هراس اخلاقی: بحران ارزش ها در جامعه افغانستان

دسته: تحلیل
نویسنده: عرفات خلیل
1403/09/14
10:09 ق.ظ
بازدید: 26

پایگاه خبری تحلیلی روایت : هراس اخلاقی پدیده‌ای است که در بسیاری از جوامع در حال تغییر و تحول دیده می‌شود، اما در افغانستان، این هراس به دلیل شرایط خاص تاریخی و اجتماعی، شدت بیشتری یافته است. جامعه‌ای که دهه‌ها با جنگ، بی‌ثباتی، و فشارهای فرهنگی و سیاسی دست‌وپنجه نرم کرده، اکنون در مواجهه با جهانی‌شدن و تغییرات سریع، با چالش‌های اخلاقی جدی روبه‌رو شده است.

هراس اخلاقی پدیده‌ای است که در بسیاری از جوامع در حال تغییر و تحول دیده می‌شود، اما در افغانستان، این هراس به دلیل شرایط خاص تاریخی و اجتماعی، شدت بیشتری یافته است. جامعه‌ای که دهه‌ها با جنگ، بی‌ثباتی، و فشارهای فرهنگی و سیاسی دست‌وپنجه نرم کرده، اکنون در مواجهه با جهانی‌شدن و تغییرات سریع، با چالش‌های اخلاقی جدی روبه‌رو شده است. در این میان، افراد جامعه از یک‌سو نگران از دست دادن ارزش‌های سنتی و هویت فرهنگی خود هستند و از سوی دیگر، از پذیرفتن ارزش‌های جدید احساس نگرانی و اضطراب می‌کنند. هراس اخلاقی در میان جامعه افغانستان، برخاسته از مجموعه‌ای پیچیده از تجربیات تاریخی، اجتماعی، و فرهنگی است که فرد افغان را در موقعیتی میان دوگانگی سنت و مدرنیته قرار داده است. در این فضا، هراس از دست دادن ارزش‌های اخلاقی، که اغلب به سنت‌های قبیله‌ای، مذهبی، و فرهنگی گره خورده است، با هراس از پذیرش تغییرات جدید در تقابل قرار می‌گیرد. این هراس نه تنها یک دغدغه فردی، بلکه بازتابی از بحران‌های جمعی است که جامعه با آن مواجه است. برای تحلیل این پدیده می‌توان از نظریه ساختارگرایی اجتماعی امیل دورکیم بهره برد. دورکیم بر این باور است که هر جامعه برای بقا نیازمند نظامی از قواعد و ارزش‌های اخلاقی است که انسجام اجتماعی را حفظ کند. با این حال، زمانی که تحولات سریع اجتماعی یا بحران‌هایی مانند جنگ، مهاجرت، یا جهانی‌شدن رخ می‌دهد، این انسجام اخلاقی تضعیف می‌شود و پدیده‌ای به نام «آنومی» (بی‌هنجاری) به وجود می‌آید. در چنین شرایطی، افراد از یک‌سو احساس می‌کنند ارزش‌های قدیمی دیگر کارایی ندارند و از سوی دیگر نمی‌توانند به راحتی ارزش‌های جدید را بپذیرند. این وضعیت به هراس اخلاقی و نوعی حس گمگشتگی منجر می‌شود. یکی از نمودهای این آنومی در افغانستان، فشار اجتماعی شدید است. فرد افغان همواره تحت نگاه و قضاوت جمعی زیست می‌کند، جایی که کوچک‌ترین انحراف از هنجارهای اخلاقی، واکنش‌های سخت‌گیرانه‌ای را برمی‌انگیزد. این امر باعث می‌شود که بسیاری از افراد، حتی در خلوت خود، جرئت سؤال‌کردن از قواعد موجود را نداشته باشند. به عبارتی، هراس اخلاقی در اینجا به ابزاری برای تثبیت وضع موجود تبدیل می‌شود و خودآگاهی فردی را به حاشیه می‌راند. از سوی دیگر، جنگ‌ها و بی‌ثباتی‌های پی‌درپی نیز نقش مهمی در تشدید این هراس ایفا کرده‌اند. در شرایطی که بقا اولویت اول است، اصول اخلاقی اغلب به ابزاری برای توجیه رفتارهای خشونت‌آمیز یا محافظه‌کارانه تبدیل می‌شوند. این امر موجب می‌شود که اخلاق به‌جای آنکه به پویایی و رشد کمک کند، بیشتر حالت تدافعی پیدا کند و در برابر هرگونه تغییر مقاومت نشان دهد.
گسست‌های نسلی نیز، که دورکیم آن را یکی از نتایج مدرنیته می‌داند، به بروز تنش‌های اخلاقی دامن زده است. نسل جدید که بیشتر در معرض ایده‌های جهانی قرار دارد، از سوی نسل‌های گذشته به «اخلاق‌گریز» متهم می‌شود. در مقابل، جوانان نیز اغلب سنت‌های اخلاقی را به‌عنوان محدودیت‌هایی که مانع پیشرفت و آزادی آنان می‌شود، نقد می‌کنند. این شکاف، نوعی بی‌اعتمادی عمیق ایجاد کرده که جامعه را در برابر هرگونه تحول اخلاقی آسیب‌پذیرتر کرده است.
در نهایت، هراس اخلاقی در جامعه افغانستان، ترکیبی از ترس از تغییر و ترس از قضاوت است. این هراس، اگرچه در ظاهر از ارزش‌های مشترک جامعه محافظت می‌کند، اما در عمق خود، مانعی برای گفت‌وگوهای سازنده درباره اخلاق و هویت است. همان‌طور که دورکیم اشاره می‌کند، بازگشت به یک نظام اخلاقی انعطاف‌پذیر که با شرایط جدید سازگار باشد، می‌تواند از فروپاشی انسجام اجتماعی جلوگیری کند و هراس اخلاقی را به فرصتی برای رشد و تحول تبدیل کند. برای غلبه بر این وضعیت، جامعه نیازمند آن است که به‌جای تقابل میان سنت و مدرنیته، فضایی برای بازاندیشی و بازسازی اصول اخلاقی خود ایجاد کند. تنها از این مسیر می‌توان به جامعه‌ای با ثبات اخلاقی و هویتی پویا دست یافت.

همچنین بخوانید: طالبان اشتراک مردم و نصب پرچم‌‌های‌شان را بر فراز خانه‌ها و دوکان‌ها اجباری کردند

نوشته های مرتبط :