دوگانگی هویتی در افغانستان: چالش‌های فرهنگی و اجتماعی

دسته: تحلیل
نویسنده: شعیب رحیمی
1403/09/21
1:53 ب.ظ
بازدید: 11

پایگاه خبری تحلیلی روایت : بحران ارزش‌ها در افغانستان چنان وخیم شده است که به دلایلی کاملا واضح، جامعه افغانستان با تفاوت بنیادی بین حوزه خصوصی و عمومی مواجه است. به گونه‌ای که افراد مجبورند در حوزه عمومی به شکل خاص خود را نشان دهند و در حوزه خصوصی به شکل دیگری رفتار کنند. تمایز میان حوزه خصوصی و عمومی در افغانستان، نه‌تنها بازتاب‌دهنده‌ی فشارهای اجتماعی بلکه نشان‌دهنده‌ی بحران عمیق فرهنگی است.

بحران ارزش‌ها در افغانستان چنان وخیم شده است که به دلایلی کاملا واضح، جامعه افغانستان با تفاوت بنیادی بین حوزه خصوصی و عمومی مواجه است. به گونه‌ای که افراد مجبورند در حوزه عمومی به شکل خاص خود را نشان دهند و در حوزه خصوصی به شکل دیگری رفتار کنند. تمایز میان حوزه خصوصی و عمومی در افغانستان، نه‌تنها بازتاب‌دهنده‌ی فشارهای اجتماعی بلکه نشان‌دهنده‌ی بحران عمیق فرهنگی است.
این دوگانگی نه تنها به سرخوردگی و بی‌اعتنایی دامن می‌زند، بلکه منجر به بروز نوعی نیهیلیسم (پوچ‌گرایی) در جامعه می‌شود. دوگانگی هویتی نشان می‌دهد که چطور در افغانستان بین انتظارات سنتی جامعه و خواسته‌های فردی خود دچار تضاد می‌شویم. در جوامع سنتی، ارزش‌ها اغلب از طریق نهادهای مستحکم چون خانواده، مذهب و آموزش منتقل می‌شوند؛ این ارزش‌ها بر نوعی وجدان جمعی استوارند که به تمام اعضای جامعه تعلق خاطر می‌بخشد.
جامعه‌های محافظه‌کار مانند افغانستان معمولا هنجارها و ارزش‌های خاصی را به افراد و جامعه تحمیل می‌کنند و این موضوع در گذر تاریخ نمودهای متعددی داشته است. یکی از مثال‌های تاریخی این بحران را می‌توان در دوران سلطنت امان‌الله خان مشاهده کرد. او تلاش داشت جامعه را از نظر فرهنگی و اجتماعی به سمت مدرن‌سازی پیش ببرد. اصلاحات او شامل تغییرات در پوشش، تحصیل زنان و پذیرش قوانین مدرن بود. بااین‌حال، این اصلاحات با مخالفت شدید محافظه‌کاران روبه‌رو شد، زیرا آنان این تغییرات را تهدیدی علیه سنت‌ها و هویت دینی و قومی می‌دیدند. نتیجه این کشمکش، سقوط امان‌الله خان و بازگشت به وضعیتی بود که جامعه حتی نسبت به قبل نیز محافظه‌کارتر شد. این تضاد میان سنت و مدرنیته، به‌صورت مداوم در تاریخ افغانستان تکرار شده است.
هویت فرد در تعامل با دیگری شکل می‌گیرد اما در جوامعی مانند افغانستان، این تعامل به جای همزیستی به تضاد تبدیل شده است. ارزش‌های سنتی با هنجارهای مدرن برخورد می‌کنند و انسان را در کشمکش دائمی فرامی‌خوانند؛ کشمکشی که منجر به شکاف‌های اجتماعی میان نسل‌ها، اقشار مختلف و حتی درون خانواده می‌شود. این دوگانگی هویتی باعث می‌شود که افراد نتوانند به یک چارچوب ارزشی ثابت و پایدار تکیه کنند. از یک سو، هویت سنتی که مبتنی بر ارزش‌های دینی، قبیله‌ای و فرهنگی است، اغلب با اقتدار و انکار ارزش‌های مدرن همراه است. از سوی دیگر، هویت مدرن که با ارزش‌هایی همچون فردگرایی، پیشرفت مادی و جهانی‌شدن تعریف می‌شود، فرد را در تصمیم‌گیری‌های روزمره و همچنین در پرسش‌های بنیادی مانند «من کیستم؟» و «هدف زندگی چیست؟» با تضاد روبه‌رو می‌سازد.
همچنین باید توجه داشت که این بحران‌ها تنها به ابعاد فردی محدود نمی‌شوند، بلکه تأثیرات گسترده‌تری بر روی کل جامعه دارند. در افغانستان، فشار برای حفظ هویت سنتی می‌تواند زمینه‌ساز ظهور گروه‌های افراطی و حرکت‌های اجتماعی شود که در پی تقویت ارزش‌های خاص خود هستند و با استفاده از ابزارهای مختلف، این ارزش‌ها را به دیگران تحمیل می‌کنند. این وضعیت باعث می‌شود که جامعه دچار یک نوع بحران هویتی اجتماعی شود که در آن دیگر هیچ‌یک از طرفین نمی‌تواند تماماً هویت خود را به صورت مثبت و مطمئن بپذیرد.
این تضاد، به تدریج، به نیهیلیسم می‌انجامد، زیرا فرد هیچ‌یک از این دو قطب را کاملاً پذیرفتنی نمی‌یابد. در نبود ارزش‌های پایدار، جامعه با بحران اخلاقی مواجه می‌شود و این امر می‌تواند به رشد فساد، بی‌تفاوتی اجتماعی و انزوا منجر شود. یکی از نمونه‌های تاریخی تأثیر بحران‌های هویتی و ارزشی بر نیهیلیسم را می‌توان در دوره‌های جنگ داخلی افغانستان مشاهده کرد؛ در این دوره، ارزش‌های سنتی و دینی اغلب به‌عنوان ابزاری برای اهداف سیاسی مورد استفاده قرار گرفتند.
“در این راستا، می‌توان به تجربه کشورهای دیگر که با بحران‌های مشابه روبه‌رو بوده‌اند نیز اشاره کرد. به عنوان مثال، در برخی کشورهای خاورمیانه که تحت تأثیر تغییرات اجتماعی و سیاسی قرار گرفته‌اند، مانند مصر، شاهد بوده‌ایم که دوگانگی هویتی می‌تواند به شیوه‌های مختلفی خود را نشان دهد. در این جوامع، تغییرات سریع در ساختار اجتماعی و سیاست‌ها باعث شده است تا افراد در تلاش برای حفظ هویت خود در برابر فشارهای اجتماعی و فرهنگی دچار تردید شوند و این وضعیت می‌تواند به بی‌اعتمادی و فروپاشی روابط اجتماعی منجر شود.”
برای مقابله با این بحران، افراد آگاه می‌توانند با تمرکز بر نافرمانی اخلاقی و تقویت همبستگی میان گروه‌های روشنفکر راهی برای مقاومت پیدا کنند. در دوران پس از جنگ جهانی اول، اروپا با نوعی نیهیلیسم روبرو شد که ادبیات و فلسفه آن دوره، مانند آثار هایدگر و نیچه بازتاب‌دهنده آن بود. افغانستان امروز نیز به بازنگری فلسفی و فرهنگی نیاز دارد تا بتواند از این بحران عبور کند.
ما نیاز به بازنگری در ارزش‌ها داریم: برای مقابله با بحران ارزش‌ها، ضروری است که جامعه به بازنگری در اصول و ارزش‌های خود بپردازد. این بازنگری می‌تواند به ترک باورهای کهنه و ناموثری که مانع پیشرفت‌اند و در عین حال بازشناسی ارزش‌های بنیادی که هویت فرهنگی و اجتماعی را تقویت می‌کند، منجر شود.

همچنین بخوانید: قنسول افغانستان در مشهد از شهروندان افغانستانی خداحافظی گرفت

نوشته های مرتبط :