نوروز: نماد تجدید حیات طبیعت و هویت فرهنگی در ایران و افغانستان

دسته: تحلیل
نویسنده: محمد خالد صدیقی
1403/12/21
8:52 ق.ظ
بازدید: 64

پایگاه خبری تحلیلی روایت : نوروز، جشنی باستانی است که در میان اقوام مختلف، به‌ویژه در ایران، افغانستان، آسیای مرکزی، قفقاز و برخی کشورهای اسلامی گرامی داشته می‌شود. این جشن علاوه بر داشتن ریشه‌های فرهنگی و تاریخی عمیق، با پیام‌هایی چون تجدید حیات، وحدت و همبستگی همراه است. این مقاله در پی بررسی تاریخچه نوروز، آداب و رسوم آن، و نقش آن در تقویت هویت ملی و فرهنگی جوامع مختلف، به‌ویژه در ایران و افغانستان، است. همچنین، تأثیرات جهانی شدن و تغییرات فرهنگی بر این جشن و چالش‌های آن در دنیای معاصر مورد بررسی قرار می‌گیرد.

چکیده
نوروز، جشنی باستانی است که در میان اقوام مختلف، به‌ویژه در ایران، افغانستان، آسیای مرکزی، قفقاز و برخی کشورهای اسلامی گرامی داشته می‌شود. این جشن علاوه بر داشتن ریشه‌های فرهنگی و تاریخی عمیق، با پیام‌هایی چون تجدید حیات، وحدت و همبستگی همراه است. این مقاله در پی بررسی تاریخچه نوروز، آداب و رسوم آن، و نقش آن در تقویت هویت ملی و فرهنگی جوامع مختلف، به‌ویژه در ایران و افغانستان، است. همچنین، تأثیرات جهانی شدن و تغییرات فرهنگی بر این جشن و چالش‌های آن در دنیای معاصر مورد بررسی قرار می‌گیرد.
واژگان کلیدی: نوروز، جشن باستانی، افغانستان، هویت فرهنگی، تجدید حیات، آداب و رسوم، جهانی شدن.
مقدمه
نوروز، به‌عنوان جشن آغاز بهار و نو شدن طبیعت، از دیرباز در فرهنگ ایرانیان، افغان‌ها و بسیاری از ملت‌های آسیای مرکزی و قفقاز جایگاه ویژه‌ای داشته است. این جشن که ریشه در تاریخ باستانی دارد، نه‌تنها نمادی از آغاز سال نو بلکه نمایانگر تجدید حیات، همبستگی اجتماعی و فرهنگی است. اهمیت نوروز به‌عنوان یکی از میراث‌های فرهنگی بشری در یونسکو ثبت شده و هر ساله در کشورهای مختلف جهان، از جمله افغانستان، گرامی داشته می‌شود (UNESCO, 2010).
افغانستان یکی از کشورهایی است که نوروز در آن نه‌تنها به‌عنوان یک جشن فرهنگی بلکه به‌عنوان یک نماد ملی شناخته می‌شود. باوجود دهه‌ها جنگ و بحران، این جشن همچنان به‌عنوان یک عامل وحدت‌بخش بین اقوام مختلف افغان باقی مانده است.

تاریخچه نوروز در افغانستان و ایران
نوروز قدمتی بیش از ۳۰۰۰ سال دارد و در دوران هخامنشیان و اشکانیان به‌طور رسمی به‌عنوان آغاز سال نو پذیرفته شد. در افغانستان، نوروز از دوران باستان به‌عنوان یک جشن ملی در میان اقوام مختلف مانند پشتون‌ها، تاجیک‌ها، هزاره‌ها و ازبک‌ها گرامی داشته می‌شود. در دوران اسلامی، نوروز همچنان به‌عنوان یک جشن فرهنگی در ایران و افغانستان ادامه یافت و با برخی تغییرات فرهنگی و مذهبی سازگار شد (پارساییان، ۱۳۸۸؛ همتی، ۱۳۹۲).

همچنین بخوانید: واکنش شهروندان افغانستان به شهادت رییس جمهور ایران و همراهان‌شان

یکی از مهم‌ترین نمادهای نوروز در افغانستان، جشن “میله گل سرخ” در مزار شریف است که هزاران نفر از سراسر کشور برای حضور در این مراسم گرد هم می‌آیند. برافراشتن “جهنده سخی” در روضه مزار شریف، یکی از مهم‌ترین آیین‌های نوروزی در افغانستان است که نشان‌دهنده پیوند عمیق فرهنگی و مذهبی این جشن در میان مردم این کشور است (رحمانی، ۱۳۹۵).

نوروز و هویت فرهنگی در افغانستان
نوروز در افغانستان نه‌تنها یک جشن باستانی بلکه یک عنصر مهم در تقویت هویت ملی و همبستگی میان اقوام مختلف است. باوجود تنوع قومی و زبانی، نوروز همواره به‌عنوان عاملی برای نزدیکی مردم افغانستان شناخته شده است.

۱. نقش نوروز در وحدت ملی
نوروز، برخلاف بسیاری از جشن‌های مذهبی که به یک گروه خاص تعلق دارد، جشنی همگانی است که در میان تمام اقوام افغانستان مورد احترام قرار دارد. این جشن فرصتی را فراهم می‌آورد که مردم از هر قوم و مذهب در کنار یکدیگر به شادی و سرور بپردازند.
۲. آیین‌های نوروزی در افغانستان
آیین‌های نوروزی در افغانستان شامل موارد زیر است:
جشن گل سرخ: در مزار شریف، به عنوان یکی از مهم‌ترین مراسم نوروزی.
برافراشتن جهنده: در روضه سخی، که با حضور گسترده مردم انجام می‌شود.
هفت‌میوه: مشابه سفره هفت‌سین در ایران، مردم افغانستان در نوروز از مخلوطی از هفت نوع میوه خشک‌شده تهیه می‌کنند.
ورزش‌های سنتی: مانند بزکشی و کشتی‌گیری، که در این ایام رونق ویژه‌ای دارد.
دید و بازدید خانوادگی: یکی از رسوم مشترک نوروزی که مردم برای تبریک سال نو به دیدار یکدیگر می‌روند.
چالش‌های نوروز در دنیای معاصر
باوجود اینکه نوروز همچنان جایگاه ویژه‌ای در فرهنگ افغانستان دارد، اما در دهه‌های اخیر با چالش‌هایی نیز روبه‌رو بوده است:
۱. تهدیدهای سیاسی و مذهبی
در دوران حکومت طالبان (۱۹۹۶–۲۰۰۱ و پس از ۲۰۲۱)، نوروز به دلیل نگاه سخت‌گیرانه مذهبی این گروه، مورد تهدید قرار گرفته است. طالبان در بسیاری از موارد جشن‌های نوروزی را غیرشرعی اعلام کرده و مردم را از برگزاری آن منع کرده‌اند. باوجود این، مردم افغانستان همچنان به برگزاری نوروز پایبند بوده و آن را بخشی از هویت فرهنگی خود می‌دانند.
۲. تأثیرات جهانی شدن
جهانی شدن و تغییرات فرهنگی موجب شده که بسیاری از جوانان افغان تحت تأثیر فرهنگ‌های غربی قرار گیرند و اهمیت جشن‌های سنتی مانند نوروز برای آنان کمرنگ‌تر شود. با این حال، تلاش‌های فرهنگی و آموزشی می‌تواند به احیای این ارزش‌های فرهنگی کمک کند.

همچنین بخوانید: حضور پرشور مردم در مراسم راهپیمایی22 بهمن در ایران

نتیجه‌گیری
نوروز، به عنوان یکی از کهن‌ترین جشن‌های بشری، همچنان جایگاه خود را در میان مردم ایران، افغانستان و دیگر کشورهای منطقه حفظ کرده است.

در افغانستان، این جشن نه‌تنها یک سنت دیرینه، بلکه نمادی از وحدت و هویت ملی محسوب می‌شود. باوجود چالش‌هایی که از سوی گروه‌های افراطی و تأثیرات جهانی شدن بر این جشن وارد شده است، مردم افغانستان همچنان به برگزاری نوروز پایبند هستند.
حفظ و پاسداری از نوروز، نه‌تنها به عنوان یک جشن سنتی بلکه به عنوان یک میراث فرهنگی جهانی، وظیفه‌ای است که بر دوش تمام دوستداران فرهنگ و تاریخ قرار دارد. دولت‌ها، نهادهای فرهنگی و مردم باید با برنامه‌های فرهنگی و آموزشی به حفظ و گسترش این جشن کهن کمک کنند.
منابع
پارساییان، ح. (۱۳۸۸). تاریخ ایران باستان. تهران: انتشارات علم و فرهنگ.
همتی، ع. (۱۳۹۲). جشن‌های ایرانی و تأثیر آن بر فرهنگ اسلامی. مشهد: انتشارات نور.
رحمانی، س. (۱۳۹۵). نوروز و آیین‌های سنتی در افغانستان. کابل: انتشارات آفتاب.

نوشته های مرتبط :