زن و کتاب‌؛ دو موجود بی‌ارج در افغانستان

دسته: تاریخ, تحلیل, فرهنگ, فرهنگی, هویت, ویژه خبری
نویسنده: تحریریه روایت
1401/12/23
11:14 ق.ظ
بازدید: 14

شش ماه قبل شماری از دختران افغانستان کتاب‌خانه‌ای را به نام «کتاب‌خانه‌ی زن» در کابل راه‌اندازی کردند. دیروز اما در اخبارِ رسانه‌ها خواندم که این کتاب‌خانه به علتِ مزاحمت طالبان در فعالیت آن و به دلیل مشکلات اقتصادی مسدود شده است.

وقتی خبر بسته‌شدن این کتاب‌خانه را شنیدم، تعجب نکردم. زیرا در افغانستان، به ویژه افغانستان زیر چترِ حاکمیتِ طالبان، دو چیزی که بی‌قدر و بی‌اهمیت تلقی می‌شود، یکی زن و دیگری کتاب است.

از زن شروع می‌کنیم. من سال‌ها قبل در باره‌ی جایگاه زنان در ادبیات عامیانه‌ی مردم افغانستان تحقیق می‌کردم و در این زمینه چندین مقاله نوشتم. در ادبیاتِ عامیانه‌ی ما بیش‌تر از ده‌ها ضرب‌المثل وجود دارد که مردان به اعمال خشونت و زور در برابر زنان ترغیب می‌کند. یک ضرب‌المثل فارسی است که می‌گوید: «زن، یعنی بزن!»

هم‌چنان ده‌ها ضرب‌الامثال دیگری است که از مردان می‌خواهد که زنان خود را در چهار دیواری خانه محبوس نگهدارند و یا به مشوره‌های آنان به خاطر ناقص‌العقل بودن شان اعتماد نکنند. البته این تنها فرهنگِ عامیانه‌ی ما نیست که چنین نگاهی به زن دارد، بلکه در ادبیاتِ مذهبی ما نیز به زن با سوءظن نگریسته می‌شود و به حیث یکی از ابزارهای شیطان برای اغوای مردان تعریف می‌گردد. امام محمد غزالی که زنان را از لحاظ خوی و خصلت زنان به ده حیوان تشبیه می‌کند، توصیه‌ای هم به مردان دارد که مبادا هاونِ زنان را مردانِ بیگانه بشنود.

خواجه نصیرالدین توسی که یکی از فلاسفه بزرگ ما است زنان را در شمار دیوانگان آورده و در باره چگونگی تربیت فرزندان توصیه می‌کند که: «فرزند باید از مخاطبه عوام وکودکان و زنان و دیوانگان ومستان تا تواند احتراز کند».

همچنین بخوانید: بانک مرکزی امروز 13 میلیون دالر را لیلام می‌کند

در باره‌ی «کتاب» هم البته باید گفت که از گذشته‌های دور تا به امروز نه جامعه‌ای ما نگاه مساعدی نسبت به آن داشته است و نه حکومت‌های ما.

جامعه‌ی ما یا تصوف‌زده بوده است که در آن صورت مانند مولانا می‌گوید:

دفتر صوفی سواد و حرف نیست

جز دل اسپید هم چون برف نیست

یا شریعت‌زده بوده است که مانند ملاحسن آخند معتقد است وقتی قرآن کریم را داریم چه نیازی به خواندنِ کتاب‌های دیگر است.

حکومت‌های ما نیز البته همواره از کتاب و کتاب‌خانه‌ها می‌ترسیده‌اند. به بیستِ سال دوره‌ی جمهوریت نگاه کنید که از لحاظی دوره‌ی آزادی‌های فردی و سیاسی نیز بود. در همان دوره نیز دولت‌مردان ما نگاه مساعدی نسبت به کتاب نداشتند و در یک مورد کتاب‌های چاپ انتشارات عرفان را در دریا انداختند. خوب بگذریم از این‌که در دوره‌ی کمونیستان، مجاهدین و طالبانِ دور اول و دوم کتاب‌سوزی‌های نیز اتفاق افتاده‌اند که مردم خوب به یاد دارند.

وقتی جایگاه کتاب و زن در جامعه‌ی ما چنین باشد، توقع نکنید که «کتاب‌خانه‌ی زن» بسته نشود. این جامعه از کتاب و زن خوشش نمی‌آید و از «زن کتاب‌خوان» بیش‌تر. این جامعه به تبع روایاتی که شنیده، معتقد است که زنان باید از کتاب خواندن منع شوند و الا فاسد می‌شوند. خواجه نصیرالدین طوسی از فلاسفه ومفسران بزرگ قرن هفتم هجری معتقد بود می‌گوید: «در احادیث آمده است که زنان را از آموختن سورت یوسف منع باید کرد که استماع امثال آن قصه موجب انحلال ایشان باشد از قانون عفت…». یا از قلم حاکم درکتاب «المستدرک» خوانده‌اند که پیامبر فرموده است به زنان نوشتن را یاد ندهید. می‌دانیم که اکثر این احادیث جعلی‌اند اما واقعیت این است که با همه‌ی جعلی بودن خود در میان مردم جا باز کرده‌اند. بنابراین، تا هنگامی که فرهنگ ما این قدر کتاب‌ستیز و زن‌ستیز باشد، نباید توقع داشته باشیم که با تغییر رژیم‌ها وضعیت تغییر کند. در چنین فرهنگی هر کسی در حکومت باشد، زن‌ستیزی و کتاب‌ستیزی را پیشه خواهد کرد. پس باید به تغییر اصلاح فرهنگ ما فکر کنیم. فرهنگ ما مقاوم در برابر توسعه است. فرهنگ ما عامل عقب‌افتادگی ما است.

همچنین بخوانید: کلاس‌ اسلام‌شناسی علمای جهان اسلام برای طالبان

نوشته های مرتبط :