ادبیات گزینشی؛ چرا طالبان آثار روسی را مجاز و از مسلمان را منحرف اعلام می‌کند؟

دسته: تحلیل
نویسنده: کیومرث دانش‌آبادی
1404/04/26
1:50 ب.ظ
بازدید: 6

پایگاه خبری تحلیلی روایت : در کابلِ امروز، کتاب‌ها هم تابع سیاست شده‌اند. دیگر محتوای یک اثر مهم نیست؛ مهم این است که نویسنده‌اش اهل کجاست و کشورش چه نسبتی با قدرت حاکم دارد. در همین روزهایی که طالبان ده‌ها عنوان کتاب فارسی و آثار نویسندگان مسلمان را از کتابخانه‌ها و مرکزهای آموزشی جمع‌آوری کرده‌اند و آن‌ها را منحرف خوانده‌اند، وزارت اطلاعات و فرهنگ همین گروه با همکاری مرکز فرهنگی روسیه، نمایشگاهی رسمی از آثار ادبی و تاریخی روسی برگزار کرده است.تصویری از وزیران و جنگ‌جویان طالبان که در این نمایشگاه سرگرم ورق زدن آثار داستایوفسکی، تولستوی و پوشکین هستند با چنان علاقه‌ منتشر شده که گویا کشف تازه‌ای رخ داده باشد.اما این تصویر فقط یک نمایشگاه کتاب نیست؛ تصویری است از نوعی نگاه سیاسی به فرهنگ. پوشکین، شاعر رسمی دربار تزارها، تولستوی، منتقد دین کلیسا و داستایوفسکی که در اثرهایش از تردید فلسفی تا رنج روحی انسان مدرن می‌گوید، حالا بدون هیچ مخالفتی در کابل «ادبیات مجاز» شناخته می‌شوند.

در کابلِ امروز، کتاب‌ها هم تابع سیاست شده‌اند. دیگر محتوای یک اثر مهم نیست؛ مهم این است که نویسنده‌اش اهل کجاست و کشورش چه نسبتی با قدرت حاکم دارد. در همین روزهایی که طالبان ده‌ها عنوان کتاب فارسی و آثار نویسندگان مسلمان را از کتابخانه‌ها و مرکزهای آموزشی جمع‌آوری کرده‌اند و آن‌ها را منحرف خوانده‌اند، وزارت اطلاعات و فرهنگ همین گروه با همکاری مرکز فرهنگی روسیه، نمایشگاهی رسمی از آثار ادبی و تاریخی روسی برگزار کرده است.

تصویری از وزیران و جنگ‌جویان طالبان که در این نمایشگاه سرگرم ورق زدن آثار داستایوفسکی، تولستوی و پوشکین هستند با چنان علاقه‌ منتشر شده که گویا کشف تازه‌ای رخ داده باشد.

اما این تصویر فقط یک نمایشگاه کتاب نیست؛ تصویری است از نوعی نگاه سیاسی به فرهنگ. پوشکین، شاعر رسمی دربار تزارها، تولستوی، منتقد دین کلیسا و داستایوفسکی که در اثرهایش از تردید فلسفی تا رنج روحی انسان مدرن می‌گوید، حالا بدون هیچ مخالفتی در کابل «ادبیات مجاز» شناخته می‌شوند.

این در حالی است که آثار بسیاری از نویسندگان فارسی‌زبان و مسلمان مانند محمد محق و کریم سروش فقط به‌خاطر منشافکری یا سیاسی‌شان ممنوع شده‌اند. روشن است که آن‌چه طالبان را به ادبیات روسی متمایل کرده علاقه به کتاب و فرهنگ نیست؛ بلکه نوعی مصلحت‌سنجی سیاسی است.

طالبان همان گروهی‌اند که روسیه را دشمن خود می‌دانسته ‌و بارها اعلام کرده‌اند که «با روس‌ها جهاد کرده‌ایم» و با افتخار از این می‌گفتند که «امپراتوری شوروی را به زانو درآوردیم». اما امروز همان طالب در قامت حاکمان کابل، کتاب‌هایی را که زمانی آن‌ها را «کفری» می‌خواندند، زینت میزها و دست‌های شان کرده‌اند و با آن عکس تبلیغاتی می‌گیرند. حالا دیگر اثری از آن شعارها نیست؛ دشمن دیروز، شریک فرهنگی امروز شده است.

روسیه یکی از معدود کشورهایی‌ست که با طالبان وارد گفت‌وگو شد و در مسیر به رسمیت شناختن این گروه حرکت کرد. پس در منطق قدرت هرچه از این مسیر بیاید، بی‌اشکال است.

همین منطق باعث شده کتاب، که زمانی زبان مردم برای فهمیدن زندگی، دین، سیاست و اخلاق بود، حالا تبدیل شود به نشانه‌ای از نزدیکی یا دوری دیپلماتیک. کتابی که از کشور دوست آمده، خوب است، حتا اگر درونش انتقاد به دین، تردید به‌خدا یا فلسفه شک‌گرایانه باشد. کتابی که از زبان فارسی یا متفکران مسلمان مدرن باشد، مشکوک است حتا اگر لبالب از ایمان، اخلاق و تجربه تاریخی باشد.

در کنار این سیاست فرهنگی گزینشی، گزارش‌هایی هم از حضور پررنگ‌تر شهروندان روسی در شهرهای افغانستان شنیده می‌شود؛ افرادی که زیر نام گردشگر، تاجر یا وابسته فرهنگی وارد کشور شده‌اند. تا جایی‌که منابعی از درون خود طالبان تایید کرده‌اند که استخبارات این گروه به نیروهایش هشدار داده تا این افراد را زیر نظر بگیرند. اما از آن‌سو، همان نهادهای رسمی، حضور فرهنگی روسیه را تقویت می‌کنند، نمایشگاه برگزار می‌کنند و در رسانه‌های‌شان از روابط فرهنگی دو ملت سخن می‌گویند.

همه‌ این‌ها نشان می‌دهد که در نگاه طالبان، فرهنگ نه یک حق عمومی، نه یک سرمایه انسانی و نه یک راه برای رشد جامعه، بلکه تنها یک ابزار نرم برای تنظیم روابط خارجی و تثبیت موقعیت سیاسی است. آن‌ها کتاب را نه بر اساس محتوا بل به اساس پرچم پشت جلدش قضاوت می‌کنند. اگر نویسنده از کشوری باشد که طالبان را به رسمیت بشناسد یا با آن‌ها رابطه خوب داشته باشد، کتاب‌اش قابل احترام است، حتا اگر عقایدش برخلاف باورهای رسمی طالبان باشد. اما اگر نویسنده‌ای افغانستانی، ایرانی یا فارسی‌زبان باشد و نگاه متفاوتی به دین، زن، آزادی یا تاریخ داشته باشد، باید کتاب‌اش از قفسه جمع شود.

در چنین شرایطی، ادبیات دیگر آیینه‌ی جامعه نیست. صدای انسان هم نیست. تبدیل شده به زبان دیپلماسی، به ابزاری برای چانه‌زنی میان قدرت‌ها. این اقدام طالبان تنها برای ادبیات نه بلکه برای کل فرهنگ یک زنگ خطر جدی است.

نوشته های مرتبط :