تحقیق علمی در افغانستان؛ چالش‌ها و موانع

دسته: تحلیل
نویسنده: عبدالمنصور شاداب
1404/05/02
1:47 ب.ظ
بازدید: 9

پایگاه خبری تحلیلی روایت : گذشته از شرایط بحرانی تحصیلی این روزهای افغانستان، هستند کسانی در داخل و خارج از افغانستان که همه‌ی عم و غم‌شان تحصیل، روشن‌اندیشی و روشنگری شده است. اما در این راه با چه چالش‌ها و مانع روبه‌رو هستیم؟ در این نوشته به یکی از چالش‏‌های دست و پاگیر در زمینه تحقیق در افغانستان زیر سلطه طالبان می‌پردازیم.نزدیک به یک سال می‌شود در دانشگاه تهران مشغول تحصیل‌ام. در موج بی‌اطلاعاتی و منابع از سمت و سوی افغانستان روبه‌رو بوده‌ایم و این امر هر آدم خردمند را وامی‌دارد تا کاری برای فرهنگ، زبان و نسل‌های بعداز خود انجام بدهد و رهگشای باشد برای دیگران. آنچه بیش‌تر دغدغه مرا برانگیخت؛ یادآوری از نسخه خطیدیوان سنایی در کابل در آثار نویسنده‌گان برجسته ایران هم‌چون دکتر شفیعی کدکنی، آقای مدرس و دیگران بودهو یادآوری آن‌ها به قابل دسترس نبودن این نسخه ارزشمند است. این نسخه خطی با ارزش را از دست‌خط،کاغذ و موارد دیگر اجزایش به قرن ششم نسبت داده اند بار اول توسط زنده‌یاد استاد خلیلی معرفی شد. با تلاش‌ها بیش‌تر من موفق نشدم دسترسی به نوشته ویا گفتارهای استاد پیدا کنم. بعد در سال 1356 چاپ عکسی با مقدمه و فهرست از این نسخه به کوشش علی اصغر بشیر به نشر رسید. این کتاب همان‌گونه که گفتم چاپ عکس است و آن هم به کیفیت همان سال‌هال، که به مشکلخوانا است. این کم‌بود سر پرشور مرا درگیر کرد تا با خود عهد ببندم که در اولین فرصت به این امر که تصحیحی از این نسخه باشد، دست بزنم. اتفاقات ماه گذشته در ایرانمرا واداشت تا سر به خانواده زده و از این اتفاقات فرصت برای خود مهیا کنم و آن دغدغه خود را با دریافت آن نسخه و شروع کار جامه عمل بپوشانم.

گذشته از شرایط بحرانی تحصیلی این روزهای افغانستان، هستند کسانی در داخل و خارج از افغانستان که همه‌ی عم و غم‌شان تحصیل، روشن‌اندیشی و روشنگری شده است. اما در این راه با چه چالش‌ها و مانع روبه‌رو هستیم؟ در این نوشته به یکی از چالش‏‌های دست و پاگیر در زمینه تحقیق در افغانستان زیر سلطه طالبان می‌پردازیم.

نزدیک به یک سال می‌شود در دانشگاه تهران مشغول تحصیل‌ام. در موج بی‌اطلاعاتی و منابع از سمت و سوی افغانستان روبه‌رو بوده‌ایم و این امر هر آدم خردمند را وامی‌دارد تا کاری برای فرهنگ، زبان و نسل‌های بعداز خود انجام بدهد و رهگشای باشد برای دیگران. آنچه بیش‌تر دغدغه مرا برانگیخت؛ یادآوری از نسخه خطیدیوان سنایی در کابل در آثار نویسنده‌گان برجسته ایران هم‌چون دکتر شفیعی کدکنی، آقای مدرس و دیگران بودهو یادآوری آن‌ها به قابل دسترس نبودن این نسخه ارزشمند است. این نسخه خطی با ارزش را از دست‌خط،کاغذ و موارد دیگر اجزایش به قرن ششم نسبت داده اند بار اول توسط زنده‌یاد استاد خلیلی معرفی شد. با تلاش‌ها بیش‌تر من موفق نشدم دسترسی به نوشته ویا گفتارهای استاد پیدا کنم. بعد در سال ۱۳۵۶ چاپ عکسی با مقدمه و فهرست از این نسخه به کوشش علی اصغر بشیر به نشر رسید. این کتاب همان‌گونه که گفتم چاپ عکس است و آن هم به کیفیت همان سال‌هال، که به مشکلخوانا است. این کم‌بود سر پرشور مرا درگیر کرد تا با خود عهد ببندم که در اولین فرصت به این امر که تصحیحی از این نسخه باشد، دست بزنم. اتفاقات ماه گذشته در ایرانمرا واداشت تا سر به خانواده زده و از این اتفاقات فرصت برای خود مهیا کنم و آن دغدغه خود را با دریافت آن نسخه و شروع کار جامه عمل بپوشانم.

اطلاعات که من جمع‌آوری کرده بودم نشان می‌داد این نسخه در کتاب‌خانه‌ عامه کابل است اما بعد از مراجعه به آن کتاب‌خانه فهمیدم که نسخه‌های خطی در آرشیف ملی نگهداری می‌شود.

با مراجعه به آرشیف ملی به ظاهر مورد کمی استقبال قرار گرفتم و آنچه مورد نیازم را از ایشان درخواست کردم. وعده هم‌کاری و کمک دادند. اما این هم‌کاری به چه شکلی بود؟ از نداشتن فهرست نسخه‌های خطی در آشیف گرفته تا به حاشیه بردن نیرو فنی به جرم زن بودن تا نگاه‌های نفرت‌انگیز و موارد دیگر. اما من کارم را دنبال کردم. کار یک روز نبود، باید فردا دوباره مراجعه می‌کردم و از آن نیرو خشن دوباره اجازه ورود می‌گرفتم. البتهبازرسی و برخوردش شبیه با یک ترورست بود. روز دوم هم وعده کمک و هم‌کاری دادند و با گرفتن شماره تماس گفتند که بعداز پیدا کردن نسخه با شما تماس می‌گیریم . چهار روز طول کشید تا تماس گرفتند با من و جواب آن‌ها اینبود که ما چندین نسخه از دیوان سنایی پیدا کردیم باید شما شماره محفظه و شماره مسلسل نسخه مورد نیاز خود را برای ما بازگو نماید تا نسخه را در اختیار شما بگذاریم و این صحبت‌شان از همان روز اول بود که من تمام اطلاعات که داشتم در اختیارشان گذاشته بودم و این موارد را که این‌ها می‌خواستند در هیچ کتاب و منبع ذکر نشده بود. چند روز بعد از آن تماس به بار مجدد به آرشیف مراجعه کردم. فهرست از نسخه‌ها بدون نام و مشخصات را روبه‌رویم گذاشتند تنها شماره‌های که به قول خود شان شماره محفظه و شماره مسلسل است در فهرست بود و این یعنی در سیاهی مشت کوبیدن. با گفت‌گو و اصرار من کارمند آرشیف گفت؛ این نسخه پیدا می‌شود اما طول می‌کشد. چون من برای بازگشت عجله داشتم. گفتم؛ شما لطف کنید، شماره تماس خود را برایم بدهید تا با شما در تماس باشم و هر موقع که این نسخه را پیدا کردید در اختیار من هم قرار بدهید. گفت؛ شما باید به شخصی این‌جا وظیفه بسپارید که بیاید احوال بگیرد بعد از پیدا شدن نسخه و پرداخت وجه مالی می‌تواند نسخه را به دسترس شما قرار بدهد. گفتم؛ این وجه قدر می‌شود؟ کاغذی که در آن قیمت‌ها ذکر شده بود را درآورد که در بدل هر صفحه الکرونیکی ۲۰ افغانی تادیه شود. البته برای محقق داخلی. با این محاسبه تعدادصفحه‌های این نسخه نزدیک به ۷۰۰ صفحه است که مبلغتادیه ۱۴۰۰۰ افغانی می‌شود. اما اگر مقایسه خیلی کوچک در همین سطح داشته باشیم من از کتاب خانه مرکزی دانشگاه تهران نسخه کتاب زادالمسافرین اثر ناصر خسرو را که نزدیک به ۳۰۰ صفحه می‌شود را با پرداخت ۵۰۰۰۰ هزار تومان دریافت کردم که معادل ۳۵ افغانی می‌شود. حالا با این چالش زمینه تحقیق به کدام سمت میرود؟ یا انگیزه برای تحقیق مانده یا می‌ماند؟ واقع ما به کدام سمت می‌روم؟

نوشته های مرتبط :