رودکی‌خوانی امام علی رحمان و پزشکیان؛ پیامدهای فارسی‌ستیزی برای افغانستان

دسته: تحلیل
نویسنده: عبدالشهید ثاقب
1403/10/29
11:24 ق.ظ
بازدید: 49

پایگاه خبری تحلیلی روایت : محمد علی فروغی، نویسنده نامدار و نخست وزیر اسبق ایران، کسی که کتاب «سیر حکمت در اروپا» را نوشته است، در سال 1307 نخستین ایرانی‌ای بود که به عنوان نماینده ایران در جامعه‌ی ملل حضور می‌یافت. در همین سال در شورای جامعه‌ی ملل در لوگانوی سوئیس، یک دیپلمات خارجی از محمد علی فروغی می‌پرسد نماینده کدام کشور است. فروغی با افتخار پاسخ می‌دهد: «ایران». نماینده خارجی متوجه نمی‌شود. سپس فروغی به نام «پرس» اشاره می‌کند که در آن زمان شهرت بیش‌تری داشت. باز هم می‌بیند که خارجی متوجه نشد که نماینده کدام کشور است و این نام نیز برایش ناآشنا است.

دو سه روز قبل مسعود پزشکیان، رییس جمهور ایران، سفری به تاجیکستان. یکی از حاشیه‌های این سفر که در شبکه‌های اجتماعی فارسی‌زبانان منطقه خیلی برجسته شد، رودکی‌خوانی او با امام علی رحمان در یک کنفرانس مطبوعاتی بود.
رییس جمهور ایران در این کنفرانس مطبوعاتی شعری از رودکی را خواند که خیلی معروف است:
بوی جوی مولیان آید همی
یاد یار مهربان آید همی
ریگ آموی و درشتی‌های او
زیر پایم پریان آید همی
در پاسخ رییس جمهور ایران، امام علی رحمان، رییس جمهور تاجیکستان، نیز شعر دیگری از رودکی را زمزمه کرد که چنین است:
هیچ شادی نیست اندر این جهان
برتر از دیدار روی دوستان.
در حالی این مشاعره و رودکی‌خوانی در میان فارسی‌زبانان منطقه با استقبال فراوانی مواجه شده و بسیاری از کاربران، شبکه‌های اجتماعی این امر‌ را نمادی از نقش زبان فارسی در همگرایی منطقوی دانسته‌اند، اما تعدادی از کاربران افغانستانی از فارسی‌ستیزی که در کشور ما بیداد می‌کند، اظهار تاسف می‌کنند.
این کاربران شبکه‌های اجتماعی، فارسی‌ستیزی در افغانستان را محکوم کرده و معتقداند که این امر از چند بعد به زیان افغانستان تمام می‌شود:
بعد داخلی
زبان فارسی در افغانستان، زبان تفاهم بین‌الاقوامی و زبان میانجی میان اقوام است. اگر به جای فارسی‌ستیزی در افغانستان از ظرفیت‌های این زبان برای رشد همبستگی ملی استفاده می‌‌کردند، امروزه افغانستان کمتر با این بحران هویت ملی که مواجه است، گرفتار می‌بود.
ساموئیل هانتینگتون در باره نقش زبان مشترک در تحکیم همبستگی ملی به نقل از میگل دو آنامانو می‌گوید: «زبان خون جاری‌شده در روح است، زبان اساس جامعه است. از این نظر… زبان اساسا با مذهب و نژاد متفاوت است. مردمی که دارای مذهب و نژاد مختلف بوده‌اند، اغلب با هم به مبارزه برخاسته‌اند، اما اگر آن‌ها زبان مشترکی داشتند می‌توانستند با هم صحبت کرده و نوشته‌های همدیگر را بخوانند.»
خلاصه این‌که فارسی‌ستیزی در افغانستان نه تنها باعث به هدررفتن فرصت همبستگی ملی میان ما شد، بلکه انواع منازعات هویتی را نیز در افغانستان تشدید بخشید.
بعد خارجی
زبان فارسی، یکی از زبان‌هایی است فراملی و فرامنطقوی.
روزگاری این زبان از سمرقند و بخارا و سن کیانگ چین تا تا ایران و افغانستان و دهلی و آناتولی زبان رسمی بود و گویش‌وران و مشتاقان خود را داشت.
ابن بطوطه، جهان‌گرد معروف سده‌ی هشتم، پنجاه سال پس از وفات سعدی به چین سفر می‌کند. او در سفرنامه‌ی خود آورده است که وقتی در دربار چین مهمانِ شاهزاده‌ی چینی بود و او ضیافتی فوق‌العاده روی عرشه‌ی یک کشتی برپا کرده بود، آوازخوان چینی، شعری به زبان فارسی را با آوایی خوش می‌خواند و این آواز آن قدر دل‌نشین بود که شهزاده بارها از آن آوازخوان می‌خواهد که مکرر بخواند. ابن بطوطه این شعر را در سفرنامه خود چنین ثبت کرده است:
«تا دل به مهرت داده ام
در بحر غم افتاده ام
تا در نماز ایستاده ام
گویی به محراب اندری».
این شعر از سعدی است و نشان می‌دهد که او چگونه در کمتر از ۵۰ سال توانسته بود چنان به شهرت جهانگیر دست یابد که اشعارش در دربار چین خوانده شود.
محمد علی فروغی، نویسنده نامدار و نخست وزیر اسبق ایران، کسی که کتاب «سیر حکمت در اروپا» را نوشته است، در سال ۱۳۰۷ نخستین ایرانی‌ای بود که به عنوان نماینده ایران در جامعه‌ی ملل حضور می‌یافت. در همین سال در شورای جامعه‌ی ملل در لوگانوی سوئیس، یک دیپلمات خارجی از محمد علی فروغی می‌پرسد نماینده کدام کشور است. فروغی با افتخار پاسخ می‌دهد: «ایران». نماینده خارجی متوجه نمی‌شود. سپس فروغی به نام «پرس» اشاره می‌کند که در آن زمان شهرت بیش‌تری داشت. باز هم می‌بیند که خارجی متوجه نشد که نماینده کدام کشور است و این نام نیز برایش ناآشنا است.
چند دقیقه که می‌گذرد، آن دیپلمات خارجی می‌گوید: «شاید آن مملکتی است که سعدی از آن‌جا است؟ شاعری که گفته: بنی آدم اعضای یک‌دیگراند؟».
فروغی سری به نشانه‌ی تایید تکان می‌دهد. بعدها این سیاستمدار ایرانی با نقل این خاطره‌اش گفته بود که: «او سعدی را می‌شناخت اما ایران را نمی‌شناخت.»
این حکایات را یادآوری کردم تا جایگاه زبان فارسی را در تاریخ منطقه و جهان تبیین کرده باشم.
در حال حاضر نیز در منطقه بیش‌تر از ۱۵۰ میلیون تن به زبان فارسی صحبت می‌کنند. این زبان هنوز هم توانایی این را دارد که به عنوان زبان همگرایی میان فارسی‌زبانان منطقه باشد.
افغانستان با فارسی‌ستیزی، در واقع عمده‌ترین ابزار خود برای همگرایی با ملیت‌های منطقه را از دست می‌دهد.
این در حالی است که دنیای کنونی، دنیای اتحادیه‌ها و همگرایی‌های منطقوی است و نمونه‌اش را می‌توان در اتحادیه اروپا، اتحادیه عرب، اتحادیه کشورهای ترک‌زبان، اتحادیه افریقا و ناتو دید.
در حال حاضر دنیا با تاکید بر مشترکات خود تلاش می‌کنند که به سوی اتحادهای منطقوی حرکت کنند، اما افغانستان با فارسی‌ستیزی سعی دارد خود را بیش‌تر از پیش منزوی کند.