بررسی تناقض اسلام‌گرایی شعارگونه و قومگرایی عملی در حکومت طالبان

دسته: تحلیل
نویسنده: ضیا ضیایی
1404/04/23
10:56 ق.ظ
بازدید: 19

پایگاه خبری تحلیلی روایت : خط دیورند، مرزی حدود ۲۵۰۰ کیلومتری که در ۱۸۹۳ توسط مورتیمر دیورند (سیاستمدار انگلیسی) و امیر عبدالرحمان ترسیم شد، جامعه پشتون را به دو نیم تقسیم کرد. این قرارداد استعماری، نه با رضایت قبایل پشتون، بلکه با اهداف ژئوپلیتیک لندن برای مهار روسیه امضا شد. به گفته سیاست مداران پشتون ها از جمله علی احمد جلالی؛ پشتون‌ها هرگز این مرز را نپذیرفتند و آن را “خط خون” خواندند. این شکاف تاریخی، هسته هویت فراملی پشتون را ساخت. به این معنی که؛ احساس تعلقی فراتر از مرزهای سیاسی که طالبان از دهه ۱۹۹۰ با شعار “احیای امارت اسلامی” از آن بهره برداری کرد، وعده‌ای که در عمل نه بازگرداندن سرزمین‌های ازدست‌رفته، بلکه تحکیم سلطه قومی بود.

خط دیورند، مرزی حدود ۲۵۰۰ کیلومتری که در ۱۸۹۳ توسط مورتیمر دیورند (سیاستمدار انگلیسی) و امیر عبدالرحمان ترسیم شد، جامعه پشتون را به دو نیم تقسیم کرد. این قرارداد استعماری، نه با رضایت قبایل پشتون، بلکه با اهداف ژئوپلیتیک لندن برای مهار روسیه امضا شد. به گفته سیاست مداران پشتون ها از جمله علی احمد جلالی؛ پشتون‌ها هرگز این مرز را نپذیرفتند و آن را “خط خون” خواندند. این شکاف تاریخی، هسته هویت فراملی پشتون را ساخت. به این معنی که؛ احساس تعلقی فراتر از مرزهای سیاسی که طالبان از دهه ۱۹۹۰ با شعار “احیای امارت اسلامی” از آن بهره برداری کرد، وعده‌ای که در عمل نه بازگرداندن سرزمین‌های ازدست‌رفته، بلکه تحکیم سلطه قومی بود.

پاکستان: بازیگر دوگانه در معادله طالبان و پشتون‌ها

پاکستان همواره از مسئله پشتون‌های دو سوی مرز به عنوان اهرم فشار استفاده کرده است. سازمان اطلاعات پاکستان (ISI) در دهه ۱۹۹۰ با حمایت لجستیکی و آموزشی از طالبان، آن‌ها را به عنوان ابزار برای نفوذ در افغانستان پرورش داد. اما این حمایت مشروط به سکوت طالبان درباره دیورند بود. در گزارشی خوانده بودم که اسناد محرمانه سفارت آمریکا در کابل (۲۰۱۰، منتشرشده توسط ویکی‌لیکس) نشان می‌دهد مقامات پاکستانی به طالبان هشدار داده بودند: “هرگونه ادعای ارضی بر خیبرپختونخوا به معنای قطع کمک‌هاست”. طالبان در ازای حمایت پاکستان، تا ۲۰۲۱ عملاً این مرز را به رسمیت می‌شناختند. به گفته احمد رشید در کتاب طالبان، رهبران طالبان در گفت‌وگوهای داخلی، دیورند را “واقعیت غیرقابل تغییر” می‌خواندند.

طالبان پس از ۲۰۲۱: چرخش خطرناک به سوی پشتون‌گرایی

پس از واگذاری افغانستان به طالبان در سال ۱۴۰۰، این گروه بر خلاف انتظار پاکستان حمایت از تی‌تی‌پی را آشکارتر ساخت. این در واقع خنجری بر پشت پاکستان بود. البته بر اساس گزارش گروه بین‌المللی که یک سال پس از سال سلطه طالبان منتشر شد، ۵۰۰۰ جنگحوی TTP با سلاح‌های سنگین طالبان از زندان‌های افغانستان آزاد شدند و پایگاه‌های TTP در ولایت‌های ننگرهار و خوست با حمایت طالبان تجهیز شدند. پیامد این کار(حمایت طالبان از تی تی پی)؛ حملات TTP در پاکستان ۵۶٪ در ۲۰۲۲ افزایش یافت (موسسه مطالعات صلح و منازعه پاکستان). البته میزان حملات و خشونت در ماه های اخیر در پاکستان بیشتر هم شده است. همچنین روابط دولت پاکستان با طالبان دیگر دوستانه نیست.

اسلام شعار، پشتون‌گرایی عمل

طالبان با شعار “امت اسلامی”، در عمل حکومتی قوم‌محور ساختند. کابینه به قول خود شان سرپرست که پس از سلطه بر افغانستان در سال ۲۰۲۱ ساختند و تا امروز با تغییرات اندک وجود دارد، بر اساس گزارش سازمان ملل در جون ۲۰۲۳ منتشر شد، ۹۵٪ وزیران پشتون، ۰ فیصد شیعه، ۵ درصد تاجیک است. از سوی دیگر سیاست‌های قومی شامل سرکوب مستقیم هزاره‌ها در دایکندی، تبعیض و سرکوب ازبک‌ها در فاریاب و اخیرا سرکوب هدفمند تاجیک ها در بدخشان بخشی از سیاست قومی این گروه بوده است (مستندات عفو بین‌الملل، ۲۰۲۳). البته این گزارش جدای کشتار و قتل عام های است که این گروه در پنجشیر، اندراب، تخار و جاهای دیگر انجام داده و صدها تن را قتل عام کرده است.

دیورند؛ طالبان به عنوان نگهبان مرزهای استعماری؟

طالبان در عمل در مواجهه با خط دیورند متناقض عمل کرده اند. در ۲۰۲۳، عبدالقهار بلخی، سخنگوی وزارت خارجه طالبان، به رویترز گفته بود: “ما مرزهای کنونی را به رسمیت می‌شناسیم”. البته در ماه های بعد بسیاری از مقامات طالبان و همچنین رسانه های نزدیک به گروه، همواره از “خط فرضی” دیورند یاد می کنند.

از سوی دیگر طالبان بارها اعلام کرده که با پاکستان علیه داعش همکاری می‌کنند، اما TTP استثناست چون به گفته این گروه “برادران پشتون” هستند.

بحران مشروعیت، انتقام تاریخ از طالبان؛ سیاست‌های متناقض طالبان بحران‌های عمیق ایجاد کرده است

رویکرد طالبان در چهار سال گذشته با توجه به سیاست پشتونوالی، حتی به نفع پشتون‌های آن سوی مرز نبوده است. البته جمعی از رهبران طالبان خواهان حمایت بیشتر از TTP و چالش مرزی هستند، در حالی که جناح میانه‌رو (به رهبری عبدالغنی برادر) بر ثبات روابط با پاکستان تأکید دارد. البته روابط با پاکستان با وجود تعدیلات ولی دیگر دوستانه به نظر نمی رسد.

از سویی هم رویکرد طالبان در برابر پاکستان سبب شد تا بحران مهاجرت در دو سال گذشته شکل بگیرد. در همین چند ماه اخیر، پاکستان ۵۰۰٬۰۰۰ هزار مهاجر افغانستانی عمدتا پشتون را اخراج کرده است.

مضاعف بر آن چالش های که اخیرا برای تجار افغانستان ایجاد شده/می شود و افزایش تعرفه و… ضرباتی بوده که کشور به دلیل حمایت طالبان از تی تی پی خورده است.

امارت پشتون‌ها یا دولت اسلامی؟

با این حال، طالبان با بهره‌گیری از “هویت فراملی پشتون” به قدرت رسیدند، اما امروز در دام تناقضی تاریخی گرفتارند: اسلام را پوشش دادند برای تحکیم سلطه قومی؛ دیورند را عملاً پذیرفتند اما با حمایت از TTP، آتش اختلافات مرزی را شعله‌ور نگه داشتند؛ پشتون‌گرایی را بر “امت اسلامی” ترجیح دادند. حالا برای همه مردمان داخل و کشورهای بیرونی مبرهن شده که “طالبان یک جنبش ملی‌گرای پشتون است که از پوشش اسلامی برای کسب مشروعیت جهانی استفاده می‌کند”. این تناقض، امارت آن‌ها را به دولتی تبدیل کرده که نه می‌تواند آرمان تاریخی پشتون‌ها را محقق کند، نه قادر است صلح منطقه‌ای ایجاد نماید.

نوشته های مرتبط :