بازدارندگی فعال و نبرد چندلایه: ایران در صف اول تحولات ژئوپلیتیکی اوراسیا

دسته: تحلیل
نویسنده: سید حامد سعیدی
1404/04/01
9:52 ق.ظ
بازدید: 13

پایگاه خبری تحلیلی روایت : در متن پیچیده تحولات ژئوپلیتیکی خاورمیانه، رویارویی جمهوری اسلامی ایران و رژیم صهیونیستی دیگر صرفاً یک منازعه دوجانبه یا مجموعه‌ای از برخوردهای مقطعی نظامی تلقی نمی‌شود، بلکه به یکی از ابعاد اصلی بازآرایی نظم منطقه‌ای و حتی جهانی تبدیل شده است. این مواجهه، که ریشه در تضادهای بنیادین ایدئولوژیک، امنیتی و راهبردی دارد، امروز به‌عنوان یکی از خطوط گسل اصلی در تقابل میان بلوک‌های قدرت جهانی عمل می‌کند. بررسی عمیق‌تر نشان می‌دهد که این تقابل بخشی از سناریویی گسترده‌تر با مدیریت راهبردی غرب به رهبری ایالات متحده است؛ سناریویی که هدف آن، نه‌تنها تضعیف ساختارهای دفاعی و امنیتی جمهوری اسلامی ایران، بلکه برهم زدن معادلات ژئوپلیتیکی اوراسیایی است. غرب، از طریق فعال‌سازی نقش امنیتی و هجومی اسرائیل در منطقه، به‌دنبال آن است که پیوندهای ژئوپلیتیکی میان ایران، روسیه و چین را مختل کرده و پروژه‌های کلان همچون ابتکار کمربند-جاده و اتحادهای چندجانبه در اوراسیا را با چالش مواجه سازد. در این چارچوب، نبرد ایران و اسرائیل به صحنه‌ای برای تلاقی راهبردهای بزرگ‌تر تبدیل شده است: از مهار ایران به‌عنوان بازیگر مرکزی محور مقاومت، تا فرسایش قدرت نرم و سخت چین و روسیه در پیرامون ژئوپلیتیک‌شان. بدین ترتیب، تحلیل این تقابل، نیازمند درکی چندلایه از تعامل میان منافع منطقه‌ای، رقابت‌های ژئوپلیتیکی قدرت‌های جهانی و آینده نظم بین‌الملل است؛ نظمی که در حال بازتعریف از درون نبردهای منطقه‌ای است.

مقدمه
در متن پیچیده تحولات ژئوپلیتیکی خاورمیانه، رویارویی جمهوری اسلامی ایران و رژیم صهیونیستی دیگر صرفاً یک منازعه دوجانبه یا مجموعه‌ای از برخوردهای مقطعی نظامی تلقی نمی‌شود، بلکه به یکی از ابعاد اصلی بازآرایی نظم منطقه‌ای و حتی جهانی تبدیل شده است. این مواجهه، که ریشه در تضادهای بنیادین ایدئولوژیک، امنیتی و راهبردی دارد، امروز به‌عنوان یکی از خطوط گسل اصلی در تقابل میان بلوک‌های قدرت جهانی عمل می‌کند. بررسی عمیق‌تر نشان می‌دهد که این تقابل بخشی از سناریویی گسترده‌تر با مدیریت راهبردی غرب به رهبری ایالات متحده است؛ سناریویی که هدف آن، نه‌تنها تضعیف ساختارهای دفاعی و امنیتی جمهوری اسلامی ایران، بلکه برهم زدن معادلات ژئوپلیتیکی اوراسیایی است. غرب، از طریق فعال‌سازی نقش امنیتی و هجومی اسرائیل در منطقه، به‌دنبال آن است که پیوندهای ژئوپلیتیکی میان ایران، روسیه و چین را مختل کرده و پروژه‌های کلان همچون ابتکار کمربند-جاده و اتحادهای چندجانبه در اوراسیا را با چالش مواجه سازد. در این چارچوب، نبرد ایران و اسرائیل به صحنه‌ای برای تلاقی راهبردهای بزرگ‌تر تبدیل شده است: از مهار ایران به‌عنوان بازیگر مرکزی محور مقاومت، تا فرسایش قدرت نرم و سخت چین و روسیه در پیرامون ژئوپلیتیک‌شان. بدین ترتیب، تحلیل این تقابل، نیازمند درکی چندلایه از تعامل میان منافع منطقه‌ای، رقابت‌های ژئوپلیتیکی قدرت‌های جهانی و آینده نظم بین‌الملل است؛ نظمی که در حال بازتعریف از درون نبردهای منطقه‌ای است.
۱. آغاز تقابل: عملیات غافلگیرکننده یا آغاز جنگ فرسایشی؟
رویارویی اخیر میان جمهوری اسلامی ایران و رژیم صهیونیستی، با حمله‌ای غافلگیرکننده از سوی اسرائیل به برخی مراکز حساس و زیرساختی در عمق خاک ایران آغاز شد. این حمله که از منظر زمان‌بندی، انتخاب اهداف و پیامدهای امنیتی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بود، نشان‌دهنده‌ی تغییر در سطح و الگوی تقابل بود؛ چرا که اسرائیل تلاش کرد از عنصر «غافلگیری» برای بر هم زدن موازنه‌ و آزمودن خطوط قرمز جمهوری اسلامی استفاده کند. با این حال، آنچه صحنه‌ بازی را به‌سرعت تغییر داد، واکنش سریع، هدفمند و برنامه‌ریزی‌شده ایران بود. جمهوری اسلامی ایران، با بهره‌گیری از تجربیات عملیاتی پیشین، سامانه‌های اطلاعاتی پیشرفته و هماهنگی دقیق میان نهادهای نظامی و امنیتی، با آن که فرماند‌هان رده بلند نظلمی خود را از دست داده بود بدون خلله در کمترین زمان ممکن ابتکار عمل را به‌دست گرفت. حملات موشکی دقیق و چندلایه ایران علیه اهداف از پیش تعیین‌شده در سرزمین‌های اشغالی، نه‌تنها پاسخی قاطع به تجاوز اولیه بود، بلکه به‌عنوان یک پیام راهبردی به واشنگتن و تل‌آویو عمل کرد؛ پیامی که حاکی از عزم ایران برای مدیریت هوشمند بحران و عبور از وضعیت بازدارندگی منفعل به سمت بازدارندگی فعال بود. این واکنش نشان داد که ایران نه‌تنها قادر است تهدیدات را در لحظه مهار کند، بلکه توانایی طراحی عملیات متقابل با پیامدهای راهبردی دارد. در نتیجه، این رخداد را باید نه‌صرفاً به‌عنوان یک حادثه نظامی، بلکه به‌مثابه آغاز مرحله‌ای نوین از جنگ فرسایشی تحلیل کرد؛ جنگی که در آن، پایداری، تاب‌آوری و انعطاف در عرصه‌های اطلاعاتی، سایبری، موشکی و دیپلماتیک، تعیین‌کننده‌ی نتیجه نهایی خواهد بود.
۲. راهبرد شکست‌خورده: توهم فروپاشی درونی ایران
راهبردی که از سوی طراحان امنیتی رژیم صهیونیستی و نهادهای مشورتی وابسته به ایالات متحده پی‌ریزی شده بود، بر مبنای مدلی کلاسیک از جنگ ترکیبی طراحی شده بود؛ مدلی که در آن، عملیات نظامی محدود، فشارهای رسانه‌ای و جنگ روانی، هم‌زمان با تحریک شکاف‌های اجتماعی و فعال‌سازی عناصر نفوذی داخلی، مسیر فروپاشی تدریجی ساختار سیاسی جمهوری اسلامی را هموار می‌سازد. این راهبرد بر این پیش‌فرض استوار بود که جامعه ایران در برابر فشار خارجی به‌جای همبستگی، دچار واگرایی خواهد شد و ساختار حکومت در برابر موج‌های اعتراضی و آشوب‌های هدفمند، تاب‌آوری لازم را نخواهد داشت. با این حال، این سناریو بر درک ناقص و بعضاً مخدوش از ساختار اجتماعی-سیاسی ایران و پویایی‌های تاریخی آن بنا شده بود. همان‌طور که تجربیات تاریخی در دوران جنگ تحمیلی، تحریم‌های گسترده و بحران‌های منطقه‌ای نشان داده‌اند، جامعه ایران در شرایط تهدید خارجی، تمایل به انسجام، تقویت وحدت ملی و گذار از اختلافات درون‌ساختاری دارد. این ویژگی برخاسته از مؤلفه‌های فرهنگی، تمدنی و تجربه زیسته مردم ایران در مواجهه با بیگانگان است. در آخرین مرحله از این پروژه نیز، جامعه ایران با درک حساسیت شرایط و تهدیدات فرامرزی، فارغ از اختلافات جناحی و طبقاتی، در دفاع از استقلال، تمامیت ارضی و هویت ملی خود، واکنش وحدت‌بخشی نشان داد. ایستادگی عمومی در کنار نهادهای حاکمیتی، شکست سنگینی بر دستگاه‌های طراحی جنگ شناختی و روانی تحمیل کرد. بنابراین، راهبرد فروپاشی درونی نه‌تنها نتوانست به اهداف خود نزدیک شود، بلکه منجر به بازتولید انسجام ملی و تقویت مشروعیت ساختارهای قدرت در ایران شد.
۳. اهداف ژئوپلیتیکی پنهان: ایران، کلید مهار اوراسیا
در ورای نمودهای آشکار نظامی و امنیتی تقابل ایران و رژیم صهیونیستی، اهداف ژئوپلیتیکی عمیق‌تری نهفته است که بر محور مهار جایگاه راهبردی جمهوری اسلامی ایران در ساختار کلان نظم اوراسیایی متمرکز شده‌اند. ایران با موقعیت بی‌بدیل جغرافیایی خود، نه‌تنها به‌عنوان یکی از قطب‌های ژئوپلیتیک انرژی، بلکه به‌مثابه شاهراه پیونددهنده‌ی شرق و غرب اوراسیا عمل می‌کند. این جایگاه به‌ویژه در دو پروژه راهبردیِ جهانی یعنی ابتکار «یک کمربند، یک راه» چین و راهبرد ژئوترازی روسیه برای اتصال به آب‌های گرم خلیج فارس، و اقیانوس هند از طریق «کریدور حمل و نقل شمال – جنوب» از اهمیت حیاتی برخوردار است.
تضعیف، بی‌ثبات‌سازی یا فروپاشی داخلی ایران، برای غرب فراتر از حذف یک بازیگر منطقه‌ای محسوب می‌شود؛ بلکه هدف نهایی آن، قطع مسیرهای ترانزیتی، ژئوپلیتیکی و انرژی‌محوری است که نظم نوظهور چندقطبی را به‌هم پیوند می‌زند. در واقع، ایران نه‌تنها بازیگری کلیدی در محور مقاومت و معادلات امنیتی غرب آسیا (از خلیج فارس تا شامات و قفقاز) است، بلکه در ساختار مقاوم‌سازی حوزه نفوذ چین و روسیه نیز نقشی تعیین‌کننده دارد. از سوی دیگر، حضور فعال ایران در تحولات خاورمیانه و آسیای مرکزی، موازنه‌ی قدرت را در برابر استراتژی نفوذ و مهار ایالات متحده حفظ کرده است. از این رو، رویکرد غرب نسبت به ایران، تنها در قالب مهار یک کشور خاص نمی‌گنجد، بلکه بخشی از طرح کلان ژئواستراتژیک برای عقب راندن بلوک شرقی و بازتعریف هژمونی آمریکایی در نظم جهانی است. فروپاشی یا انزوای ژئوپلیتیکی ایران، از منظر غرب، می‌تواند شکاف جدی در شبکه پیوندی اوراسیا ایجاد کرده و ابتکارهای شرق‌محور را با خلأ راهبردی مواجه سازد.
۴. تحول در موازنه نظامی: ایران در جایگاه بازدارندگی فعال
یکی از مهم‌ترین پیامدهای راهبردی تقابل اخیر میان جمهوری اسلامی ایران و رژیم صهیونیستی، ارتقای موقعیت نظامی ایران از وضعیت «دفاع انفعالی» به سطح «بازدارندگی فعال» بوده است؛ تحولی که نه‌تنها در عرصه‌ی نظامی، بلکه در حوزه‌ی ژئوپلیتیکی و دیپلماتیک نیز تأثیرات تعیین‌کننده‌ای بر جای گذاشته است. ایران با بهره‌گیری از ظرفیت‌های فنی و عملیاتی موشکی خود، توانست برای نخستین‌بار در یک نبرد رسمی، قابلیت انجام حملات دقیق و فراگیر علیه اهداف راهبردی در عمق سرزمین‌های اشغالی را به‌طور عملیاتی اثبات کند. شلیک گسترده‌ی موشک‌های نقطه‌زن، به‌همراه توانایی در مدیریت لحظه‌ای بحران و هماهنگی میان سامانه‌های پدافندی، هجومی و اطلاعاتی، این پیام را به دشمنان مخابره کرد که معادله‌ی هزینه-فایده در هرگونه تجاوز آینده به‌شدت تغییر کرده است. بر اساس گزارش‌های نهادهای امنیتی و تحلیلی، ایران اکنون دارای ذخایر موشکی انبوه و متنوعی است که ظرفیت اجرای حملات روزانه‌ی چندصد فروندی را در صورت تداوم یک جنگ فرسایشی دارد. این توانمندی، برخاسته از زیرساخت‌های صنعتی، تحقیقاتی و لجستیکی بومی است که طی دو دهه‌ی اخیر به‌صورت مداوم توسعه یافته‌اند. نکته‌ی قابل توجه آن است که این حجم از توان رزمی نه‌تنها توان بازدارندگی را تقویت کرده، بلکه امکان تداوم درگیری در قالب یک جنگ بلندمدت را برای ایران فراهم کرده، بی‌آنکه ساختار داخلی کشور از نظر سیاسی، اقتصادی یا امنیتی دچار فروپاشی یا ازهم‌گسیختگی شود. از این منظر، می‌توان گفت جمهوری اسلامی ایران با تثبیت «بازدارندگی فعال»، وارد مرحله‌ای نوین در موازنه قدرت منطقه‌ای شده است؛ مرحله‌ای که در آن، تهدید متقابل و واکنش هم‌زمان، به عنصر بازدارنده تبدیل شده و ابتکار عمل را از دست مهاجمان خارج ساخته است.
۵. جنگ نیابتی در لایه‌ی پنهان: پایگاه‌های آمریکا، مزدوران داخلی
تحلیل دقیق از الگوهای عملیاتی اخیر رژیم صهیونیستی علیه جمهوری اسلامی ایران نشان می‌دهد که بخش قابل توجهی از این حملات، نه مستقیماً از سرزمین‌های اشغالی، بلکه از طریق همکاری و هماهنگی با پایگاه‌های نظامی ایالات متحده در منطقه صورت می‌پذیرد. به‌ویژه پایگاه‌های آمریکایی مستقر در عراق، اردن و حوزه خلیج فارس، به‌عنوان بسترهای لجستیکی، اطلاعاتی و حتی عملیاتی برای اجرای حملات موشکی، پهپادی و جنگ الکترونیک ایفای نقش کرده‌اند. این واقعیت، به‌وضوح از الگوی پرتاب‌ها، مسیر پروازی تسلیحات و داده‌های تحلیلی منابع اطلاعاتی منطقه‌ای قابل استنتاج است. در کنار این اقدامات نظامی غیرمستقیم، نوعی جنگ پنهان و نیابتی نیز در درون مرزهای ایران دنبال می‌شود؛ جنگی که با بهره‌گیری از شبکه‌های جاسوسی، عناصر نفوذی، و مزدوران محلی، تلاش دارد با اجرای عملیات خرابکارانه، تروریستی و اختلال در زیرساخت‌های شهری و صنعتی، کشور را از درون دچار فرسایش کند. نقش سرویس‌های اطلاعاتی غربی ـ به‌ویژه موساد، سیا و MI6 ـ در طراحی، هدایت و اجرای این عملیات غیرمتعارف، طی سال‌های اخیر به‌طور مستند در گزارش‌های مختلف نمایان شده است.
با وجود این تلاش‌ها، باید توجه داشت که نفوذ فیزیکی و عملیاتی به عمق فضای هوایی و امنیتی ایران با موانع جدی مواجه است. سامانه‌های پدافندی چندلایه، پوشش راداری گسترده، و قابلیت رهگیری و مقابله با تهدیدات هوایی و زمینی، فضای اقدام مستقیم نظامی را برای دشمن به‌شدت محدود کرده است. همین محدودیت، بازیگران متخاصم را به‌سمت بهره‌گیری از شیوه‌های نیابتی، جنگ ترکیبی و عملیات نامتقارن سوق داده است؛ رویکردی که بیش از آن‌که نشانه برتری عملیاتی باشد، بازتابی از ناتوانی راهبردی در مقابله مستقیم با توان دفاعی ایران است. استمرار این الگوی جنگ نیابتی نه‌تنها هزینه‌های دشمن را افزایش داده، بلکه نوعی فرسایش تدریجی برای نیروهای مهاجم به‌همراه آورده است؛ پدیده‌ای که ظرفیت تبدیل شدن به فرصت راهبردی برای ایران در میدان نبردهای آینده را داراست.
۶. موقعیت دیپلماتیک نوین: تهران، قدرتی مذاکره‌گر با دست بالا
تحول در موازنه‌ی میدانی میان ایران و دشمنان منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای، بازتاب مستقیمی در موقعیت دیپلماتیک جمهوری اسلامی ایران داشته است. برخلاف مراحل پیشین که تهران اغلب در موضع دفاع از مشروعیت خود و کاهش فشارهای بین‌المللی ظاهر می‌شد، اکنون با تکیه بر قدرت بازدارندگی نظامی، انسجام داخلی و حمایت‌های منطقه‌ای، در جایگاهی متفاوت قرار گرفته است؛ جایگاه یک قدرت مطالبه‌گر که نه‌تنها در دفاع از خود توانمند است، بلکه در معادلات منطقه‌ای می‌تواند نقش تعیین‌کننده ایفا کند. توانمندی در پاسخ متقابل به تجاوزات، توان عملیاتی در حمله به عمق راهبردی دشمن، و ایستادگی داخلی در برابر جنگ‌های شناختی و اقتصادی، موجب شده است که ایران با «دست پر» وارد هرگونه مذاکرات احتمالی شود. این تغییر جایگاه، نه‌فقط در عرصه گفت‌وگوهای منطقه‌ای بلکه در معادلات جهانی نیز قابل مشاهده است، جایی که ایران نه به‌عنوان یک بازیگر محصور در منازعات، بلکه به‌عنوان کنشگری فعال و تأثیرگذار مورد محاسبه قرار می‌گیرد. تهران با صراحت اعلام کرده است که آغاز جنگ از سوی دشمنان صورت گرفته، اما پایان آن به اراده و طراحی ایران بستگی خواهد داشت. این موضع‌گیری سیاسی ـ راهبردی، در کنار توان بازدارندگی فعال، عملاً برتری دیپلماتیک جدیدی برای ایران رقم زده است؛ برتری‌ای که می‌تواند در صورت بهره‌برداری هوشمندانه، به تقویت موقعیت ایران در روندهای دیپلماتیک و مذاکرات بین‌المللی منجر شود.

همچنین بخوانید: شنیده‌شدن صدای انفجار در ایران؛ رسانه‌های ایران از فعال‌شدن پدافند هوایی این کشور خبر دادند

۷. روسیه و چین: منافع راهبردی در حفظ ایران
اگرچه روسیه و چین به‌صورت رسمی مواضع خود را در قبال تحولات اخیر ایران در قالب بی‌طرفی و میانجی‌گری اعلام کرده‌اند، اما تحلیل دقیق منافع ژئوپلیتیکی این دو قدرت بزرگ نشان می‌دهد که آن‌ها عملاً از هرگونه اقدام یا روندی که به تضعیف و فروپاشی ایران منجر شود، جلوگیری می‌کنند. این رویکرد مبتنی بر فهم عمیق جایگاه راهبردی ایران در ساختار گسترده‌تر نظم نوین اوراسیا است. از منظر روسیه، ایران نقشی کلیدی در حفظ توازن قدرت در منطقه غرب آسیا ایفا می‌کند و سد نفوذ و گسترش نفوذ غرب به‌ویژه ایالات متحده در نزدیکی مرزهای جنوبی روسیه محسوب می‌شود. هرگونه فروپاشی یا بی‌ثباتی عمیق در ایران، می‌تواند به ایجاد خلأ راهبردی خطرناکی منجر شود که این خلأ، هم بر امنیت منطقه‌ای روسیه تأثیر مستقیم دارد و هم موقعیت آن را در معادلات ژئوپلیتیکی جهانی تضعیف می‌کند.
از سوی دیگر، چین نیز با پروژه‌های بزرگ اقتصادی و زیرساختی خود تحت عنوان «یک کمربند، یک راه» به‌دنبال تقویت ارتباطات زمینی و دریایی میان شرق و غرب اوراسیا است. ایران به‌دلیل موقعیت جغرافیایی خاص خود، به‌عنوان یکی از محورهای اصلی این پروژه عمل می‌کند و به‌عنوان پل ترانزیتی میان آسیا و خاورمیانه به‌شمار می‌رود. فروپاشی ایران، قطعاً این مسیرهای حیاتی را تهدید کرده و پروژه توسعه اقتصادی چین را با چالش‌های جدی مواجه خواهد ساخت. علاوه بر این، عضویت ایران در نهادهای منطقه‌ای و فرا منطقه‌ای مانند بریکس، سازمان همکاری شانگهای و اتحادیه اقتصادی اوراسیا، جایگاه آن را به‌عنوان ضامن پایداری و تداوم ساختار چندقطبی مورد نظر روسیه و چین تثبیت می‌کند. در نتیجه، حفظ ایران به‌عنوان یک بازیگر کلیدی، نه‌تنها برای امنیت ملی خود این کشور، بلکه برای منافع کلان ژئوپلیتیکی روسیه و چین حیاتی است و این دو قدرت جهانی، در عمل با اتخاذ سیاست‌هایی متوازن و حمایت‌های راهبردی، مانع از هرگونه تلاش برای تغییر ساختار سیاسی و امنیتی ایران می‌شوند.
جمع‌بندی: ایران، کانون نبرد نظم‌های جهانی
در نهایت، نبرد جاری میان جمهوری اسلامی ایران و رژیم صهیونیستی را نباید صرفاً یک درگیری دوجانبه یا بحران منطقه‌ای محدود قلمداد کرد. این تقابل در واقع نمود عینی و میدانی کشمکش ژئوپلیتیکی بزرگ‌تری است که میان نظم تک‌قطبی حاکم بر جهان به رهبری ایالات متحده و نظم چندقطبی در حال ظهور اوراسیا جریان دارد. ایران به‌واسطه موقعیت جغرافیایی و ظرفیت‌های ژئوپلیتیکی خاص خود، به گره‌ای حیاتی در اتصال شرق و غرب تبدیل شده است که نقش آن در حفظ توازن قدرت منطقه‌ای و بین‌المللی غیرقابل انکار است. از آغاز تقابل با حملات غافلگیرکننده دشمن گرفته تا تحول در موازنه نظامی و تثبیت بازدارندگی فعال، جمهوری اسلامی نشان داده است که نه‌تنها توان دفاعی بالایی دارد، بلکه قادر است ابتکار عمل را به دست گرفته و قواعد جدیدی را در صحنه سیاست و امنیت منطقه‌ای تعریف کند. در مقابل، تلاش‌های راهبردی دشمن برای فروپاشی درونی ایران و اعمال فشارهای شناختی و روانی نیز با انسجام ملی و مقاومت ساختاری مواجه شده و به شکست انجامیده است. همچنین، ابعاد ژئوپلیتیکی فراتر از مرزهای ایران، نشان می‌دهد که حفظ ثبات ایران برای قدرت‌های بزرگ اوراسیایی یعنی روسیه و چین، در راستای حفظ منافع و پروژه‌های کلان راهبردی مانند «یک کمربند، یک راه» حیاتی است. این بازیگران با اتخاذ رویکردی هوشمندانه، مانع از هرگونه تلاش برای برهم زدن توازن راهبردی منطقه‌ای شده‌اند. در نهایت، این نبرد بیانگر تغییر عمیق در معادلات قدرت جهانی است؛ پیامی روشن که دوران تحمیل اراده‌های یک‌جانبه و تحمیل نظم تک‌قطبی به پایان رسیده و بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای جدیدی با اراده و ظرفیت تأثیرگذاری بر معادلات راهبردی ظاهر شده‌اند. ایران در این بستر، به کانون تعیین‌کننده و بازیگری تأثیرگذار بدل شده است که بدون در نظر گرفتن نقش آن، هیچ سناریوی پایداری در منطقه و حتی در نظم نوین جهانی قابل تصور نیست.

همچنین بخوانید: طالبان عضویت عبدالحمیدخراسانی را در این گروه انکار کردند

نوشته های مرتبط :