پشت پرده اختلافات؛ چه عواملی مانع اتحاد مخالفان طالبان می‌شوند؟

دسته: تحلیل
نویسنده: ضیا ضیایی
1404/01/20
11:33 ق.ظ
بازدید: 31

پایگاه خبری تحلیلی روایت : نزدیک به چهار سال پس از سقوط جمهوریت، جبهه مخالفان طالبان هنوز نتوانسته است به وحدت مؤثری دست یابد. با وجود تلاش‌های که صورت گرفته، هنوز جریانات اصلی ضد طالبانی روی یک محور مشترک که آنان را متحد کند، به توافق نرسیده اند. در برنامه شب گذشته پایگاه خبری تحلیلی روایت که با حضور آقایان رحمت‌الله بیژن‌پور (تحلیلگر مسائل سیاسی)، دکتر عزیز احمد بارز (نویسنده و استاد دانشگاه)، استاد عبدالرزاق احمدی (کارشناس سیاسی) و عبدالشهید ثاقب (پژوهشگر و نویسنده) برگزار شد؛ به دلایل این ناکامی و راه‌های برون‌رفت از این مشکل پرداخته شد.

نزدیک به چهار سال پس از سقوط جمهوریت، جبهه مخالفان طالبان هنوز نتوانسته است به وحدت مؤثری دست یابد. با وجود تلاش‌های که صورت گرفته، هنوز جریانات اصلی ضد طالبانی روی یک محور مشترک که آنان را متحد کند، به توافق نرسیده اند. در برنامه شب گذشته پایگاه خبری تحلیلی روایت که با حضور آقایان رحمت‌الله بیژن‌پور (تحلیلگر مسائل سیاسی)، دکتر عزیز احمد بارز (نویسنده و استاد دانشگاه)، استاد عبدالرزاق احمدی (کارشناس سیاسی) و عبدالشهید ثاقب (پژوهشگر و نویسنده) برگزار شد؛ به دلایل این ناکامی و راه‌های برون‌رفت از این مشکل پرداخته شد.
برنامه “کافه پرسش” پایگاه خبری تحلیلی “روایت” میزبان میزگردی تخصصی با عنوان “نیاز به وحدت؛ چالش‌ها و راهکارها” بود که با حضور رحمت‌الله بیژن‌پور (تحلیلگر مسائل سیاسی)، دکتر عزیز احمد بارز (نویسنده و استاد دانشگاه)، استاد عبدالرزاق احمدی (کارشناس سیاسی) و عبدالشهید ثاقب (پژوهشگر و نویسنده) برگزار شد.
رحمت‌الله بیژن‌پور در این نشست اظهار داشت: “اتحاد لزوماً به معنی رسیدن به هدف نیست. ما نیازمند آسیب‌شناسی جمعی هستیم و باید اولویت‌ها و ساختار مشترک خود را تعیین کنیم. این نوع نگاه در مبارزات ما ضروری است.” وی با طرح این پرسش اساسی که “آیا گفتمان و کلان‌روایت می‌تواند ما را گرد هم آورد؟” تأکید کرد؛ در بحث گرایشات قومی، اگر بتوانیم اتحاد مردم را تقویت کنیم و برنامه‌های عملیاتی داشته باشیم، پیشرفت خواهیم کرد.
این تحلیلگر سیاسی هشدار داد؛ تکیه صرف بر شعار وحدت، خود به خود وحدت‌آفرین نیست. بسیاری از گروه‌ها ابتدا بر اساس اختلافات فکری و عقیدتی شکل گرفته‌اند، اما وقتی دچار اختلاف شدند، هیچگاه آسیب‌شناسی نشد.
بیژن‌پور یکی از مشکلات اساسی را “طرح‌های متعدد برای نظام آینده” خواند و توضیح داد؛ عده‌ای خواهان فدرالیسم هستند و گروهی دیگر مرکزگرایی را ترجیح می‌دهند. اما نکته کلیدی اینجاست که همه نباید مدعی رهبری باشند. این ذهنیت از ویژگی‌های جوامع سنتی است. وی پیشنهاد کرد؛ ما باید سیاست‌های محوری و راهبردی خود را تقویت کنیم.
بیژن‌پور برای ایجاد تحرک در مسیر وحدت، چند راهکار عملی ارائه داد:
– “عصبی‌سازی افکار عمومی و نشان دادن موفقیت طالبان در رسیدن به اهدافشان”
– “تهیه پرسش‌نامه توسط اندیشمندان و جوانان و انجام همه‌پرسی درباره عملکرد رهبران”
– “استفاده از روش مذاکره ترغیبی”
– “مراجعه به نسل‌های جدید: اگر رهبران سنتی نمی‌خواهند یا نمی‌توانند بازگردند، تا کی باید منتظر بمانیم؟ بالاخره نسل جدیدی باید ظهور کند.”
– “ادامه مذاکرات با روش مدارا و ایجاد بیداری جمعی”
دکتر عزیز احمد بارز در ادامه این نشست بر چند نکته کلیدی تأکید کرد؛ کسانی که به دموکراسی معتقدند باید دور میز بنشینند. باید از میراثی شدن قدرت جلوگیری کرد و به جوانان میدان داد. نسل دوم و سوم باید وارد صحنه شوند و راهکارهای جدید ارائه دهند. وی با ابراز تأسف از وضعیت فعلی گفت؛ در چهار سال گذشته، با وجود تمام تلاش‌ها برای وحدت در جبهه ضد طالبان، متأسفانه این وحدت محقق نشد. ما دلسوزانه آرزو داریم که این حوزه بازسازی شود، اما نیاز به گذشت داریم. در عمل به وحدت واقعی نیاز داریم.

این استاد دانشگاه به عوامل موفقیت طالبان اشاره کرد؛ و گفت که طالبان اگرچه از حمایت‌های استخباراتی برخوردار بودند، اما مهم‌تر از آن، وحدت درونی آنها بود که باعث موفقیتشان شد. وی با انتقاد از برخی جریان‌ها گفت؛ متأسفانه بعضی گروه‌های به اصطلاح ضد طالبان، با رفتارهای خود به تضعیف جبهه مخالفان پرداختند و مرتب بین شاخه‌های مختلف استخباراتی در رفت و آمد بودند.
عبدالشهید ثاقب در این میزگرد تحلیلی عمیق‌تری ارائه داد و گفت؛ ما در میان مخالفان بر وحدت تأکید داریم، اما باید بین دو نوع وحدت تمایز قائل شویم: وحدت دموکراتیک و وحدت توتالیتر که به معنی یکسان‌سازی اجباری است. ما با نوع دوم که در سیستم‌های استالینی، هیتلری و یا حکومت ملا هبت‌الله شاهد بودیم، کاملاً مخالفیم.
این پژوهشگر شرایط لازم برای وحدت دموکراتیک را چنین برشمرد:
“نیاز داریم جریان‌های مختلف بر سر چند اصل کلی به توافق برسند. وحدت واقعی در عین کثرت و تنوع معنا پیدا می‌کند. مشکل اینجاست که برخی جریان‌ها توقع دارند وحدت به شکل توتالیتر باشد؛ یعنی یک رهبر واحد داشته باشند و دیگران تابع باشند. این در شرایط کنونی غیرممکن است. حتی بر سر موارد اشتراک هم توافق ندارند.”
ثاقب به یکی از مهمترین مشکلات عدم وحدت در طیف جبهات ضد طالبان اشاره کرد و گفت که یکی از آن مشکلات فقدان رهبر کاریزماتیک است.
وی افزود: “در دوره اول، شخصیت‌هایی مثل استاد ربانی و قهرمان ملی ما (احمدشاه مسعود) که از جذبه و کاریزما برخوردار بودند، این نقش را ایفا می‌کردند. اما امروز چنین چهره‌هایی وجود ندارند. در نظام سنتی گذشته این ویژگی‌ها بسیار تاثیر بود. امروز انتظار ظهور احمدشاه مسعود یا استاد ربانی جدید غیرواقع‌بینانه است، اما باید بتوانیم این خلأ را با مکانیسم‌های جدید پر کنیم.”
وی راهکارهای خود را اینگونه تشریح کرد: “ما به سازمانی فراگیر نیاز داریم که به تنوع و تکثر احترام بگذارد. باید بتوانیم روایت واحد و مشترکی ایجاد کنیم؛ روایتی که نشان دهد زوال ما از کجا آغاز شد و چگونه می‌توانیم از این شرایط عبور کنیم. به گفته وی پس از سقوط دکتر نجیب، روایتی توسط پشتون‌ها ایجاد شد که قدرت از دست آنها خارج شده است. مقاله ‘زوال پشتون‌ها’ اثر انورالحق احدی، همین احساس را در پشتون‌ها برانگیخت و آنها را تحت پرچم واحد بسیج کرد.
آقای ثاقب افزود که امروز هم اگر بخواهیم روایتی ایجاد کنیم، باید انسان‌محور باشد، نه روایت راست افراطی. روایتی که تنوع و تکثر قومی را به رسمیت بشناسد.
ثاقب به راهکارهای عملی نیز اشاره کرد و گفت؛ یکی از ابزارها برای اتحاد، اعمال فشار از پایین به بالا بر رهبران می‌تواند مؤثر باشد.
وی همچنین به اینکه طالبان دشمن مشترک همه طیف ها است و این نیز می تواند مخالفان را متحد کند، با استناد به نظر ساموئل هانتینگتون که نظریه جالبی دارد گفت: آمریکا پس از فروپاشی شوروی دشمنی نداشت، اما القاعده برای آمریکا نقش دشمن را ایفا کرد و آمریکایی‌ها را متحد ساخت. در افغانستان هم همین الگو قابل اجراست. طالبان به عنوان دشمن مشترک می‌توانند مخالفان را متحد کنند.

وی در پایان به یک تناقض در بعضی جریانات موجود اشاره کرد و گفت که برخی جریان‌ها، ساختاری کاملاً رهبرمحور و غیردموکراتیک دارند و تلاش دارند اتحاد ضد طالبانی بر همان اساس رده بندی رهبری تحت حیطه فرد خاص جمع شوند و به قول آنان اتحاد صورت بگیرد. به گفته وی اما ادعا هم می‌کنند پس از سقوط طالبان حکومت دموکراتیک ایجاد خواهند کرد ، که این تناقض آشکار است و نمی تواند به وحدت منتهی شود.
استاد عبدالرزاق احمدی نیز در این نشست بر ضرورت آسیب‌شناسی تأکید کرد و گفت که اولین قدم این است که دقیقاً بررسی کنیم دشمن چه کرد و چگونه بر ما پیروز شد. شرایط امروز کاملاً با دوره مقاومت و جمهوریت متفاوت است. وی به عوامل داخلی و خارجی اشاره کرد و افزود که در داخل کشور، طی بیست سال گذشته عواملی مانع شکل‌گیری انسجام شد. در سطح بین‌المللی هم دیپلماسی ما نتوانست کار ساز باشد.
این کارشناس سیاسی با انتقاد از وضعیت فعلی گفت: “بعضی از جریانات و افراد ضد طالبان هنوز درگیر مسائل پنج، شش سال پیش هستند. گروهی هم کاملاً بی‌تفاوت شده‌اند و برایشان مهم نیست که در افغانستان چه می‌گذرد.
او بر ارائه راهکار و طرح همه جانبه که بتواند همه گروه ها دور هم جمع کند، تاکید کرد.
نتیجه و جمع بندی
شرکت‌کنندگان در این میزگرد راهکارهای متعددی از جمله:
– ایجاد سازمان فراگیر با احترام به تنوع
– تدوین روایت مشترک از دلایل زوال
– استفاده از مکانیسم‌های فشار مردمی
– بهره‌گیری از ظرفیت‌های نسل جدید
را مورد بحث قرار دادند.
گفتنی است که این میزگرد تخصصی با طرح دیدگاه‌های مختلف درباره ضرورت‌ها، موانع و راهکارهای وحدت در جبهه مخالفان طالبان به کار خود در نشست نخست پایان داد. انتظار می رود نشست بعدی با همین مبحث برای به نتیجه رسیدن بحث به زودی از سوی پایگاه خبری تحلیلی روایت برگزار شود‌.

نوشته های مرتبط :