۲۴ عقرب/آبان در تقویم فرهنگی ایران به عنوان روز کتاب و کتابخوانی شناخته می‌شود؛ روزی که آغاز هفته‌ی کتاب و کتابخوانی است و فرصتی برای یادآوری اهمیت مطالعه در زندگی فردی و اجتماعی. در بسیاری از کشورها، چنین روزهایی بهانه‌ای برای ترویج فرهنگ مطالعه و توجه به کتابخانه‌هاست؛ چرا که کتاب، ستون اصلی توسعه و پیشرفت جوامع به شمار می‌رود. اما در افغانستان، کتاب و کتابخوانی همچنان در حاشیه قرار دارد. جامعه‌ای که سال‌ها با جنگ و بحران زیسته، کمتر توانسته با کتاب و قلم انس بگیرد. همین بی‌توجهی به مطالعه، یکی از دلایل عقب‌ماندگی سیاسی، فرهنگی و اجتماعی ماست؛ حلقه‌ی گمشده‌ای که اگر جدی گرفته نشود، آینده‌ی کشور را همچنان در تاریکی بحران نگه خواهد داشت.
روز کتاب و اهمیت مطالعه در توسعه جوامع
روز کتاب و کتابخوانی در بسیاری از کشورها به عنوان نمادی از توجه به دانش و فرهنگ گرامی داشته می‌شود. در ایران، ۲۴ عقرب/آبان به عنوان روز کتاب و کتابخوانی نامگذاری شده و هفته‌ای کامل به این مناسبت اختصاص می‌یابد. در این هفته، نمایشگاه‌های کتاب، نشست‌های ادبی، مسابقات کتابخوانی و تخفیف‌های ویژه در کتاب‌فروشی‌ها برگزار می‌شود تا اهمیت مطالعه در زندگی فردی و اجتماعی برجسته گردد. این رویکرد نشان می‌دهد که کتاب تنها یک کالای فرهنگی نیست، بلکه ابزاری بنیادین برای رشد فردی و اجتماعی است.
کتاب‌ها دریچه‌ای به جهان دانش و تجربه‌اند. مطالعه نه تنها آگاهی فردی را افزایش می‌دهد، بلکه قدرت تحلیل، تفکر انتقادی و خلاقیت را تقویت می‌کند. کسانی که کتاب می‌خوانند، نگاه متفاوتی به زندگی دارند؛ آنان مسئولیت‌پذیرتر، آگاه‌تر و آماده‌تر برای مشارکت در جامعه‌اند. از سوی دیگر، کتاب‌ها حافظه‌ی تاریخی ملت‌ها هستند. با مطالعه تاریخ، فلسفه، علوم و ادبیات، جوامع می‌توانند گذشته‌ی خود را بهتر بشناسند و آینده‌ای روشن‌تر بسازند.
از سویی دیگر کشورهای توسعه‌یافته نمونه‌ی بارزی از نقش مطالعه در پیشرفت‌اند. آلمان، چین و کوریای جنوبی با سرمایه‌گذاری گسترده بر آموزش و ترویج کتابخوانی توانسته‌اند به قدرت‌های اقتصادی و علمی جهان بدل شوند. در این کشورها، سرانه‌ی مطالعه بالا است و کتابخانه‌ها به عنوان قلب تپنده‌ی فرهنگ جامعه عمل می‌کنند. مطالعه نه تنها به رشد علمی و فناورانه کمک کرده، بلکه روحیه‌ی همدلی، درک متقابل و نوآوری را در میان شهروندان تقویت نموده است. به همین دلیل، کتابخوانی را می‌توان یکی از ستون‌های اصلی توسعه پایدار دانست.
کتاب و فرهنگ مطالعه در افغانستان؛ چالش‌ها و سلطه طالبان
در افغانستان اما وضعیت کاملاً متفاوت است. سرانه‌ی مطالعه در کشور به شکل نگران‌کننده‌ای پایین است؛ به گونه‌ای که بسیاری از مردم هرگز ارتباطی روزمره با کتاب ندارند. این بی‌توجهی ریشه در تاریخ پر از بحران و جنگ دارد. نسلی که با تفنگ و خشونت بزرگ شده باشد، طبیعی است که با کتاب و قلم بیگانه بماند. در دو دهه‌ی گذشته هرچند تلاش‌هایی برای گسترش آموزش و ایجاد کتابخانه‌ها صورت گرفت، اما کیفیت آموزش و علاقه به مطالعه همچنان بسیار پایین‌تر از استانداردهای جهانی باقی مانده است.
یکی از چالش‌های بزرگ امروز در افغانستان، سلطه طالبان بر فضای فرهنگی و آموزشی است. طالبان نه تنها آزادی‌های فردی و اجتماعی را محدود کرده‌اند، بلکه با سیاست‌های سختگیرانه‌ی خود، دسترسی به منابع علمی و فرهنگی را نیز دشوار ساخته‌اند. بسیاری از کتابخانه‌ها تعطیل یا محدود شده‌اند و نشر کتاب با موانع جدی روبه‌رو است. در چنین فضایی، کتاب و مطالعه به حاشیه رانده می‌شود و نسل جوان فرصت آشنایی با اندیشه‌های نو و دانش روز را از دست می‌دهد. این وضعیت، جامعه را در چرخه‌ای از عقب‌ماندگی و بحران نگه می‌دارد.
فرهنگ مطالعه در افغانستان نه تنها قربانی جنگ و بحران‌های سیاسی است، بلکه به دلیل نبود سیاست‌های حمایتی و زیرساخت‌های فرهنگی نیز آسیب دیده است. کتابخانه‌های عمومی اندک‌اند، کتاب‌فروشی‌ها محدود و دسترسی به کتاب‌های روز دنیا بسیار دشوار است. همچنین بسیاری پولی برای خرید کتاب ندارند. در روستاها، بسیاری از کودکان حتی کتاب درسی کافی ندارند، چه رسد به کتاب‌های ادبی و علمی. این محرومیت فرهنگی، شکاف میان افغانستان و جهان را هر روز عمیق‌تر می‌سازد.
با این حال، نمی‌توان نقش کتاب را در تغییر آینده نادیده گرفت. اگرچه کتاب و مطالعه به تنهایی قادر به حل همه‌ی مشکلات پیچیده افغانستان نیستند، اما می‌توانند زمینه‌ساز تغییرات مثبت باشند. کتاب می‌تواند ذهن‌ها را بیدار کند، آگاهی اجتماعی را افزایش دهد و نسل جدید را به سوی خلاقیت و نوآوری سوق دهد.
در شرایطی که طالبان با محدودیت‌های فرهنگی جامعه را در تنگنا قرار داده‌اند، ترویج کتابخوانی می‌تواند به عنوان یک مقاومت فرهنگی عمل کند؛ مقاومتی که راه را برای آگاهی، آزادی و پیشرفت هموار می‌سازد.
و این‌که؛ کتاب و مطالعه، کلید توسعه و پیشرفت جوامع‌اند. کشورهایی که به کتاب اهمیت داده‌اند، امروز در صف پیشرفته‌ترین ملت‌ها قرار دارند. در افغانستان اما بی‌توجهی به کتاب یکی از دلایل اصلی عقب‌ماندگی و تداوم بحران‌هاست. سلطه طالبان و نبود زیرساخت‌های فرهنگی، کتاب را از زندگی روزمره مردم دور کرده است. اگر روزی قرار باشد افغانستان از چرخه‌ی جنگ و بحران بیرون آید، این مسیر بدون کتاب و مطالعه ممکن نخواهد بود. ترویج فرهنگ کتابخوانی، ایجاد کتابخانه‌های عمومی و حمایت از نشر کتاب می‌تواند نخستین گام در بازسازی فرهنگی و اجتماعی کشور باشد. کتاب، همان حلقه‌ی گمشده‌ای است که اگر در زندگی جای گیرد، امید به آینده‌ای روشن‌تر زنده خواهد شد.
