علمی؛ فرصت یا تهدید دانش تاریخ

دسته: تحلیل
نویسنده: شاپور بارز
1404/01/31
4:09 ب.ظ
بازدید: 70

پایگاه خبری تحلیلی روایت : دخالت عوام به مطالعات میان رشته‌ای یا (Interdisciplinary) از جمله مفاهیم و رویکردهایی است که با مکتب آنال و دانشگاه میشگان مطرح شد و سپس به یک رشته‌ای علمی تبدیل گردید. مفاهیم میان رشته‌ای، چند رشته‌ای و فرا رشته‌ای هر کدام معناهای متفاوتی دارد و در میان اهالی تاریخ و سایر علوم معنای متفاوتی دارند و مورد منازعه و مناقشه هستند. کاربست این روش در معرفت تاریخی به شدت مناقشه‌ برانگیز است. برخی آن را فرصت می‌دانند و برخی دیگر تهدید.

دخالت عوام به مطالعات میان رشته‌ای یا (Interdisciplinary) از جمله مفاهیم و رویکردهایی است که با مکتب آنال و دانشگاه میشگان مطرح شد و سپس به یک رشته‌ای علمی تبدیل گردید. مفاهیم میان رشته‌ای، چند رشته‌ای و فرا رشته‌ای هر کدام معناهای متفاوتی دارد و در میان اهالی تاریخ و سایر علوم معنای متفاوتی دارند و مورد منازعه و مناقشه هستند. کاربست این روش در معرفت تاریخی به شدت مناقشه‌ برانگیز است. برخی آن را فرصت می‌دانند و برخی دیگر تهدید.
ولی آن‌چه که مهم است اين که، مطالعات میان‌رشته‌ای نباید بهانه‌ای شود برای تداخل علوم بر همدیگر چون این باعث می‌گردد اصالت علم زیر سوال برود. اگر چنین بود پس ماهیئت علم، دانشگاه و تقسیم علوم دیگر معنایی نداشت، و برآیند آن یک نوع آنارشیسم معرفتی خواهد بود.
تعداد دیگری در این روزها از این‌که دانش آموخته تاریخ نیستند و می‌خواهند ا‌ز این رهگذر به نام و نان و شهرت برسند. لذا با استفاده از این مفهوم در پی زیر سوال بردن دانش اکادمیک تاریخ هستند. این‌ها متاسفانه نه‌تنها که سواد تاریخ ندارند، بلکه مانع بسط و گسترش تاریخ‌نگاری‌های اکادمیک نیز می‌شوند. این‌ها می‌خواهند با کوچه و بازاری ساختن دانش تاریخ برای خودشان مشروعیت علمی بدهند و متاسفانه این همان مسیری است که تاریخ را به “غیبت پشت مرده‌ها” تقلیل می‌دهد.
حتی آنهایی که به مکتب آنال استناد می‌کنند، نمی‌دانند که مارک بلوخ یکی از بنیانگذاران همین مکتب کتابی دارد بنام “پیشه مورخ” در آن‌جا مفصل به وظایف و کارکرد‌های مورخ پرداخته و تاریخ را یک حرفه می‌داند و این حرفه بجز در دانشگاه و نهادهای علمی جایی دیگری فرا گرفته نمی‌شود. ممکن کسی که ادبیات خوانده، تاریخ بنویسد. خوب بنویسد اشکالی ندارد. اما نگرش و رویکرد‌های ادیبانه‌ای وی در بررسی‌های تاریخی دخالت می‌کند. “ادیب مورخ” در عرصه تاریخ‌نگاری حوزه ما باعث گردیده که تاریخ به یک معرفت عقلی ارتقا پیدا نکند و در چارچوب دانش سمعی و مبتنی بر حافظه باقی بماند. در این رویکرد مورخ خوب کسی است که حافظه خوب داشته باشد. در حالی که اصلا چنین نیست. مورخ خوب کسی است که به شیوه‌های علمی تاریخ‌نگاری آشنا باشد و از چارچوب و معیارهای علمی عدول نکند.
در افغانستان این مفاهیم چندان جا افتاده نیست. برخی‌ها فکر می‌کنند تاریخ عرصه عمومی است و هر کس می‌تواند وارد شود و نظرورزی کند. در حالی که تاریخ به عنوان یک دسپلین و رشته علمی دانشگاهی بسان سایر علوم متخصص دارد، فقط آنها می‌توانند در این حوزه بنویسند و سخن بگویند. شاید دیگران هم چیزهایی بگویند و بنویسند. اما حرف آن‌ها در مجامع آکادمیک و دانشگاهی معیار و ملاک نیست.
برخی‌ها را که من می‌شناسم مهندس، پزشک، ادیب و مردم شناس هستند و به سطح دکتری در رشته‌های خودشان تحصیل نمودند. این‌ها تا هنوز یک مقاله علمی در باب رشته خود شان نه نوشتند؛ اما در خصوص تاریخ هر ماه یک کتاب چاپ می‌کنند و هر روز یک روایت جدید خلق می‌کنند و در پایان هم دیده می‌شود که بجز مسخره ساختن “معرفت تاریخ” و ایجاد نفاق و تفرقه میان مردم افغانستان چیز دیگری به دنبال ندارد.
تعدادی استدلال می‌کنند که مگر واقدی، ابن اسحاق، ابن هشام و طبری مدرک دکتری تاریخ داشتند که تاریخ نوشتند؟. این‌ها متاسفانه تا هنوز نمی‌‌دانند و درکی از این ندارند که این مورخان به دوره سنت مربوط می‌شوند و تاریخ به مثابه یک رشته‌تحصیلی و به عنوان یک دیپارتمنت در دانشگاه از سده‌ای نوزدهم به این سو مطرح است، قبل از آن ما چیزی بنام دانشگاه و تاریخ به مفهوم نظام‌ علمی و آموزشی نداشتیم. این‌ها درکی از تحولات معرفت تاریخ، و دنیای جدید ندارند.

نوشته های مرتبط :