آسیب‌شناسی دادخواهی حادثه‌ی افشار

دسته: تحلیل
نویسنده: تحریریه روایت
۱۴۰۱/۱۱/۲۳
۱۲:۱۸ ب٫ظ
بازدید: 2

چند دهه جنگ و بحران زخم‌های خونین بسیاری بر پیکرِ ملت ما گذاشته که یکی از آن‌ها حادثه افشار است. در موردِ حادثه افشار، دیدگاه‌های مختلفی وجود دارد. شماری می‌گویند که در آن‌جا جنایتِ فجیعی اتفاق افتاده است و برخی می‌گویند که جز تعداد انگشت‌شماری از افراد نظامی کسی دیگری در آن‌جا کشته نشده است.

به هر صورت، آمار دقیق و واقعی قربانیانِ حادثه‌ی افشار وقتی آشکار خواهد شد که یک محکمه‌ی ویژه این رویداد را بررسی کند. من شخصاَ طرفدار این هستم که چنین دادگاه‌هایی برای بررسی نیمِ قرن جنگ و جنایت در افغانستان برگزار گردد. ما اگر بخواهیم که به همبستگی ملی دست یابیم و دیگر هرگز آن جنایات تکرار نشوند، نیاز است که با گذشته تسویه حساب کنیم. امروزه اگر در میانِ تمام کشورهای اروپایی، آلمان بیش‌تر از بقیه از خطر فاشیسم و نئوفاشیست‌ها مصوون است، علتش همان پروسه‌ی «فِرگانگِنهایتس آئوفاربایتونگ» یا پروسه‌ی «تسویه حساب با گذشته» است که پس از پایان جنگ جهانی دوم در هر دو بخش شرقی و غربی آن با جدیتِ تمام دنبال شد. تا پیش از آغازِ این پروسه، اکثر آلمانیان خود را قربانی می‌پنداشتند و پدران خود را قهرمان. آن هم قهرمانانی که به زعم آن‌ها در یک جنگ میهنی علیه نفوذ اتحاد جماهیر شوروی کشته شده بودند. وقتی پروسه «تسویه حساب با گذشته» آغاز و نمایشگاه‌هایی مانند «نمایشگاه ورماخت» برگزار گردید، اکثر آلمانی‌ها با چهره‌های جنایت‌کارانه‌ی پدران شان آشنا شدند و آهسته آهسته «گناهان پدران» خود را به رسمیت شناختند.

ما نیز در افغانستان برای عبور از گذشته، نیاز به تسویه حساب با آن و به رسمیت‌شناسی «گناهان پدران» ما داریم. اما آن‌چه که باعث می‌شود در افغانستان چنین روندی شکل نگیرد، برخی اشتباهات کوچک و بزرگی است که همه ما در روند دادخواهی مرتکب می‌شویم.

همچنین بخوانید: چرا امسال همگرایی با «فلسطین» در میان افغانستانی‌ها بیش‌تر محسوس است؟

به طور نمونه، به دادخواهی‌های مرتبط به حادثه‌ی افشار نگاه کنید. نزدیک به یک دهه می‌شود که شماری برای قربانیان حادثه افشار دادخواهی می‌کنند، اما این دادخواهی نمی‌تواند از حد یک حلقه مشخص فراتر برود و به یک داعیه ملی تبدیل شود. زیرا چند اشتباه در روند دادخواهی آن‌ها وجود دارد:

تسویه حساب با یکی دو قوم است نه با گذشته: من در ده سالِ گذشته به صورتِ دوام‌دار رویدادهای مرتبط به دادخواهی برای افشار را دنبال کرده‌ام. به جز چند آدم انگشت‌شمار، رتوریک و ادبیاتِ اکثریت دادخواهان آلوده به نفرت‌پراکنی قومی است. آن‌ها به جای آن‌که بیایند در باره‌ی افراد مشخص بنویسند، علیه اقوام، به ویژه تاجیکان و سادات، نفرت‌پراکنی می‌کنند. وقتی مخاطبان آن‌ها به ادبیات و رتوریک دادخواهی می‌نگرند، این پروسه را تسویه حساب با یکی دو قوم تلقی می‌کنند نه با گذشته.

تفاوت تسویه حسابِ قومی با تسویه حساب با گذشته در این است که اولی ریشه در همان ادبیات دهه هفتاد و جنگ‌های تنظیمی دارد، در حالی که دومی معطوف به عبور از آن است و می‌خواهد روزنه‌ای برای آینده بگشاید.

معطوف به قهرمان‌سازی جنگ‌سالاران است، نه دادخواهی برای قربانیان: چهره‌های دخیل در جنگ‌های تنظیمی در افغانستان، همه‌ی شان چهره‌های جنجال‌برانگیزاند. در یک پروسه دادخواهی واقعی نباید این چهره‌ها یکی‌اش فرشته و دیگری دیو معرفی گردد. وقتی چنین اتفاقی افتاد و تاریخ یک تنظیم تاریخ قدسی و کارنامه‌ی دیگری فقط شرارت معرفی شد، مردم به چنین دادخواهی‌ای اعتماد نخواهند کرد. آن‌چه در دادخواهی برای افشار دیده می‌شود، متاسفانه این انتباه را در میانِ مردم خلق می‌کند که این پروسه ادامه همان جنگ‌های تنظیمی و معطوف به قهرمان‌سازی یکی از آن چهره‌های جنجال‌برانگیز است.
برخوردِ سیاسی و منفعت‌طلبانه با موضوع افشار: در بیستِ سال گذشته متاسفانه با مساله افشار برخورد سیاسی و منفعت‌طلبانه شد و ما به چشم سر دیدیم که این قضیه بیش‌تر در روزهای کمپاین انتخاباتی مطرح می‌شد. جالب این بود که هر کسی بسته به این‌که متعلق به کدام جناح انتخاباتی است، نحوه موضع‌گیری‌اش فرق می‌کرد. یک کسی وقتی در تیم انتخاباتی غنی بود به شدت این بحث را دامن می‌زد؛ اما همان آدم وقتی در دور دیگر در جناح عبدالله قرار می‌گرفت، سکوت می‌کرد.
دادخواهی باید معطوف به همه کابل باشد نه تنها افشار: افشار تافته‌ی جدابافته از کابل نیست، بلکه بخشی از کابل است. در جنگ‌های تنظیمی مردمان سراسر کابل زیان دیده‌اند و کشته شده‌اند و اتفاقاَ در این جنایات همه تنظیم‌ها دخیل‌اند. ما اگر بخواهیم تسویه حساب با گذشته کنیم، باید به همه کابل دادخواهی نماییم.

همچنین بخوانید: کلاس‌ اسلام‌شناسی علمای جهان اسلام برای طالبان

خلاصه این‌که هر زمانی که ما از برخورد قومی، دهه‌ی هفتادی، سیاسی و منفعت‌طلبانه با حادثه‌ی افشار دست برداشتیم و برای همه قربانیان حوادث خونین کابل دادخواهی کردیم، آن‌گاه این پروسه به یک داعیه ملی تبدیل خواهد شد و ما خواهیم توانست با گذشته تسویه حساب کرده و از آن عبور کنیم.

نوشته های مرتبط :