افغانستان و ضرورت عذرخواهی ملی؛ درس‌هایی از استرالیا

دسته: تحلیل
نویسنده: عبدالشهید ثاقب
1404/03/05
1:31 ب.ظ
بازدید: 13

پایگاه خبری تحلیلی روایت : وقتی مشغول تنظیم «تقویم روایت» بودم، متوجه شدم که امروز، ۲۶ مه، در استرالیا به‌عنوان «روز عذرخواهی ملی» گرامی داشته می‌شود؛ روزی برای یادآوری رنج‌های «نسل‌های ربوده‌شده» از بومیان این سرزمین. کودکانی که در قرن بیستم، به‌زور از خانواده‌هایشان جدا شدند تا در سیستم‌های تربیتی دولت جذب شوند و فرهنگ بومی‌شان از میان برود. این روز از سال ۱۹۹۸ به هدف ترویج آشتی و ترمیم روابط میان بومیان و غیر بومیان برگزار می‌شود. با مرور این مناسبت، ناخودآگاه به یاد کشور عزیزمان افغانستان افتادم. سرزمینی با اقوام گوناگون و فرهنگی متنوع که می‌توانست مهد همزیستی و مدارا باشد، اما متأسفانه تاریخ معاصر آن، بیشتر با زخم‌های عمیق قومی و قبیله‌ای گره خورده است.

وقتی مشغول تنظیم «تقویم روایت» بودم، متوجه شدم که امروز، ۲۶ مه، در استرالیا به‌عنوان «روز عذرخواهی ملی» گرامی داشته می‌شود؛ روزی برای یادآوری رنج‌های «نسل‌های ربوده‌شده» از بومیان این سرزمین. کودکانی که در قرن بیستم، به‌زور از خانواده‌هایشان جدا شدند تا در سیستم‌های تربیتی دولت جذب شوند و فرهنگ بومی‌شان از میان برود. این روز از سال ۱۹۹۸ به هدف ترویج آشتی و ترمیم روابط میان بومیان و غیر بومیان برگزار می‌شود.
با مرور این مناسبت، ناخودآگاه به یاد کشور عزیزمان افغانستان افتادم. سرزمینی با اقوام گوناگون و فرهنگی متنوع که می‌توانست مهد همزیستی و مدارا باشد، اما متأسفانه تاریخ معاصر آن، بیشتر با زخم‌های عمیق قومی و قبیله‌ای گره خورده است.
در حالی که تکثر قومی در ذات خود می‌تواند فرصت‌ساز باشد، در افغانستان به عاملی برای شکاف، بی‌اعتمادی و حتی نفرت تبدیل شده است. دلیل این وضعیت را باید در سلسله‌ای از جنایات و خشونت‌های قومی جستجو کرد که در سده‌های اخیر در این سرزمین رخ داده‌اند. از جمله آن‌ها می‌توان به کشتار هزاره‌ها توسط امیر عبدالرحمن خان، تجاوز منگلی‌ها به مناطق شمالی، قتل‌عام مردم مزار و یکاولنگ، و سیاست زمین سوخته‌ی طالبان در شمال کشور اشاره کرد.
این فجایع، دیوار اعتماد ملی را فرو ریخته و ذهنیت‌های جمعی اقوام را نسبت به یکدیگر با سوءظن، رنج و کینه انباشته کرده‌اند. از همین رو، شاید هیچ سرزمینی به اندازه افغانستان نیازمند آشتی ملی نیست.
اما رسیدن به آشتی، نیازمند گام‌های صادقانه و شجاعانه است. نخستین گام، به‌رسمیت‌شناسی رنج و اعتراف به شرارت است. تا زمانی که جنایت انکار می‌شود، عذرخواهی رخ نمی‌دهد و اعتماد بازسازی نمی‌گردد. متأسفانه، در فرهنگ سیاسی افغانستان، نه تنها سنت اعتراف و عذرخواهی نهادینه نشده، بلکه هر قوم نگاهی قدسی‌ به تاریخ و رهبران خود دارد.

در چنین فضایی، تاریخ قومی به مثابه متنی مقدس بازخوانی می‌شود؛ رهبران قومی به مرتبه‌ای شبه‌الهی ارتقا می‌یابند و خود همواره در جایگاه خیر مطلق و دیگران در موضع شر مطلق قرار می‌گیرند. همان‌گونه که والدمار گوریان درباره نظام‌های توتالیتر گفته بود:
«نهضت‌های توتالیتر جای خداوند و نهادهای دینی را می‌گیرند؛ رهبران‌شان به مرتبه‌ خدایی رسانده می‌شوند؛ تظاهرات توده‌گیر، آیین‌های مقدس‌اند؛ تاریخ نهضت به تاریخ قدسی رستگاری مبدل می‌گردد؛ و دشمنان همانند شیطان، همواره در پی نابودی مدینه‌ی فاضله‌اند.»
جامعه‌ی ما نیز گرفتار چنین روایت‌هایی‌ست. برای عبور از این وضعیت، ما نیازمند بازنگری در حافظه‌ی تاریخی، کنار گذاشتن اسطوره‌سازی و پذیرش حقیقت هستیم. و این، تنها زمانی ممکن می‌شود که عذرخواهی، به‌مثابه فضیلتی سیاسی و اخلاقی، جای خود را در فرهنگ عمومی و مناسبات قدرت در افغانستان پیدا کند.

نوشته های مرتبط :