مراسم حج و ضرورت برائت از کفار؛ نگاهی به دیدگاه‌های علمای اهل سنت

دسته: تحلیل
نویسنده: کیومرث دانش‌آبادی
1404/03/10
2:25 ب.ظ
بازدید: 18

پایگاه خبری تحلیلی روایت : مراسم حج، یکی از ارکان اساسی اسلام، صرفاً یک عبادت فردی نیست، بلکه جلوه‌ای از وحدت امت اسلامی و صحنه‌ای برای ابراز هویت دینی و سیاسی مسلمانان در برابر قدرت‌های سلطه‌گر نیز هست. یکی از جنبه‌های مهم این مراسم، مسئله‌ی برائت از مشرکین و کفار است؛ مفهومی که در قرآن و سیره‌ی نبوی ریشه دارد و در طول تاریخ مورد توجه اندیشمندان مسلمان، به‌ویژه در دوران مواجهه با استعمار و جاهلیت مدرن، بوده است. در این نوشتار، با استناد به دیدگاه‌های چهار تن از علمای برجسته اهل سنت ابن‌تیمیه، محمد بن عبدالوهاب، رشید رضا و سید قطب ابعاد مختلف فکری و سیاسی این مفهوم را بررسی می‌کنیم.

مراسم حج، یکی از ارکان اساسی اسلام، صرفاً یک عبادت فردی نیست، بلکه جلوه‌ای از وحدت امت اسلامی و صحنه‌ای برای ابراز هویت دینی و سیاسی مسلمانان در برابر قدرت‌های سلطه‌گر نیز هست. یکی از جنبه‌های مهم این مراسم، مسئله‌ی برائت از مشرکین و کفار است؛ مفهومی که در قرآن و سیره‌ی نبوی ریشه دارد و در طول تاریخ مورد توجه اندیشمندان مسلمان، به‌ویژه در دوران مواجهه با استعمار و جاهلیت مدرن، بوده است.
در این نوشتار، با استناد به دیدگاه‌های چهار تن از علمای برجسته اهل سنت ابن‌تیمیه، محمد بن عبدالوهاب، رشید رضا و سید قطب ابعاد مختلف فکری و سیاسی این مفهوم را بررسی می‌کنیم.

۱. ابن‌تیمیه: برائت به‌مثابه مقاومت اعتقادی در برابر سلطه کفار
ابن‌تیمیه، عالم برجسته‌ی حنبلی، بر مفهوم «ولاء و براء» تأکید زیادی دارد. از نظر او، ایمان نه‌فقط در محبت با مؤمنان، بلکه در بیزاری از دشمنان خداوند نیز تجلی می‌یابد. او در مجموع الفتاوی می‌نویسد:
«واجب است که مؤمنان از دشمنان خدا و رسولش بیزاری جویند و با آن‌ها دوستی نکنند، حتی اگر در ظاهر ادعای اسلام کنند.»
(ج۲۸، ص۵۱۰)

ابن‌تیمیه برائت را تنها یک موضع اخلاقی نمی‌داند، بلکه آن را به عرصه‌ی سیاسی و اجتماعی نیز می‌کشاند. او در کتاب السیاسة الشرعیة تأکید دارد که حاکمان غیرملتزم به شریعت—even اگر مسلمان‌نما باشند—شایسته‌ی اطاعت نیستند و مسلمانان باید با آن‌ها مقابله کنند. در نتیجه، از نگاه ابن‌تیمیه، برائت از مشرکین در مراسم حج می‌تواند نمادی از ایستادگی در برابر سلطه کفار و حاکمان ظالم تلقی شود.

۲. رشید رضا: برائت در برابر استعمار و اشغال‌گری
رشید رضا، از شاگردان برجسته‌ی محمد عبده و یکی از پیش‌گامان اصلاح‌طلبی اسلامی، با نگاهی نوگرایانه مفهوم برائت را به عرصه‌ی مقاومت ضد استعماری گسترش داد. او در تفسیر المنار و مقالات مجله‌ی خود، بارها از سلطه‌ی بریتانیا و فرانسه بر سرزمین‌های اسلامی انتقاد کرده و مقابله با آن‌ها را برائتی واجب دانسته است.

در تفسیر آیه‌ی نخست سوره توبه، رضا می‌نویسد:
«برائت از مشرکین به معنای قطع رابطه با کسانی است که علیه اسلام و مسلمین توطئه می‌کنند، و این در زمان ما شامل قدرت‌های استعماری است که سرزمین‌های اسلامی را اشغال کرده‌اند».
(المنار، ج۱۰، ص۴۵)

در نتیجه، از نگاه رشید رضا، برائت از کفار در موسم حج می‌تواند نماد وحدت جهان اسلام و اعلام بیزاری از سلطه‌ی بیگانگان باشد.

۳. سید قطب: برائت به‌مثابه نفی جاهلیت مدرن
سید قطب، نظریه‌پرداز فکری اخوان‌المسلمین، مفاهیم توحید و برائت را در قالب یک گفتمان انقلابی بازتعریف کرد. در فی ظلال القرآن، او شرک را محدود به بت‌پرستی نمی‌داند، بلکه هر نظامی که قوانین غیرالهی را ترویج کند، از نظر او مصداق جاهلیت مدرن است.

او می‌نویسد:
«برائت از مشرکین یک اصل توحیدی است که در بعد سیاسی به معنای نفی سلطه جاهلیت مدرن و مبارزه با نظام‌هایی است که قوانین الهی را کنار گذاشته‌اند.»
(ج۳، ص۱۴۵۰)
بر این اساس، سید قطب برائت را شکلی از جهاد سیاسی و فکری علیه استکبار جهانی، صهیونیسم، و نظام‌های سکولار معرفی می‌کند.

نتیجه‌گیری: برائت، حلقه‌ی اتصال توحید و مقاومت
با مرور دیدگاه‌های این چهار اندیشمند اهل سنت، درمی‌یابیم که گرچه در تفسیر مفهوم برائت تفاوت‌هایی وجود دارد، اما همه‌ی آنان بر یک اصل مشترک تأکید دارند: برائت از کفار تنها یک آیین نمادین نیست، بلکه موضعی سیاسی، اجتماعی و اعتقادی است که باید در برابر سلطه‌ی باطل، ظلم و شرک، اعلام شود.
در این میان، مراسم حج با حضور گسترده‌ی امت اسلامی، فرصت ویژه‌ای برای تجلی این موضع است. حج تنها عبادت فردی نیست، بلکه پیام‌آور وحدت و بیزاری از استکبار جهانی است—پیامی که از عمق آیه‌های سوره توبه آغاز شده و تا ندای امروز مسلمانان در برابر اشغال، استعمار و تحقیر امت اسلامی ادامه دارد.

نوشته های مرتبط :