هزاره‌ها و شیعیان افغانستان؛ دنبال انتقام‌جویی باشند یا تامین عدالت اجتماعی؟

دسته: تحلیل
نویسنده: ضیا ضیایی
1403/12/26
1:19 ب.ظ
بازدید: 54

پایگاه خبری تحلیلی روایت : تداوم‌ چرخه خشونت و تبعیض و انباشت عقده‌های تاریخی ستم قومی_ مذهبی در قبال شیعیان و هزاره‌ها سبب شده که هرازگاهی بحث انتقام جویی و یا رفتن دنبال عدالت و گذشت از سوی هزاره‌ها و شیعیان مطرح شود. بعضی‌ها در این میان البته از انتقام و حس انجام عمل متقابل سخن گفته و حتا در مواردی این احساسات را بالای افرادی مقصر یا غیر مقصر از جناح های رقیب تخلیه کرده اند که بیشتر در جنگ‌های داخلی آن را شاهد بوده ایم. اما سوال اساسی این است که هزاره‌ها و شیعیان با وجود ستم تاریخی که علیه آنان روا داشته شده و ادامه دارد، دنبال انتقام جویی باشند، یا تامین عدالت اجتماعی؟

تداوم‌ چرخه خشونت و تبعیض و انباشت عقده‌های تاریخی ستم قومی_ مذهبی در قبال شیعیان و هزاره‌ها سبب شده که هرازگاهی بحث انتقام جویی و یا رفتن دنبال عدالت و گذشت از سوی هزاره‌ها و شیعیان مطرح شود. بعضی‌ها در این میان البته از انتقام و حس انجام عمل متقابل سخن گفته و حتا در مواردی این احساسات را بالای افرادی مقصر یا غیر مقصر از جناح های رقیب تخلیه کرده اند که بیشتر در جنگ‌های داخلی آن را شاهد بوده ایم. اما سوال اساسی این است که هزاره‌ها و شیعیان با وجود ستم تاریخی که علیه آنان روا داشته شده و ادامه دارد، دنبال انتقام جویی باشند، یا تامین عدالت اجتماعی؟

۱_ بدون شک هزاره‌ها و شیعیان افغانستان، به عنوان یکی از بزرگ‌ترین جناح‌های قومی و مذهبی کشور، در طول تاریخ با ظلم، تبعیض و خشونت‌های سیستماتیک مواجه بوده‌اند. از کشتارهای دوران عبدالرحمن خان در قرن نوزدهم تا سرکوب‌های طالبان در دهه‌های اخیر. شیعیان و هزاره ها همواره در معرض بی‌عدالتی و محرومیت قرار داشته‌اند. بازهم بر می‌گردیم به این سوال که آیا هزاره‌ها و شیعیان باید به دنبال انتقام‌جویی باشند یا خیر؟ برای پاسخ به این سوال، باید ابعاد تاریخی، اجتماعی، سیاسی و اخلاقی این موضوع را به طور عمیق‌تری بررسی کنیم.

۲_ هیچ کسی نمی تواند تاریخچه ظلم و تبعیض علیه هزاره‌ها و شیعیان کتمان کند. هزاره‌ها و شیعیان در افغانستان همواره در معرض تبعیض و خشونت بوده‌اند. این تبعیض‌ها ریشه در تاریخ افغانستان دارد و در دوره‌های مختلف به اشکال گوناگون ظاهر شده است.
دوران عبدالرحمن خان (۱۸۸۰–۱۹۰۱) در این دوره، هزاره‌ها به دلیل مقاومت در برابر حکومت مرکزی، مورد حمله قرار گرفتند. عبدالرحمن خان سیاست‌های خشونت‌آمیزی را علیه آن‌ها اجرا کرد که منجر به کشتار، اسارت و کوچ اجباری هزاران هزاره و شیعه شد. این اقدامات به عنوان یک نسل‌کشی فرهنگی و قومی شناخته می‌شود.
همچنین در دوران طالبان (۱۹۹۶–۲۰۰۱) نیز به دلیل تفاوت‌های مذهبی، این گروه هزاره‌ها و شیعیان را “کافر” تلقی کرده و به کشتار دسته‌جمعی آن‌ها اقدام کردند. کشتار مزارشریف در سال ۱۹۹۸ یکی از فجیع‌ترین نمونه‌های این خشونت‌هاست.
از جانب هم در دوران معاصر و پس از سقوط طالبان در دور نخست، با وجود اینکه هزاره‌ها و شیعیان تا حدی توانستند در ساختار سیاسی و اجتماعی افغانستان مشارکت کنند. با این حال اما تبعیض و ناامنی همچنان ادامه داشت و صد‌ها مورد حمله مرگبار علیه این گروه قومی_مذهبی صورت گرفت. با بازگشت طالبان به قدرت در سال ۲۰۲۱، فشار و خشونت ورزی و تبعیض بیشتر از گذشته گردید. این چرخه باطل خشونت و ظلم دو دیدگاه حس انتقام و رفتن دنبال عدالت را میان شیعیان و هزاره‌ها به وجود آورده است.

همچنین بخوانید: حاکمیت تک‌مذهبی در جامعه چندپاره افغانستان

۳_ در شرایط فعلی که بعضی ها از حس انتقام جویی و بعضی هم از گذشت و تامین عدالت حرف می زنند، هزاره‌ها و شیعیان در افغانستان با چالش‌های متعددی روبرو هستند که رویکرد هر کدام از احساس فوق می تواند در زندگی آنان تاثیر بگذارد.
اول اینکه امروز کماکان مانند گذشته حملات تروریستی علیه جوامع هزاره و شیعه، به ویژه توسط گروه‌هایی مانند داعش، ادامه دارد. این حملات باعث کشته‌شدن صدها نفر شده است.
دوم هم تبعیض سیستماتیک متوقف نشده و حتی تشدید هم شده است. زیرا هزاره‌ها و شیعیان هنوز با تبعیض در بسیاری از زمینه‌ها، از جمله دسترسی به آموزش، اشتغال و خدمات بهداشتی، مواجه هستند. همچنین مذهب شیعیان از رسمیت خارج شده و عملا به حاشیه رانده شده اند.
بنابر این در چنین شرایطی حتی اگر حس انتقام جویی مطلوب و اخلاقی باشد، که به نظر نیست، آیا می شود به این امر فکر کرد؟

۴_ این‌که شیعیان و هزاره‌ها یک تاریخ پر از ظلم و تبعیض داشته اند؛ به هیچ عنوان قابل کتمان نیست و حتی برای دشمنان آنان مسجل است. اما احساسات انتقام جویی ممکن است به شکل‌گیری نوعی “عقده تاریخی انتقام‌جویی” منجر شود. در حالی‌که برخی از هزاره‌ها و شیعیان ممکن است احساس کرده باشند/ کنند که تنها راه مقابله با این ظلم‌ها، انتقام‌جویی است. اما این احساسات راه حل نهایی مسئله نیست. در مواردی هم حس انتقام جویی سبب شد تا مظالم سخت تری بر افراد حتی بی‌گناه از جناح‌ها و اقوام دیگر روا داشته شود. نمونه آن جنگ های داخلی و اعمال و جنایات که در این دوره از سوی چند جریان خاص هزاره و شیعه صورت گرفت که تا امروز بعضی از اعمال وقیح صورت گرفته از آن حس انتقام جویی لکه ننگ بر پیشانی شماری از هزاره‌ها و شیعیان است.

۵_ حس انتقام که بعضی از آن صحبت می کنند، در پی سه مسئله اساسی شکل گرفته است: نخست اینکه هیچ‌گاه در قبال هزاره‌ها و شیعیان در طول تاریخ، به دلیل قومیت و مذهب آنان عدالت اجرا نشده و برعکس همواره مورد سرکوب قرار گرفته‌اند.

همچنین بخوانید: تعصب سنی‌گری و احیای ماموریت قادری-غزنوی در حکومت طالبان

دوم هم شیعیان و هزاره ها هیچ گاه احساس امنیت به شکل همه جانبه آن نداشته اند. با بازگشت طالبان به قدرت، ناامنی و تبعیض علیه هزاره‌ها و شیعیان کما اینکه افزایش یافته است.
سوم هم فقدان عدالت است که بعضی ها را وادار به حس انتقام جویی کرده است. یعنی تاکنون هیچ مکانیسم موثری برای رسیدگی به ظلم‌های تاریخی علیه هزاره‌ها و شیعیان ایجاد نشده است. اما این را نیز کسی تضمین کرده نمی تواند که با رفتن به سوی انتقام جویی و جوی خونی که احتمالا از افراد یی گناه بیشتر جاری می شود، عدالت تامین شود!

۶_ چرا حس انتقام جویی و مقابله با کشتار پسندیده نیست؟
اول اینکه اگر هزاره‌ها و شیعیان به دنبال انتقام‌جویی بروند، این اقدام می‌تواند پیامدهای منفی تداوم چرخه خشونت را در پی داشته باشد. به این معنی که انتقام‌جویی می‌تواند چرخه خشونت را تداوم بخشد و به درگیری‌های قومی و مذهبی بیشتر و حتی بی پایان دامن بزند.
دوم اینکه انتقام جویی سبب انزوا و محرومیت بیشتر می شود. امروز شیعیان و هزاره ها به حدی کافی زیر سلطه طالبان در محرومیت هستند، اگر کوچکترین عملی سر در انتقام‌جویی سر بزند، ممکن است باعث انزوا و محرومیت بیشتر هزاره‌ها و شیعیان شود.
سوم هم انتقام جویی از نظر اخلاقی (چه انسانی و چه اسلامی) پسندیده نیست. زیرا انتقام جویی سبب تخریب ارزش‌های اخلاقی می شود. شاید استلال این باشد که طرف مقابل ارزش ها را در نظر نمی گیرد! البته این استدلال نمی تواند درست باشد زیرا انتقام‌جویی با ارزش‌های اخلاقی و انسانی به هیچ وجه سازگار نیست.
چهارم هم ما یک دوره از حس انتقام جویی را در جنگ‌های داخلی و بویژه کابل تجربه کردیم. در زمان که می‌شد به راحتی صلح کرد و از حس جنگ طلبی دست کشید، اما این احساس جوی خون جاری و هزاران فرد بی‌گناه کشته شدند و در نتیجه آینده سیاسی کشور طوری رقم خورد که وضعیت به مرتب برای شیعیان و هزاره ها تنگ تر و بدتر شد.

۷_ برای تامین عدالت، شیعیان و هزاره‌ها چه باید بکنند؟
اولین کار در زمینه تامین عدالت به جای حس انتقام جویی، عدالت و آشتی است. شاید این مسئله در حاکمیت ظلم و ستم طالبان معنی نداشته و قابل اجرا نباشد، ولی اگر یک حکومت دمکراتیک مردم محور در کشور روی کار آید، شیعیان و هزاره ها باید به جای انتقام‌جویی، رویکرد عدالت‌محور و آشتی‌جویانه را در پیش گرفته تا این امر منتج به حل بنیادین چرخه خشونت و تبعیض شود.
دوم هم این‌که شیعیان و هزاره ها به رسمیت شناختن ظلم‌های تاریخی، جبران خسارات و تاکید بر مشارکت عادلانه بروند. البته بازهم تاکید می کنیم که این پیشنهاد ها برای امروز و رابطه شیعیان و هزاره ها و با حاکمیت گروه جهل و ستم طالبان نیست. مستلزم این رویکرد تشکیل حکومت مردمی است که آن وقت شیعیان از یک سو تلاش کنند تا دولت و جامعه افغانستان باید ظلم‌های تاریخی علیه هزاره‌ها و شیعیان را به رسمیت بشناسند. از سویی هم دنبال جبران خسارات و مکانیسم‌هایی برای جبران مادی و معنوی باشند. همچنین بر اصل مشارکت سیاسی در ساختار سیاسی افغانستان بر مبنای عدالت باید تاکید شود.
بنابر این، انتقام‌جویی راه‌حلی پایدار برای مشکلات هزاره‌ها و شیعیان نیست. فارغ از حکومت ظلم و ستم طالبانی که نیاز جمعی اقوام و گروه ها را برای سرنگونی آن می طلبد؛ اما شیعیان و هزاره ها برای زندگی مسالمت آمیز در افغانستان پسا طالبان به عدالت نیاز دارند تا انتقام جویی. یاد دادن آدم کشتن به نظر آسان ترین کار است ولی آموزش عدالت و تامین آن مهم. هزاره‌ها و شیعیان به عنوان جوامع مقاوم و با فرهنگ غنی، می‌توانند با حفظ ارزش‌های انسانی و اخلاقی، به دنبال دستیابی به عدالت و برابری باشند. این رویکرد نه تنها به نفع هزاره‌ها و شیعیان، بلکه به نفع تمام مردم افغانستان است و می‌تواند به ایجاد جامعه‌ای عادلانه و صلح‌آمیز کمک کند.

همچنین بخوانید: امام ابوحنیفه (ره) و شیعیان

نوشته های مرتبط :