امروز، ۲۷ حوت/ بهمن ماه، روز ملی خبرنگار است؛ روزی‌که در سراسر جهان به‌عنوان فرصتی برای گرامی‌داشت از تلاش‌های خبرنگاران و اهمیت آزادی بیان شناخته می‌شود. اما در افغانستان، این روز با واقعیت تلخی روبه‌رو است. خبرنگاران افغانستانی تحت حاکمیت طالبان با مشکلات فراوانی مواجه هستند و روزهای سختی را سپری می‌کنند.
پس از تسلط دوباره گروه طالبان بر افغانستان، وضعیت خبرنگاران به‌طور چشم‌گیری تغییر کرد و به‌ویژه در بخش آزادی رسانه‌ها و حقوق خبرنگاران، محدودیت‌های شدیدی اعمال شد. رسانه‌ها و خبرنگاران از حقوق بنیادی خود محروم شده و با سرکوب‌های شدید مواجه شدند.
خبرنگاران افغانستانی که زمانی نقش مهمی در اطلاع‌رسانی و آگاهی‌بخشی به جامعه ایفا می‌کردند، اکنون در معرض تهدیدات جانی، بازداشت و شکنجه قرار دارند. این وضعیت باعث شده است که بسیاری از خبرنگاران به کشورهای همسایه پناه ببرند و برخی از آن‌ها به کارهای شاقه‌ای مانند کارهای ساختمانی، باغبانی و دست‌فروشی روی آورده‌اند تا لقمه نانی به برای زن و فرزند و خانواده کمایی کنند.
برخی از خبرنگاران که در افغانستان باقی مانده‌اند، هر روز با ترس و اضطراب زندگی می‌کنند. آنان مجبور به انجام کار رسانه‌ای تحت فشار و تهدید هستند و هر لحظه ممکن است با عواقب شدید ناشی از انتشار خبرها و گزارش‌ها مخالف گروه حاکم روبه‌رو شوند.
در تازه ترین مورد، «مرکز رسانه‌های افغانستان» در ۱۲ ماه پسین، دست‌کم ۱۷۲ رویداد نقض حقوق خبرنگاران ثبت کرده است. این موارد شامل توقف فعالیت ۲۲ رسانه به دلیل اعمال محدودیت‌های طالبان و بازداشت ۵۰ خبرنگار می‌شود. این شرایط نه‌تنها بر کیفیت کار رسانه‌ها تأثیر منفی می‌گذارد، بلکه بر وضعیت روانی و جسمی خبرنگاران نیز آسیب‌های جدی وارد می‌کند.
طالبان از طریق تهدید، ارعاب و بازداشت خبرنگاران، به سرکوب رسانه‌ها و آزادی بیان ادامه داده‌اند. این گروه با ایجاد جو رعب و وحشت در میان خبرنگاران، سعی در کنترل اطلاعات و جلوگیری از انتشار حقایق دارد. خبرنگاران تحت فشار هستند تا از انتشار خبرهای مخالف طالبان اجتناب کنند و یا اطلاعات را به گونه‌ای گزارش کنند که با دیدگاه‌های این گروه همخوانی داشته باشد. در این فضا، خودسانسوری به یک پدیده رایج تبدیل شده است.
یکی از گروه‌های آسیب‌پذیر در این وضعیت، زنان خبرنگار هستند. طالبان زنان را از پرده‌های تلویزیونی و حتی از پشت صحنه‌های رسانه‌ها حذف کرده‌اند. بسیاری از زنان خبرنگار که در گذشته نقش‌های مهمی در رسانه‌ها داشتند، اکنون مجبور به ترک شغل خود شده‌اند. این حذف نه تنها حقوق زنان را نقض می‌کند، بلکه به تضعیف تنوع و تعادل در رسانه‌ها می‌انجامد و به شدت بر دموکراسی و آزادی بیان آسیب وارد می‌کند.
زنان خبرنگار به‌دلیل تهدیدات امنیتی و خشونت، دیگر قادر به انجام وظایف خود نیستند و بسیاری از آنان به دلیل عدم امنیت، مجبور به ترک کشور یا تغییر حرفه شده‌اند.
یکی دیگر از مشکلات عمده‌ای که خبرنگاران افغانستانی تحت حاکمیت طالبان با آن مواجه هستند، عدم دسترسی به اطلاعات است. طالبان با اعمال محدودیت‌های شدید، خبرنگاران را از منابع خبری محروم کرده و آن‌ها را از دسترسی به اطلاعات حیاتی و حساس در مورد تحولات کشور بازداشته‌اند.
این محدودیت‌ها به‌ویژه در زمان بحران‌های انسانی و سیاسی، بر توانایی خبرنگاران برای گزارش‌گری دقیق و صحیح تأثیر می‌گذارد. علاوه بر این، مشکلات امنیتی و تهدیدات جانی باعث شده است که بسیاری از خبرنگاران ترجیح دهند خبرها را به‌طور گزینشی منتشر کنند یا از گزارش‌دهی در موضوعات حساس اجتناب کنند.
طالبان افغانستان را به یک کشور بی‌صدا و بی‌تصویر تبدیل کرده‌اند. این گروه با سرکوب رسانه‌ها و خبرنگاران، صدای این کشور را خاموش کرده‌اند. در چنین شرایطی، مردم افغانستان از حق خود برای اطلاع از وقایع و تحولات کشور محروم هستند. این سرکوب‌ها نه تنها آزادی بیان را در کشور از بین برده است، بلکه به شکلی جدی بر حق مردم برای دسترسی به اطلاعات تأثیر گذاشته و فضای عمومی را از شفافیت و آگاهی خالی کرده است.
دلیل سرکوب رسانه‌ها و خبرنگاران توسط دیکتاتورها:
سرکوب رسانه‌ها و خبرنگاران همواره یکی از اولین اقدام‌های رژیم‌های دیکتاتوری است. دیکتاتورها در مواجهه با هر گونه صدای مخالف، تلاش می‌کنند آن را خاموش کنند تا از انتشار اطلاعاتی که ممکن است قدرت آنان را به چالش بکشد، جلوگیری کنند. طالبان نیز از این روش استفاده کرده‌اند و در گام اول، رسانه‌ها و خبرنگاران را هدف قرار داده‌اند. آن‌ها به‌طور مستقیم با تهدید و بازداشت خبرنگاران، و به‌طور غیرمستقیم با محدود کردن دسترسی به اطلاعات، تلاش کرده‌اند تا صدای مخالفان خود را خفه کنند.
این شیوه‌ای است که دیکتاتورها در مواجهه با اعتراضات داخلی و فشارهای اجتماعی به کار می‌برند. در گام اول، تلاش می‌کنند مردم را از دریافت خبرها و اطلاعات آزاد منع کنند. در گام بعدی، خبرها و اطلاعات را به صورت گزینشی در اختیار مردم قرار می‌دهند تا موقعیت خود را در جامعه مستحکم کنند. اما در دنیای امروز، با وجود تمام ممنوعیت‌ها، اطلاعات همیشه از طریق منابع غیررسمی و شبکه‌های اجتماعی به دست مردم می‌رسد. این امر، دیکتاتورها را در تداوم قدرت خود با چالش‌های جدی روبه‌رو می‌کند و در نهایت می‌تواند به سقوط آن‌ها منجر شود.
جان گپ
روز ملی خبرنگار باید فرصتی باشد تا وضعیت خبرنگاران افغانستانی و مشکلات آن‌ها در دوران طالبان مورد توجه قرار گیرد. خبرنگاران افغانستانی تحت حاکمیت طالبان نه تنها با محدودیت‌های شدید در زمینه آزادی بیان مواجه هستند، بلکه تهدیدات امنیتی و سرکوب‌های سیستماتیک، آن‌ها را از انجام وظایف حرفه‌ای خود بازمی‌دارد.
دیکتاتوری طالبان تلاش کرده است تا آزادی رسانه‌ها را از بین ببرد و صدای مخالفان را خاموش کند، اما باید توجه داشت که سرکوب‌های این‌چنینی تنها به افزایش فشار و نارضایتی عمومی می‌انجامد و در نهایت، این گروه را در تداوم قدرت خود با چالش‌های جدی روبرو خواهد کرد. از این رو، جامعه جهانی باید در حمایت از خبرنگاران افغانستانی و آزادی بیان در این کشور نقش مؤثری ایفا کند.
