برادر ناراضی نباشیم!

دسته: تحلیل
نویسنده: عبدالشهید ثاقب
1404/01/12
12:11 ب.ظ
بازدید: 13

پایگاه خبری تحلیلی روایت : یکی از ویژگی‌های کرکترهای افراطی این است که همیشه ناکامی‌ها، ناکامروایی‌ها و شوربختی‌های خود و جماعت خود را نتیجه و پیامدی توطئه‌های خاینانه و قوم‌گرایانه دیگران می‌دانند و مشکل خود را بر عهده دیگران فرافکنی می‌کنند. جهان‌بینی‌ شان، جهان‌بینی ثنویت‌انگار است؛ به گونه‌ای که در یک طرف همة خوبی‌های عالم را قرار می‌دهد و در طرف دیگر همة شرهای عالم را ردیف می‌کند. یک طرف اهورامزدا می‌شود و دیگر طرف اهریمن. یک سو ستم‌گر و طرف دیگر ستم‌دیده. یک طرف تجسم خیرمطلق می‌شود و جانب دیگر شر مطلق.

یکی از ویژگی‌های کرکترهای افراطی این است که همیشه ناکامی‌ها، ناکامروایی‌ها و شوربختی‌های خود و جماعت خود را نتیجه و پیامدی توطئه‌های خاینانه و قوم‌گرایانه دیگران می‌دانند و مشکل خود را بر عهده دیگران فرافکنی می‌کنند. جهان‌بینی‌ شان، جهان‌بینی ثنویت‌انگار است؛ به گونه‌ای که در یک طرف همة خوبی‌های عالم را قرار می‌دهد و در طرف دیگر همة شرهای عالم را ردیف می‌کند. یک طرف اهورامزدا می‌شود و دیگر طرف اهریمن. یک سو ستم‌گر و طرف دیگر ستم‌دیده. یک طرف تجسم خیرمطلق می‌شود و جانب دیگر شر مطلق.
در بیست سال گذشته دولت‌مردان افغانستان در ادبیات رسمی‌شان از طالبان زیر نام «برادران ناراضی» یاد می‌کردند. «برادران ناراضی» اسم با مسمای برای گروه‌های تندرو و افراطی قومی نیز است. زیرا افرطگرایان قومی همیشه ناراضی اند، اما از کسی و جماعتی دیگری. فکر می‌کنند که این اقوام دیگر اند که مسوول شکست‌ها و ناکامروایی‌های شان هستند؛ و بدین باورند که اگر بتوانند کشور را- با نسل‌کشی یا کوچ اجباری – از حضور این دیگرانِ مزاحم پاک‌سازی کنند، یکباره از آن بهشت خواهند ساخت. این در حالی است که فرناندو سوتر، نویسنده کتاب معروف «پرسش‌های زندگی»، در تفاوت انسان با سایر جان‌داران می‌گوید: آدمی تنها حیوانی است که می‌تواند از خودناراضی باشد.
ازخودناراضی‌بودن و ندامت، به قول فرناندوسوتر، امکانی است که همواره در برابر خودآگاهی عاملان آزاد گشوده است. در جایی که انسان‌ها خود را «عامل آزاد» و مسئول احساس کنند و شرارت‌ها و تقصیرها و خطاهای خود را به رسمیت شناخته و احساس ندامت و پشیمانی بکنند، آدمیان مسئول و ازخودناراضی عرض اندام می‌کنند. احساس ندامت، پشیمانی و نارضایتی ازخود را سوفوکل و شکسپیر، «مسئولیت خطاکار» می‌نامند.
این در حالی است که حیوانات، به قول شاعر لهستانی به نام ویتسلاوا شیمبورسکا، هیچ‌گونه نارضایتی از خود ندارند:
کرگس هرگز خود را سزاوار ملامت نمی‌شمارد
و کوسه‌ماهی از آن‌چه می‌کند شرم ندارد
پلنگ را از خارخار وجدان چه باک است
و مار اگر دستی می‌داشت، می‌گفت دست من پاک است
شغالان از پشیمانی سر درنمی‌آورند
شیر و شپش در راهی که می‌روند استواراند
و چرا استوار نباشند که همیشه خود را برحق می‌شمارند
نهنگ آدم‌خوار را دل در ترازو به خروار است
اما جدا از این، باری بر دل ندارد، بی‌خیال و بی‌عار است
براین سیارة سوم خورشید
در این هنگامة دوان و ددمنشان
وجدان آسوده چه بسیار، چه بسیار است.
در حالی که بررسی متونِ کهن شرقی نشان می‌دهد احساس ندامت و ازخودنارضایتی، یک امر غریب و ناشناخته‌شده در همه تمدن‌های شرقی می‌باشد، اما متأسفانه این وضعیت در افغانستان حادتر از هرجایی دیگری است. در قلمروی به نام افغانستان هیچ کسی حاضر نیست که باری به کارهای گذشته خود و جماعت خود نگاه کرده و اظهار ندامت کند و وجدان معذب داشته باشد. هرکسی شرارت‌های خود را به گونه‌یی توجیه می‌کند و از کارنامه‌های خود با افتخار یاد می‌کند و به آن می‌بالد. یا به تعبیر دیگری این‌جا ما به تعداد اقوام افغانستان، تاریخ قدسی رستگاری و رهبران دارای مقام نیمه‌خدایی داریم و هیچ کسی هم حاضر است که بگوید دوغ من ترش است.
از یکی از عاملان جنگ‌های داخلی پرسیدند که «آیا از آن‌همه موشک‌پراکنی‌ها و انسان‌کشی‌های گذشته‌ات پشیمان هستی؟ در پاسخ گفت نه. آخر، جنگ بود و در جنگ، حلوا تقسیم نمی‌شود». پاسخی ظاهراً فریبنده‌ است، اما آن‌چه که در آن بسیار به گونه عریان، نادیده گرفته شده، مسئولیت عامل آزاد در برابر قربانیان می‌باشد. این پاسخ، ظاهراً همه مسئولیت آن شرارت‌ها را به عهده عوامل غیرشخصی چون جو حاکم انداخته و مسئولیتِ عامل آزاد را منتفی می‌کند. آدمی وقتی این سخن را می‌شنود، به یادشعر بهاوادگیتا در حماسه بزرگ هندی مهابهارات می‌افتد. قهرمان این شعر که نامش ارجونا است، سوار بر ارابه خود به سوی دشمنان می‌تازد و در حالی که آماده است با شمشیر خود انسان‌های بی‌شماری را به قتل برساند، ناگهان چشم‌اش به خویشاوندان‌اش می‌خورد که در میان دشمنان حضور دارند. می‌خواهد از کشتن آن‌ها صرف نظر کند، اما کریشنا که تا هنوز در نقش ارابه‌اش حضور داشت، هویت خود را ظاهر می‌کند و از وی می‌خواهد که بکشد و پروای هیچ کسی را نیز نداشته باشد. کریشنا برای ارجونا می‌گوید که تردید او در کشتن دشمنانش بی‌بنیاد است؛ «زیرا خردمندان برای کسانی که زندگی می‌کنند اندوهگین نمی‌شوند و برای کسانی که می‌میرند نیز اندوه‌گین نمی‌شوند». در این دنیای ظواهر فریبنده، آن‌که واقعاً اهمیت دارد (برهما) نه به وسیله کمان از پای در می‌آید و نه بر اثر عمل شخصی تغییر می‌کند. کریشنا برای ارجونا توصیه می‌کند که تو یک‌جنگ‌جو هستی و وظیفه‌ات را ادامه بده!
این شعر چیزی را که می‌خواهد بیان کند، تأثیر شرایط زمانی و مکانی در تبرئه انسان‌ها می‌باشد. در این شعر، کریشنا دقیقاً با همان توجیهاتی، ارجونا را به کشتن خویشاوندان‌اش تشویق می‌کند که عاملان جنگ‌های داخلی، امروزه کارنامه‌های سیاه گذشته شان را توجیه می‌کنند و این توجیهات، دقیقاً در هردوجای در خدمت جنگ داخلی یا همان خویشاوندکشی قرار می‌گیرد.
القصه، این‌که آن‌چه که در این سرزمین به وفور یافت می‌شود منطق انسان‌های راضی و ناراضی است. هر زمانی که خاک این سرزمین، انسان‌های ازخودناراضی را هم پروراند، آن‌گاه افغانستان به سوی بهروزی و سعادت و خوش‌بختی حرکت خواهد کرد و از نو متولد خواهد شد. و ما باید این ظرفیت را در خود و در بطن جامعة خود بپرورانیم. ظرفیت نقدپذیری و انتقاد از خود، استعلای فرهنگی به بار می‌آورد و ما را کمک خواهد کرد که به اصلاح خود و جوامع خود بپردازیم. باری در جایی از گی سورمان خوانده بودم که گفته بود: «اگر قرار بود از میان عناصر سازندة قدرت غرب یکی را انتخاب کنم، توانایی نقد را که موجب رقابت میان نظریه‌ها می‌شود بر می‌گزیدم. تا هنگامی که ما این توانایی را حفظ کنیم، جوامعی که از لحاظ فرهنگی فاقد چنین توانی هستند نخواهند توانست ما را عقب زنند.» او در مقام مقایسه میان جوامع غربی با جوامع آسیایی نوشته بود: «انتقاد و انتقاد از خود، که مفاهیم اروپایی‌اند، به سختی در آسیا جا می‌افتند. تمدن‌های آسیایی به جای آن‌که از گذشته بگسلند تا بتوانند نوآوری کنند، خود را تکرار می‌کنند تا به کمال برسند.»