فاشیسم در افغانستان؛ ساختار قدرت، بحران هویت و راه‌های مقابله

دسته: تحلیل
نویسنده: شفیق‌الله احدی
1404/08/18
9:30 ق.ظ
بازدید: 4

پایگاه خبری تحلیلی روایت : امروز در تقویم جهانی روز جهانی مبارزه با فاشیسم است. فرصتی برای بازاندیشی در مورد یکی از عمیق‌ترین معضلات تاریخی و اجتماعی افغانستان؛ پدیده‌ای که گرچه کمتر با نام «فاشیسم» شناخته می‌شود، اما آثار و جلوه‌های آن در تمام لایه‌های سیاست، اجتماع و فرهنگ کشور قابل مشاهده است.در تعریف کلاسیک، فاشیسم نظامی تمامیت‌خواه است که بر مبنای برتری یک قوم، نژاد یا ایدئولوژی عمل می‌کند و دیگران را از مشارکت در قدرت، هویت و حق حیات اجتماعی محروم می‌سازد. در افغانستان، این منطق نه در شکل حزب یا ایدئولوژی رسمی، بلکه در قالب ساختار قدرت متمرکز، سیاست‌های قومی، تبعیض نهادینه و حذف فرهنگی بروز یافته است. در این یادداشت تلاش می‌شود به این موضوع پرداخته شود.

امروز در تقویم جهانی روز جهانی مبارزه با فاشیسم است. فرصتی برای بازاندیشی در مورد یکی از عمیق‌ترین معضلات تاریخی و اجتماعی افغانستان؛ پدیده‌ای که گرچه کمتر با نام «فاشیسم» شناخته می‌شود، اما آثار و جلوه‌های آن در تمام لایه‌های سیاست، اجتماع و فرهنگ کشور قابل مشاهده است.

در تعریف کلاسیک، فاشیسم نظامی تمامیت‌خواه است که بر مبنای برتری یک قوم، نژاد یا ایدئولوژی عمل می‌کند و دیگران را از مشارکت در قدرت، هویت و حق حیات اجتماعی محروم می‌سازد. در افغانستان، این منطق نه در شکل حزب یا ایدئولوژی رسمی، بلکه در قالب ساختار قدرت متمرکز، سیاست‌های قومی، تبعیض نهادینه و حذف فرهنگی بروز یافته است. در این یادداشت تلاش می‌شود به این موضوع پرداخته شود.

فاشیسم در بطن سیاست افغانستان

تاریخ سیاسی معاصر افغانستان، از زمان تشکیل دولت مدرن تا امروز، شاهد روندی بوده است که در آن قدرت و هویت ملی بر محور یک قوم، زبان و فرهنگ خاص تعریف شده است. پروژه‌ی موسوم به «ملت‌سازی» در عمل به معنای یکسان‌سازی فرهنگی و حذف تنوع قومی و زبانی بوده است. زبان رسمی، روایت تاریخی و هر نماد دیگر از منظر ایدئولوژی مسلط انتخاب شده‌اند.

این نوع از فاشیسم ساختاری، با گذشت زمان، از دولت به جامعه سرایت کرده و در قالب نگاه‌های تبعیض‌آمیز، تمسخر زبانی و فرهنگی، و بی‌عدالتی در فرصت‌های اقتصادی و آموزشی تداوم یافته است. در نتیجه، مفهوم «ملت واحد» هیچ‌گاه به معنای واقعی در افغانستان شکل نگرفته و کشور همواره درگیر شکاف‌های قومی و زبانی بوده است.

اگرچه پس از سال ۲۰۰۱ امیدهایی برای گذار به دموکراسی و برابری ایجاد شد، اما تجربه‌ی دو دهه‌ی اخیر نشان داد که فاشیسم در افغانستان تنها چهره‌ی خود را تغییر داده است، نه ماهیتش را. سیاستمداران، تحت عنوان دفاع از حقوق قوم یا مذهب خاص، در واقع از همان منطق انحصار و حذف پیروی کردند.

همچنین بخوانید: طالبان و تجاوز جنسی

رسانه‌ها، که می‌توانستند بستر گفت‌وگو و تنوع باشند، گاه به ابزار بازتولید تبعیض و نفرت تبدیل شدند. محتواهای رسانه‌ای، به‌جای ترویج آگاهی ملی و فرهنگی، اغلب به بازتاب‌دهنده‌ی خطوط گسل قومی بدل شدند. این وضعیت، به‌ویژه در شرایط جنگ و بحران اقتصادی، موجب تقویت گفتمان‌های فاشیستی در سطح اجتماعی گردیده است.

پیامدهای فاشیسم بر سیاست و اجتماع

فاشیسم در افغانستان پیامدهای گسترده‌ای بر سیاست و اجتماع داشته است. از منظر سیاسی، این پدیده موجب انحصار قدرت، بی‌اعتمادی عمومی و فروپاشی مشروعیت دولت‌ها شده است. از منظر اجتماعی، فاشیسم با تضعیف همزیستی و گسترش نفرت میان اقوام، مانع شکل‌گیری هویت ملی فراگیر شده است. در نتیجه، بحران اعتماد، مهاجرت گسترده‌ی نخبگان، و تداوم چرخه‌ی خشونت، همگی بازتاب این ساختار فکری و سیاسی هستند.

راه‌های مقابله با فاشیسم

مبارزه با فاشیسم در افغانستان نیازمند یک رویکرد چندلایه است که ابعاد آموزشی، فرهنگی، سیاسی و رسانه‌ای را دربر گیرد.

بازنگری در نظام آموزشی: باید محتوای درسی از انحصار روایت‌های قومی و ایدئولوژیک خارج شود. آموزش تاریخ و هویت ملی باید مبتنی بر واقعیت‌های متکثر کشور باشد.
اصلاح ساختار قدرت: تمرکز قدرت در دست یک گروه یا منطقه، زمینه‌ساز تبعیض و فاشیسم است. توزیع عادلانه‌ی قدرت و منابع، و مشارکت واقعی همه‌ی اقوام در تصمیم‌گیری‌ها، پیش‌شرط عدالت و ثبات است.
نقش رسانه‌ها و نخبگان: رسانه‌ها باید از بازتولید زبان نفرت پرهیز کنند و به ترویج گفت‌وگوی ملی و شناخت متقابل کمک نمایند. نخبگان فرهنگی و فکری نیز مسئولیت دارند که فاشیسم را نه فقط به عنوان یک پدیده‌ی سیاسی، بلکه به مثابه یک بیماری فرهنگی تحلیل و نقد کنند.
بازسازی آگاهی جمعی: مبارزه با فاشیسم از تغییر ذهنیت آغاز می‌شود. جامعه باید یاد بگیرد که تنوع، تهدید نیست، بلکه منبع قدرت و پایداری است.

همچنین بخوانید: سفر رییس امنیت تاجیکستان به کابل؛ آیا دوشنبه با طالبان به توافق می رسد؟

پایان سخن اینکه؛

فاشیسم در افغانستان نه صرفاً یک ایدئولوژی، بلکه نوعی الگوی رفتاری و ذهنی است که در طول تاریخ در نهادهای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ریشه دوانده است. مقابله با آن تنها با شعار ممکن نیست؛ نیازمند بازسازی عمیق در سطح ساختار و فرهنگ است.

در روز جهانی مبارزه با فاشیسم، بازخوانی این واقعیت می‌تواند گامی باشد برای آغاز گفت‌وگویی ملی درباره عدالت، هویت و همزیستی. تا زمانی که این گفت‌وگو آغاز نشود، فاشیسم، در هر شکل و پوشش، همچنان بر سرنوشت کشور سایه خواهد افکند.

نوشته های مرتبط :