چرا دانشنامه هزاره جنجالی شد؟

دسته: تحلیل
نویسنده: غلام‌رضا سادات
1402/12/05
10:03 ق.ظ
بازدید: 439

پایگاه خبری تحلیلی روایت : پس از جلسات نقدی که راجع به بررسی و کاستی‌های جلد اول کتاب “دانشنامه هزاره” که مدتی است چاپ و در دسترس خوانندگان قرارگرفته، برگزار‌گردید، شمار زیادی از افراد مختلف جامعه از هزاره‌ و غیر هزاره نظرات‌شان را بیان کردند. عده‌ی نقد را متمرکز بر ویرایش و جمله‌بندی کردند. شماری بالای اشتباهات و نواقص معلوماتی انگشت نهادند. تعدادی دست‌بردهای تاریخی و تحریف‌های که احتمالا صورت گرفته را نقد کردند؛ اما در این میان تعدادی هم در کنار نقد محتوایی و ادبی و املایی و…، به‌صورت گزینشی نکاتی را مطرح کردند که نه‌تنها تخریب و توهین افراد و اقوام و احزاب و گروه‌ها پشت آن نهفته است تلاش کردند تا صورت اصلی مسئله را که درواقع ریشه جنجال به وجود آمده در دانشنامه هزاره است، پاک کنند که این موضوع نیاز به تحلیل و بازخوانی دارد.

پس از جلسات نقدی که راجع به بررسی و کاستی‌های جلد اول کتاب “دانشنامه هزاره” که مدتی است چاپ و در دسترس خوانندگان قرارگرفته، برگزار‌گردید، شمار زیادی از افراد مختلف جامعه از هزاره‌ و غیر هزاره نظرات‌شان را بیان کردند. عده‌ی نقد را متمرکز بر ویرایش و جمله‌بندی کردند. شماری بالای اشتباهات و نواقص معلوماتی انگشت نهادند. تعدادی دست‌بردهای تاریخی و تحریف‌های که احتمالا صورت گرفته را نقد کردند؛ اما در این میان تعدادی هم در کنار نقد محتوایی و ادبی و املایی و…، به‌صورت گزینشی نکاتی را مطرح کردند که نه‌تنها تخریب و توهین افراد و اقوام و احزاب و گروه‌ها پشت آن نهفته است تلاش کردند تا صورت اصلی مسئله را که درواقع ریشه جنجال به وجود آمده در دانشنامه هزاره است، پاک کنند که این موضوع نیاز به تحلیل و بازخوانی دارد.

اول: به‌عنوان کسی که در متن جامعه شیعه و هزاره بزرگ‌شده‌ام و دوستان زیادی از مردمان شریف هزاره دارم، اما باید گفت که هزاره‌ها دچار بحران هویت هستند. دوستان هزاره ما به‌صورت متفق‌القول نمی‌دانند که هزاره کیست و چیست؟ هیچ تعریف مشخصی از هزاره و پیوندهای نژادی آن‌که موردقبول حداکثر جامعه هزاره باشد، وجود ندارد. باسوادان هزاره گاهی خود را به تمدن و نژاد ایرانی و آریایی منسوب کرده و حتا بوعلی سینا را هزاره می‌گویند. گاهی ترک و مغول و تاتار می‌خوانند و از چنگیز و تیمور می‌نویسند. گاهی زبانی به نام کیبلاغی و زرگری درست می‌کنند و زمانی هم از زبان دری- فارسی به‌عنوان زبان مادری تجلیل می‌کنند. این بحران هویتی سبب شده تا مشکلات و چالش این‌چنینی درزمینه‌ی‌ بازخوانی تاریخ، اساطیر و مشاهیر هزاره‌ها به وجود آید.

همچنین بخوانید: ویرانی بناهای تاریخی در افغانستان

دوم: باتوجه به نقدهای که از سوی دانه‌درشت‌های دوستان باسواد هزاره صورت گرفته، بخش بزرگی از جنجال و تنش به وجود آمده درزمینه‌ی نقد، نفی‌ و رد دانشنامه هزاره، حضور چند تن از سادات در زمره مدخل نویسان و هئیت تحریر و همچنین معرفی شماری از چهره‌های سادات در دانشنامه است. این بد و رد و نقد و توهین، بازهم برمی‌گردد به تعریف هویتی از هزاره و این‌که هزاره کیست؟ ترک و مغول؟ یا آریایی و باشندگان بومی؟ آیا هزاره‌ها در فرهنگ اعراب و سادات مزج‌ شده‌اند یا اعراب تأثیر‌ پذیران هزاره‌ها هستند؟ اصولا هزاره فرهنگی وجود دارد یا خیر؟ این‌ها سوالاتی است که بخش کلانی از مشکلات موجود را خلق کرده است. البته نکته موردتوجه این است که بسیاری از منتقدین باسواد و بی‌سواد هزاره درحالی‌که از سال‌ها بدین‌سو همواره تلاش کرده‌اند تا سادات را در جمع قومیت هزاره‌های فرهنگی جا بزنند، حالا برای اتحاد و یا افزایش نفوذ؛ اما از آن‌سو وقتی امروز بعضی از بزرگان سادات که همسویی با بعضی از رهبران احزاب جهادی هزاره نداشته و در این دانشنامه معرفی‌شده‌اند، مورد بد و رد قرارگرفته‌اند. درحالی‌که در این شکی نیست که بسیاری از سادات با هزاره‌ها در افغانستان فرهنگ و جغرافیا و سرنوشت مشترک داشته‌اند؛ اما بازهم وقتی تعریف از هزاره وجود ندارد و بحران هویت مطرح است، این قاطی‌کاری پیش می‌آید؛ یعنی چطور امکان دارد که در مورد حماسه جامعه هزاره تاریخ نوشته شود و نام سید اسماعیل بلخی، به‌عنوان الگوی استاد مزاری و تحت عنوان هزاره بیاید و سید عبدالحمید سجادی، سید محمد سجادی، سید عسکر موسوی، سید ابوطالب مظفری، سید اعلا رحمتی جزئی از هزارگان فرهنگی باشند، اما آنان‌که با سازمان نصر و استاد مزاری مخالف بودند، جزء این جامعه نباشند؟ بنا تا وقتی هزاره تعریف نشود، کدام منطق این دوگانگی را می‌پذیرد؟

همچنین بخوانید: نقش رسانه ها در تغییر و بسیج افکار عامه

سوم: سید ابوطالب مظفری، مسئول دانشنامه در چهل سال گذشته خود را هزاره فرهنگی گفته و از سوی باسواد و بی‌سواد هزاره تعریف و تمجید شده است. همچنین وی نزدیک به یک دهه است که در نوشتن دانشنامه مصروف است. بااین‌وجود وقتی این شخص که تا دیروز هزاره فرهنگی بود و در مدح بعضی از رهبران احزاب هزاره شعر می‌سرود یک هزاره خوب فرهنگی بود، اما امروز که بر اساس یک قاعده مصوب در شورای علمی که اکثریت هزاره است، دانشنامه‌ی را که در آن‌یک جهت و افرادی مشخص تعریف و تمجید نشده و روش تحقیق علمی در آن تا حدی مراعات شده، نوشته است؛ موردنقد قرارگرفته و ایشان شده “خاین و مار‌ آستین”؟

چهارم: نکته موردتوجه در افغانستان، سیاست تهاجم فرهنگی می‌باشد که بدل به مد و فرهنگ شده است. هر قوم و گروه به‌اندازه توان تلاش دارد که جعل تاریخ کند. در حالی‌که احترام به تاریخ و مشاهیر و فرهنگ تمامی اقوام جزئی از ملزومات باید باشد، اما هرکه کتابی می‌نویسد، حالا به دلیل ندیده شدن است، یا حقارت‌های تاریخی و یا هم علاقه نویسنده برای قهرمان سازی خودش نزد قوم و مردم و تبار خویش، همه را از قوم خود می‌داند و می‌نویسد.

نوشته های مرتبط :