طاهر بدخشی و مساله ستم ملی

دسته: تحلیل
نویسنده: فروتن مجید پور
1404/08/09
1:43 ب.ظ
بازدید: 5

پایگاه خبری تحلیلی روایت : یکی از مهم‌ترین مفاهیم ستم ملی یعنی تمرکز قدرت، منابع و فرصت‌ها در دست یک قوم به زیان اقوام دیگر است. بدخشی باور داشت که اگر این ستم را نفهمیم، هر تلاشی برای وحدت ملی محکوم به شکست است. او می‌گفت که مساله‌ ملی پیش از آن‌که صرفا اقتصادی یا طبقاتی باشد، فرهنگی و ساختاری است. تا وقتی فرهنگ اقوام کوچک ارزشش دیده نشود، رابطه بین آن‌ها تنها رقابت و دشمنی خواهد بود بدخشی از تمرکزگرایی شدید در نهادهای مرکزی انتقاد می‌کرد و بر تفویض اختیار، نهاد محلی قوی و مشارکت مردم در تصمیم‌ها تاکید داشت در نوشته‌ها و سخنرانی‌هایش تلاش داشت زبان، فرهنگ و هویت اقوام را نه تنها به‌عنوان نماد، بلکه به‌عنوان عنصر مشروع قدرت وارد ساختار ملی کند.

یکی از مهم‌ترین مفاهیم ستم ملی یعنی تمرکز قدرت، منابع و فرصت‌ها در دست یک قوم به زیان اقوام دیگر است. بدخشی باور داشت که اگر این ستم را نفهمیم، هر تلاشی برای وحدت ملی محکوم به شکست است. او می‌گفت که مساله‌ ملی پیش از آن‌که صرفا اقتصادی یا طبقاتی باشد، فرهنگی و ساختاری است. تا وقتی فرهنگ اقوام کوچک ارزشش دیده نشود، رابطه بین آن‌ها تنها رقابت و دشمنی خواهد بود بدخشی از تمرکزگرایی شدید در نهادهای مرکزی انتقاد می‌کرد و بر تفویض اختیار، نهاد محلی قوی و مشارکت مردم در تصمیم‌ها تاکید داشت در نوشته‌ها و سخنرانی‌هایش تلاش داشت زبان، فرهنگ و هویت اقوام را نه تنها به‌عنوان نماد، بلکه به‌عنوان عنصر مشروع قدرت وارد ساختار ملی کند.

ولی چرا جامعه او را کامل نفهمید؟

ظهور او در دوره‌ای بود که فضای سیاسی بسیار بسته بود و قدرت سلطه جو یا نیرو مسلط به سرعت صدای مخالف را خاموش می‌کرد. رسانه‌ها در دست گروه‌هایی بودند که نمی‌خواستند مفاهیمی چون ستم ملی در سطح دانشگاه‌ها، محافل عمومی و آموزش رسمی منتقل شود یا پس از مرگش کمتر مورد بازخوانی قرار گرفت. حکومت‌ها و سیاست‌مداران به جای پاسخگویی به مطالبات عدالت، با برچسب زنی و تهمت آنان را حذف می‌کردند و این باعث شد مردم به تدریج دلسرد در نفهمی باشند.

با این حال، راه‌گذارهایی که می‌توانند از آن‌اندیشه اقتباس شوند عبارتند از:

۱. ایجاد ساختار فدرالی با تمرکز بر مشارکت محلی و تفویض قدرت.
2. تدوین قانون اساسی جدید که حقوق اقوام را صراحتا تضمین کند و سهم آنان را در نهادهای امنیتی، مالی و فرهنگی قرار دهد.
3. گفتمان ملی باز و شفاف که در رسانه‌ها، مدارس و دانشگاه‌ها جایگاهی برای نقد تاریخی و بازخوانی نظریه ستم ملی باشد.
4. توانمندسازی نهادهای محلی و جامعه مدنی به‌ویژه در مناطق دوردست، تا مردم از تصمیم‌گیری در سرنوشت خود بازمانده نمانند.
5. آموزش تاریخ بومی، زبان مادری و فرهنگ محلی در مدارس، تا نسل بعدی نه از خارج بر آن‌ها تحمیل گردد و نه از درون فراموش شود.
6. پشتیبانی از اندیشمندان اصیل و آزاد تا صداهای متفاوت شنیده شوند و جامعه از تک صدایی رهایی یابد.
اگر این راهکارها گام به گام عملی شوند، می‌توان امید بست که اقتدار کشور نه از بالا به مردم تحمیل شود، بلکه از پایین به سوی مرکز شکل گیرد. کشوری که نه یک قوم، بلکه همه اقوام در آن احساس تعلق، عزت و عدالت کنند. در کل از منظر جامعه‌شناختی، طرح او نشان‌دهنده این بود که معضل افغانستان، صرفا ناامنی یا جنگ نیست، بلکه فرآیند نابرابری ساختاری، فقدان مشارکت، تحقیر اقوام و انحصار قدرت است. او پیشنهاد می‌کرد اگر ملی‌گرایی بحران‌زا را مهار نکنیم، فرصت‌های توسعه و وحدت ملی هم از دست می‌رود.

کلیدهای اندیشه بدخشی برای راه‌حل امروز افغانستان عدالت توزیعی:
۱. ایجاد مشارکت واقعی اقوام در قدرت، منابع و تصمیم‌سازی.
۲. تمرکززدایی: ساختار فدرالی که اختیار واقعی را به مردم محلی دهد.
۳. آگاهی فرهنگی: آموزش تاریخ بومی، زبان‌ها و گفتمان عدالت برای رهایی از روایت‌های تحمیل‌شده.
۴. فرهنگ مشارکت: پیوند ادبیات، هنر، رسانه با سیاست برای ایجاد ذهنیت دوباره.

چرا اغلب مردم نفهمیدند؟

۱.روایت‌های تاریخ، مساله ستم ملی را کنار گذاشتند و کوچک شمردند.
2. پژوهش و آموزش محدود بود، پس بسیاری ندیدند که این طرح ریشه در عدالت دارد نه جدایی‌طلبی.
3میدان عمل و ایتلاف‌های سیاسی ضعیف بود، اندیشه بدخشی از صحنه قدرت حذف شد.
4. ساختارهای جاری هنوز تمرکزگرایانه‌اند اندیشه وی نیرومند نشد تا به سیاست روز تبدیل گردد.

نوشته های مرتبط :