نسل زد (Z) و بحران هویت در عصر اطلاعات بی‌پایان

دسته: تحلیل
نویسنده: شفیق‌الله احدی
1404/01/25
11:48 ق.ظ
بازدید: 37

پایگاه خبری تحلیلی روایت : امروزه نسلی جداتر، متفاوت‌تر و گم‌گشته‌تر از گذشته به میان آمده است. نسلی که همه چیز را بجای خانه و مدرسه و دانشگاه از انترنت می گیرد. دقیقاً زمانی که این نسل در پی شناخت خود و هویت خویش است سر از شبکههای اجتماعی در میاورد. جایکه می‌شود زودتر شناخت و شناخته شد، شبکه‌ی ارتباطی گسترده‌ی ساخت و دوستانی زیادی یافت، دیدگاه خود را در موارد مختلف شریک کرد و به گفتگو پرداخت. در عصری که دنیایی اطلاعات سرازیر می‌شود و شبکه‌های اجتماعی وسایل انتقال این اطلاعات است، نسل زد(z) که به عبارتی به نسل دیجیتال نیز معروف است پا به عرصه‌ی وجود می‌گذارد. این نسل از آوان کودکی با دنیا دیجیتال آشنا می‌شود، با آن خود را می‌شناسد، ابراز وجود و رشد می‌کند و از هرجایی دیگر می‌بُرد. اندیشمندان این نسل را بومیان دیجیتال نیز می‌نامند؛ این نسل در فضایی متولد شده‌اند که اینترنت، تلفن هوشمند و شبکه‌های اجتماعی بخشی طبیعی از زندگی روزمره است. اما در همین بستر، چالشی جدی به این نسل در حال شکل‌گیری‌ست: بحران هویت.

امروزه نسلی جداتر، متفاوت‌تر و گم‌گشته‌تر از گذشته به میان آمده است. نسلی که همه چیز را بجای خانه و مدرسه و دانشگاه از انترنت می گیرد. دقیقاً زمانی که این نسل در پی شناخت خود و هویت خویش است سر از شبکه های اجتماعی در میاورد. جایکه می‌شود زودتر شناخت و شناخته شد، شبکه‌ی ارتباطی گسترده‌ی ساخت و دوستانی زیادی یافت، دیدگاه خود را در موارد مختلف شریک کرد و به گفتگو پرداخت. در عصری که دنیایی اطلاعات سرازیر می‌شود و شبکه‌های اجتماعی وسایل انتقال این اطلاعات است، نسل زد(z) که به عبارتی به نسل دیجیتال نیز معروف است پا به عرصه‌ی وجود می‌گذارد. این نسل از آوان کودکی با دنیا دیجیتال آشنا می‌شود، با آن خود را می‌شناسد، ابراز وجود و رشد می‌کند و از هرجایی دیگر می‌بُرد.
اندیشمندان این نسل را بومیان دیجیتال نیز می‌نامند؛ این نسل در فضایی متولد شده‌اند که اینترنت، تلفن هوشمند و شبکه‌های اجتماعی بخشی طبیعی از زندگی روزمره است. اما در همین بستر، چالشی جدی به این نسل در حال شکل‌گیری‌ست: بحران هویت.

هویتی در تردید میان واقعیت و نمایش

در گذشته‌ها آنچه فرد را به جامعه معرفی می‌کرد، باید‌ها و نباید‌های اجتماعی را به او می‌آموخت، نهادهای اجتماعی چون؛ خانواده، مدرسه، مکتب و دانشگاه بود. این نهادها کودک را به اصل خودش، به هویت و واقعیتی چیستی او معرفی می‌کرد. نسل زِد(z) اما، میان «نمایش» و «واقعیت» گیر مانده است. زیرا، آنچه او دارد همه در انستاگرام، تیک‌تاک‌‌‌، فیسبوک و ساییر شبکه‌های اجتماعی است که تفاوت میان واقعیت و نمایش را آنچنان بر نمی‌تابد. با این حال چیزی که به عنوان هویت به فرد مطرح است، نمایشی است که به واسطه‌ی شبکه‌های اجتماعی بازتاب می‌آبد، دنبال می‌شود، دیدگاه می‌گیرد و بازدید می‌خورد.
بودریار معتقد بود که در دنیای مدرن، ما بیشتر با «بازنمایی واقعیت» سروکار داریم تا خود واقعیت. چیزهایی که می‌بینیم (تبلیغات، عکس‌ها، پست‌ها) بیشتر وانمایی از واقعیت‌اند تا خود واقعیت. برای نسل زد، که دنیایشان آمیخته با فیلتر، استوری، و محتواهای نمایشی‌ست، این حرف‌ها بسیار قابل لمس‌اند. اریکسون یکی از اولین کسانی بود که واژه «بحران هویت» را به کار برد. او می‌گفت در دوره نوجوانی، فرد باید بین هویت منسجم و سردرگمی نقش‌ها یکی را بسازد. همچنان میشل فوکو بر این باور بود که هویت افراد نه فقط از درون، بلکه از طریق ساختارهای قدرت، نظارت و گفتمان‌ها شکل می‌گیرد. در دنیای امروز، شبکه‌های اجتماعی به نوعی ابزار «نظارت عمومی» هستند، بنا بر این نسل زد دائماً زیر نگاه دیگران است و این می‌تواند شکل‌گیری هویت آزاد و مستقل را به این نسل سخت کند.
نسل زد/دیجیتال در واقع زیر فشار بی‌وقفه‌ای برای «بودن»، «به چشم آمدن» و «تفاوت داشتن» قرار دارد، حتی اگر این تفاوت صرفاً بازنمایی تصویری باشد که لزوماً با درون واقعی‌شان سازگار نیست. در این میان، بسیاری از آن‌ها با احساسات متناقضی مواجه می‌شوند: «آیا من واقعاً خودم هستم یا چیزی که مخاطبانم می‌خواهند؟».
هرچند نسل دیجیتال با فناوری رشد می‌کند و در معرض اطلاعات و دسترسی به منابع آموزشی متعددی قرار دارد و این خوشبختی را نصیب شده است که بی‌سابقه‌ترین موقعیت تاریخ بشر را به تجربه بنشید، همین و فور اطلاعات اما، گاه به گم‌گشتگی ذهنی می‌انجامد. نوجوانی که روزانه با ده‌ها روایت، سبک زندگی، ایدئولوژی، مدل موفقیت و نسخه‌های مختلف «زندگی خوب» روبه‌رو می‌شود، چطور باید مسیر شخصی خود را انتخاب کند؟
این نیز قابل تذکر است که، دسترسی به اطلاعات، الزاماً به معنای داشتن آگاهی نیست. آگاهی نیازمند تفسیر، تأمل، تجربه زیسته و درگیر شدن با واقعیات است. اما در دنیای سریع و لحظه‌ای شبکه‌های اجتماعی، کمتر فرصتی برای توقف، درون‌نگری و بازسازی هویت باقی می‌ماند.

مسوولیت نسل‌های پیشین و نقش نهادهای فرهنگی

هرچند آنچه نسل دیجیتال را به سمت خویش می‌کشاند، زمانه‌یست که در آن استفاده از فناوری غیر قابل امتناع شده است و در این خصوص هیچ نهادی ممکن قادر به جلوگیری از دسترسی این نسل نباشد. البته این نیز قابل یادآوری است که منظور جلوگیری از دسترسی به فناوری الزاماْ به معنای ممانعت ابدی نیست. زیرا نسلی که به فناوری بلد نباشد انگار در عصر خویش زندگی نمی‌کند. منظور اینست که حد اقل تا زمانی که کودک هویت خود را می‌شناسد و از گم‌گشتگی رهایی می‌یابد، حد اقل استفاده از رسانه‌های اجتماعی را داشته باشد. ازینرو گاهی انصاف نیست که همه آنچه به بحران هویت نسل زد/دیجیتال انجامیده را تنها به گردن خودشان انداخت. بخشی از این وضعیت، نتیجه‌ی کم‌کاری نهادهای فرهنگی، آموزشی و حتی خانواده‌هاست که یا از تغییرات سریع جا مانده‌اند یا توانایی گفت‌وگو با این نسل را از دست داده‌اند.
راه حل اینست که این نهادها می‌باید به جای سرزنش، زبان مشترکی با نسل زد پیدا کنند. نسلی که خواهان شنیده شدن، دیده شدن و درک شدن است. نسلی با پتانسیل بالا، اما درگیر اضطراب، تردید و فشار برای ثابت کردن «خود». با زبان مشترک است که این اضطراب را با ثبات جابجا کرد، با امید به آینده و هدایت به مسیر دریافت معنا برای زندگی.

در نهایت

نسل دیجیتال یا همان نسل زد(z)، در معرض بحران هویت قرار دارد. بحرانی که او را از واقعیت به نمایش کشانیده و در یک فضای کاذب در معرض دنیایی از جلوه‌های نمایشی میگذارد. در این وضع سخت است نسلی که بومیان دیجیتال نیز خوانده می‌شوند، به بحران هویت مواجه نشوند و در دام گم‌گشتگی نیفتند. بحران هویت نسل زد، بحرانی فردی نیست، بلکه بازتابی از تغییرات کلان فرهنگی و اجتماعی عصر ماست. نادیده گرفتن آن، تنها به شکاف بیشتر میان نسل‌ها منجر خواهد شد. شاید وقت آن رسیده به‌جای قضاوت، شروع به فهمیدن، درک کردن و فهماندن کنیم.

نوشته های مرتبط :