جنبش روشنایی؛ از اعتراض تا معامله، سرکوب و سکوت

دسته: تحلیل
نویسنده: غلام رضا سادات
1403/05/01
10:25 ق.ظ
بازدید: 33

پایگاه خبری تحلیلی روایت : جنبش ها و حرکت های مدنی در طول تاریخ نسبت به جنبش‌های خشونت آمیز که برای احقاق حقوق و عدالت طلبی شکل گرفته اند، مظلوم تر بوده و با چالش‌های بیشتری از جمله سرکوب، خفقان، معامله و سکوت روبرو شده اند. این جنبش ها برخلاف حرکت‌های خشونت آمیز نظامی- سیاسی، از چالش های متعدد مدیریتی و رهبری گرفته تا محدودیت‌ها و عدم تمکین به آن و سرکوب‌ها و در نهایت معامله‌های پشت پرده، رنج برده اند.

جنبش ها و حرکت های مدنی در طول تاریخ نسبت به جنبش‌های خشونت آمیز که برای احقاق حقوق و عدالت طلبی شکل گرفته اند، مظلوم تر بوده و با چالش‌های بیشتری از جمله سرکوب، خفقان، معامله و سکوت روبرو شده اند. این جنبش ها برخلاف حرکت‌های خشونت آمیز نظامی- سیاسی، از چالش های متعدد مدیریتی و رهبری گرفته تا محدودیت‌ها و عدم تمکین به آن و سرکوب‌ها و در نهایت معامله‌های پشت پرده، رنج برده اند.
در تاریخ دو دهه پسین کشور یکی از جنبش های مطرح مدنی که شکل گرفت، جنبش روشنایی بود. این جنبش هرچند در نخست به صورت بالقوه مطرح شد اما در نهایت مانند اکثر جنبش های مدنی، همان آسیب های مدیریتی و رهبری در کنار معامله و سکوت رخنه کرده و در نهایت باوجود دادن نزدیک به ۶۰۰ قربانی در ۲ اسد سال ۱۳۹۵، به زودی از صحنه عدالت خواهی در افغانستان کنار رفت.

بارها گفته شده و البته در این شکی نیست که جنبش روشنایی یکی از جنبش های مطرح مدنی عدالت خواهانه در تاریخ چند دهه و سده اخیر پسین کشور بود. این جنبش باوجود شعار طلبی و گستردگی در همراهی جامعه، اما با معاملات پشت پرده شماری از کسانی‌که رهبری آن را در دست داشتند و همچنین نبود مدیریت سالم و البته مهمتر از همه سرکوب و توطئه که حکومت فاشیستی روی دست گرفت، شکست خورده و از هم پاشید.

من باری در یکی از نوشته‌هایم تحت عنوان “شکست جنبش های مدنی در افغانستان؛ چرا جنبش روشنایی شکست خورد؟”؛ این نکته را بازگو کردم که یکی از مهمترین دلایل شکست و ازهم پاشی این جنبش و حسرت امروز خانواده های آسیب دیده، عدم وجود رهبری صادق در این جنبش بود. همه به یاد داریم که در روز‌های نخست شکل گیری این جنبش همه‌ی رهبران ریز و درشت شیعه و هزاره با شعار تامین عدالت و احقاق حق، گردهمایی های مهمی را برگزار و تمامی اختلافات گذشته شان را کنار گذشتند و مردم را بسیج کردند. اما این رهبران به مرور زمان و بر اساس معاملات پشت پرده و تامین منافع شخصی و گرفتن چوکی حکومتی از بدنه ی این جنبش بریده و تا روز ۲ اسد که روز نشان اقتدار مدنی این جنبش بود، اکثریت این رهبران از سوی حکومت خریداری و از جنبش روشنایی بیرون شدند. تعدادی هم که باقی ماندند، پس از کشتار خونین دوم اسد دهمزنگ، با سواستفاده از خون شهدا و با اتهامات مالی که بعدا مطرح شد، آن‌ها نیز خاموشی اختیار کردند. یعنی همان آفت همیشگی “خلا رهبری” در بدنه‌ی جنبش موجب از هم پاشی این حرکت گردید.

همچنین بخوانید: آمریکا طالبان را مقصر حملات در پاکستان می داند؟

این نکته نیز قابل یادآوری است که همزمان با روز نمایش اقتدار مدنی جنبش روشنایی در ۲ اسد سال ۹۵ آخرین میخ بر تابوت این حرکت صلح جویانه‌ی مدنی زده شد. تعدادی از رهبران و جهت دهندگان این جنبش که تا این مقطع مدعی رهبری بودند، بعد از چند ماه آنان نیز آرمان این جنبش را در جهت مقاصد حزبی و گروهی و قومی مصادره کرده و این حرکت میلیونی در حالیکه نه تنها به اولین خواسته اش که انتقال برق از راه بامیان بود نرسید، که با سو استفاده رهبر نماها به زودی از هم پاشیده و به تاریخ پیوست. حتی امروز از بسیاری رهبران این جنبش که زمانی خود را سینه چاکان‌ عدالت می‌دانستند، خبری نیست و برای شادی روح شهدای این جنبش که خالصانه به صحنه آمدند هم کسی نیست تا با یک پیام یاد کند.

البته بخش دیگر ماجرای جنبش روشنایی، نفس عدالت خواهی این حرکت بود. در حالیکه اشرف غنی و تیم وی با رفتار شوونیستی تلاش برای انحصار هژمونی قدرت سیاسی، جغرافیایی و اقتصادی داشتند، اما این جنبش بزرگ خود جوش به صحنه آمده و پروژه قومگرایانه اشرف غنی را با این حرکت مدنی برای نخستین بار در تاریخ جدید افغانستان به چالش کشید. در واقع این جنبش با وجود اینکه مورد حمله قرار گرفته و صدها قربانی را برای تحقق عدالت تقدیم کرده و به خواسته اولی اش هم نرسید؛ ولی این حرکت بزرگ زمینه ساز جنبش‌های مدنی بعدی شد که در چند سال حکومت اشرف غنی در کابل و ولایات تشکیل شده و حکومت فاشیستی وی را به چالش کشیدند. جنبش گذار، جنبش رستاخیز، جنبش مردم فاریاب، جنبش مردم بامیان و جنبش های دیگر که بین سال‌های ۹۵ تا ۱۴۰۰ شکل گرفتند، همه متاثر از جنبش روشنایی بود.

همچنین بخوانید: آیا ملای برابری‌خواه داریم؟

بارها این نکته بیان شده که و البته در بعضی موارد ثابت نیز گردیده که پایان زود هنگام جنبش‌های مدنی در بسیاری موارد منتهی به عدالت و دستاورد نبوده و نشده است. مخصوصا در افغانستان که هرگز یک جنبش مدنی مهم در آن نتوانسته حیات دوامدار داشته باشد. جنبش تبسم، جنبش روشنایی، رستاخیز تغییر و… که همه در ده سال پسین و مشخصا در دوران حاکمیت اشرف غنی شکل گرفتند نتوانستند عمر درازی را تجربه کنند.این جنبش ها بر علاوه اینکه با مشکل رهبری و ساختاری روبرو شدند/ بودند و حکومت نیز از درون برای متلاشی ساختن آن‌ها کار می کرد؛ از بیرون نیز مورد حملات هدفمند قرار گرفته و این‌گونه نقطه پایان تلخی بر فعالیت‌های آنان با کشتار و ترور و سرکوب گذاشته شد. طوری‌که در اواخر حکومت اشرف غنی و تا امروز‌ کمتر کسی علاقه و امید به حرکت‌های مدنی عدالت‌خواهانه دیگر ندارد.

نوشته های مرتبط :