معایب اوضاع اخلاقی مردم افغانستان بر اساس امر مطلق و مشروط ایمانوئل کانت

دسته: تحلیل
نویسنده: حیدر بخشی
1404/02/11
5:47 ب.ظ
بازدید: 23

پایگاه خبری تحلیلی روایت : افغانستان کشوری است که می‌توان بسیاری از ایده‌های فلسفی را بر آن تطبیق داد. یکی از این ایده‌ها، مفاهیم «امر مطلق» و «امر مشروط» از دیدگاه ایمانوئل کانت است. این دو مفهوم که توسط کانت در فلسفه اخلاق آلمان طرح شد، می‌توانند چارچوبی روشن برای تحلیل اوضاع اخلاقی افغانستان ارائه دهند. اخلاق در هر جامعه‌ای نقشی اساسی در تعیین خیر و شر، رفتار و تفکر انسان‌ها ایفا می‌کند. جامعه افغانستان نیز از این قاعده مستثنی نیست. برای بررسی وضعیت اخلاقی مردم افغانستان، ابتدا باید دو مفهوم «امر مطلق» و «امر مشروط» را به‌درستی بشناسیم.

افغانستان کشوری است که می‌توان بسیاری از ایده‌های فلسفی را بر آن تطبیق داد. یکی از این ایده‌ها، مفاهیم «امر مطلق» و «امر مشروط» از دیدگاه ایمانوئل کانت است. این دو مفهوم که توسط کانت در فلسفه اخلاق آلمان طرح شد، می‌توانند چارچوبی روشن برای تحلیل اوضاع اخلاقی افغانستان ارائه دهند.
اخلاق در هر جامعه‌ای نقشی اساسی در تعیین خیر و شر، رفتار و تفکر انسان‌ها ایفا می‌کند. جامعه افغانستان نیز از این قاعده مستثنی نیست. برای بررسی وضعیت اخلاقی مردم افغانستان، ابتدا باید دو مفهوم «امر مطلق» و «امر مشروط» را به‌درستی بشناسیم.

۱. امر مطلق چیست؟

امر مطلق نزد کانت اصلی اخلاقی است که بر اساس عقل و وجدان الزام‌آور است، بدون اینکه به هیچ هدفی وابسته باشد. طبق این اصل، انسان باید چنان عمل کند که اگر قانون کردار او به قانونی همگانی تبدیل شد، قابل پذیرش باشد. در این نوع اخلاق، ارزش عمل به خودی خود است، نه به‌خاطر نتیجه یا فایده‌ای که از آن به‌دست می‌آید.

۲. امر مشروط چیست؟

امر مشروط در فلسفه کانت، دستوری است که تنها زمانی الزام‌آور است که بخواهیم به هدف خاصی برسیم. این نوع از اخلاق بر پایه‌ی خواسته‌ها و نیازهای شخصی استوار است. مثلاً گفته می‌شود: «اگر می‌خواهی X را به‌دست آوری، باید Y را انجام دهی.» در نتیجه، امر مشروط اخلاقی نیست بلکه وسیله‌ای است برای رسیدن به هدفی خاص، چه خیر و چه شر.
حال که این دو مفهوم را شناختیم، وضعیت اخلاقی مردم افغانستان را می‌توان با آن‌ها بررسی کرد:

۳. کمک کردن

در امر مطلق کانتی، کمک کردن اگر با نیت خیر و از روی وجدان باشد، یکی از عالی‌ترین اعمال اخلاقی است. در جامعه افغانستان نیز کمک، عملی پسندیده شمرده می‌شود، اما در عمل بسیاری از کمک‌ها از روی تکبر یا اهداف شخصی انجام می‌گیرند. کمک به نیازمند اگر به‌قصد به‌دست آوردن موقعیت، احترام یا حتی ازدواج با یکی از بستگان او باشد، از منظر کانت امری مشروط است. در واقع، در چنین حالاتی کمک نه تنها خیر نیست بلکه ابزاری برای رسیدن به منفعت شخصی و نوعی شر است.

۴. امانت و خیانت

امانت‌داری یعنی حفظ مال یا مسئولیتی که به انسان سپرده شده، و اگر به‌درستی انجام شود، خود یک امر مطلق است. در مقابل، خیانت که بر مبنای سود و منفعت شخصی صورت می‌گیرد، از مصادیق امر مشروط است. در افغانستان، امانت‌داری تنها در میان افراد معدود و صادق دیده می‌شود، در حالی‌که خیانت و سوءاستفاده از اعتماد دیگران شایع است. بسیاری، امانت را وسیله‌ای برای رسیدن به هدف می‌بینند و در نهایت به دلیل نفع شخصی، مرتکب خیانت می‌شوند.

۵. احترام به دیگران

احترام اگر از سر خلوص نیت باشد، یک عمل مطلق و اخلاقی است. اما اگر هدف آن دریافت پول، جایگاه اجتماعی یا جلب نظر فردی خاص باشد، از نوع مشروط و غیر‌اخلاقی است. در جامعه افغانستان، اغلب احترام به ثروتمندان بیشتر از فقرا است و انگیزه‌ی اصلی، دستیابی به منافعی خاص می‌باشد. بنابراین، این نوع احترام نیز به‌جای اینکه اخلاقی باشد، آلوده به ریا و تظاهر شده و در زمره اخلاقیات فاسد قرار می‌گیرد.

۶. حقیقت و دروغ

از دیدگاه کانت، دروغ در هر شرایطی غیراخلاقی است، حتی اگر گفتن حقیقت خطر جانی در پی داشته باشد. در اخلاق غایت‌گرایانه، گفته می‌شود اگر دروغ باعث نجات جان یا نتیجه‌ای مثبت شود، توجیه‌پذیر است. اما کانت تأکید دارد که دروغ به هر دلیلی، امری ناپسند و ضد اخلاقی است. در افغانستان، بسیاری از مردم ترجیح می‌دهند حقیقت را پنهان کنند تا گرفتار مشکلات نشوند. همین عادت سبب شده که دروغ، جزئی از زندگی روزمره شود، حتی اگر نیت از دروغ، خیرخواهی باشد، باز هم از منظر کانت غیراخلاقی است.

۷. عدالت‌ورزی

عدالت یکی از واضح‌ترین نمونه‌های امر مطلق است. عدالت باید برای همه برقرار باشد، بدون در نظر گرفتن منافع شخصی یا اجتماعی. اما در جامعه افغانستان، عدالت اغلب به سمت اهداف خاص، تبعیض و سود شخصی سوق داده می‌شود. این رفتارها عدالت را از جایگاه مطلق خود خارج کرده و به امری مشروط بدل می‌کنند. در نتیجه، ظلم و بی‌عدالتی به‌عنوان پدیده‌های رایج، فرصت حیات اخلاقی را از بین برده‌اند.

نتیجه‌گیری جامع

با تطبیق مفاهیم «امر مطلق» و «امر مشروط» بر رفتارهای رایج مردم افغانستان، می‌توان گفت که اخلاقیات در این جامعه بیشتر بر پایه‌ی امر مشروط استوار است تا امر مطلق. بسیاری از اعمال، حتی آن‌هایی که در ظاهر اخلاقی‌اند، در باطن بر اساس هدف، منفعت و سود شخصی انجام می‌شوند. احترام، کمک، امانت‌داری، عدالت، و راست‌گویی در بسیاری از موارد رنگ ریا، دروغ، خیانت و بی‌عدالتی به خود گرفته‌اند.
این وضعیت نشان می‌دهد که سیستم اخلاقی افغانستان دچار ضعف بنیادین است؛ چرا که اعمال اخلاقی به‌جای آن‌که از عقل، وجدان و وظیفه‌گرایی سرچشمه بگیرند، بیشتر به‌وسیله‌ی اهداف بیرونی و انگیزه‌های فردی هدایت می‌شوند. اگر جامعه بخواهد به سوی اخلاقی شدن پیش رود، باید اخلاق را از سطح ظاهر به عمق نیت و وجدان ارتقاء دهد و اعمال را نه بر اساس سود، بلکه به‌خاطر خود آن عمل درست انجام دهد.

نوشته های مرتبط :