افغانستان؛ نه به قوم‌گرایی و عبور از بحران برای همیشه

دسته: تحلیل
نویسنده: ضیا ضیایی
1403/10/30
11:54 ق.ظ
بازدید: 27

پایگاه خبری تحلیلی روایت : تاریخ معاصر افغانستان از زمان احمدشاه ابدالی تاکنون، بویژه نیم قرن اخیر، شاهد کنش‌های قومی کمرشکن بوده است. گرایشات قومی و استفاده از قومیت به عنوان حربه‌ی سیاسی و برتری جویی و پوشش جنایت‌ها و خیانت‌ها، از زمان حکومت شاهی و کابینه یکدست قومی وی تا امروز، عامل اصلی بحران و خیانت بوده است. در واقع تنوع قومی و سلطه یک قوم خاص در افغانستان نه تنها بر ثبات سیاسی کشور تأثیر گذاشته‌، بلکه باعث بروز نارضایتی‌ها و تنش‌های اجتماعی نیز شده‌است.

تاریخ معاصر افغانستان از زمان احمدشاه ابدالی تاکنون، بویژه نیم قرن اخیر، شاهد کنش‌های قومی کمرشکن بوده است. گرایشات قومی و استفاده از قومیت به عنوان حربه‌ی سیاسی و برتری جویی و پوشش جنایت‌ها و خیانت‌ها، از زمان حکومت شاهی و کابینه یکدست قومی وی تا امروز، عامل اصلی بحران و خیانت بوده است. در واقع تنوع قومی و سلطه یک قوم خاص در افغانستان نه تنها بر ثبات سیاسی کشور تأثیر گذاشته‌، بلکه باعث بروز نارضایتی‌ها و تنش‌های اجتماعی نیز شده‌است.
بر اساس آنچه در تاریخ معاصر افغانستان اتفاق افتاده و آنچه را که را که حداقل در دو سدهٔ اخیر شاهد آن بوده‌ا‌یم، اوج تعصب و نفرت قبلیوی بوده که از یک‌سو باعث عقب‌ماندگی کشور گردیده و از جانب دیگر همواره اقوام را رو در روی هم قرار داده است.
وقتی تاریخ افغانستانِ پسا احمدشاه ابدالی هم را مرور کنیم مشاهده می‌کنیم که در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم و همینطور در نظام‌های پساشاهی، خلقی و پرچمی تا چه حد این تعصبات و گرایشات قبیلوی و نگاه اقتدارگرایانه تک‌محورانۀ قومی برجسته بوده است. با روی کار آمدن حاکمیت جدید و نظام نوپای پسا بُن؛ هرچند امیداری‌هایی به وجود آمد که می‌توان با سازوکار ویژه و نظام جدید در قالب دموکراسی مردم‌سالار، به سوی آیندۀ روشن و عاری از برتری‌جویی‌های قومی و قبیلوی حرکت کرد که در آن مسیر اقوام و گروه‌های مختلف، خود را در روندهای اجتماعی دخیل و شامل ببینند و شریک و سهیم پروسه‌های ملی و اقتدار حاکمیت سیاسی و اجتماعی باشند؛ اما کرزی و اشرف غنی با تفکر قومی تمام ارزش‌ها را در خدمت پشتونیزم مصادر کردند.
در طول بیست سال زمان جمهوریت، به جای اینکه دموکراسی و نظام مردم‌سالار ملی را تقویت و در راستای فرهنگ هم‌پذیری و اصل برابری به پیش رفته باشیم، بر عکس یک قوم خاص که خود را وارث و میراث‌دار و مالک افغانستان جدید نیز می‌دانند و بقیه را به چشم یک مهاجر و بعضأ متجاوز نگاه می‌کنند، با تعصب و سلطه قومی سبب عقب ماندگی، فساد، ارتجاع و تنش های اجتماعی و سیاسی شده است.
در سه سال گذشته نیز با توجه به سلطه قومی طالبان و حکومت یک‌دست این گروه، مناسبات اجتماعی میان قومی در کشور به شدت آسیب دیده و حساسیت ها نیز بالا گرفته است.
چالش‌های قوم‌گرایی و قبیله‌گرایی
رفتار حکومت های گذشته و امارت برحال طالبان مبنی بر نادیده گرفتن اقوام دیگر در ساختار قدرت، تبعیض و نابرابری که در توزیع منابع و فرصت‌ها بین اقوام مختلف وجود داشته و دارد، نبود یک نظام مردم سالار و دمکراتیک و تضعیف هویت اقوام دیگر و حمله به آن از مهمترین رفتارهای حاکمیت های یک دست قومی اخیر و طالبان در قسمت تشدید ایجاد حساسیت های قومی بوده است.
آنان‌که راجع به قضایا و کنش‌های اجتماعی و سیاسی افغانستان مطالعاتی دارند، به درستی می‌دانند که عامل اصلی بحران افغانستان، استبداد قومی می باشد. استبداد و شوونیسم قومی مبتنی بر پشتون‌ محوری را نیز جزئ‌ از عقیده و افکار و آرمان این جغرافیا مطرح و اجرایی کردند. هر کسی که در مقابل این باور و سیاست قدعلم کرده و ایستادگی نموده، مغضوب تمام آنان‌که به قبیله‌ گرایی معتقد اند، قرار گرفته اند. اگر بارکزی از احمدشاه مسعود این قدر نفرت دارد و تمام کاسه کوزه جنگ داخلی را به پای او می شکند، یا فعالین پشتون از تیم یک دست قومی کریکت که در خدمت طالبان است، حمایت می کنند، همه در راستای سلطه قومی و گرایشات قبیله‌ای صورت می‌گیرد.
به هر حال شوونیسم قومی در طول این ۳ قرن با فرهنگ قبیلوی آمیخته گردیده و به هیچ قوم و گروهی غیر پشتون اجازه سربلند کردن نداده است. اگر بخواهیم ریشه مشکل در افغانستان را بازگو کنیم، اصل چالش نابرابری قومی است. نابرابری قومی هرچند اصطلاحی جدید در حوزه ادبیات توسعه اقتصادی و اجتماعی است که نخستین‌بار توسط آلبرتو آلسینا مطرح گردید. از نظر وی “نابرابری در ترکیب با تنوع قومی می‌تواند آثار منفی فراوانی داشته باشد و موجب انحراف کشورها از مسیر توسعه شود. نابرابری قومی می‌تواند موجب بروز و تداوم درگیری و خشونت، فروپاشی انسجام اجتماعی و ایجاد مانع بر سر راه تکامل نهادی به‌عنوان مهم‌ترین معیار توسعه اقتصادی شود”. بنابر این چالش و بحران افغانستان دقیقا همین معضل است. یکی از عملکردهای به شدت غیر اخلاقی و انسانی یک عده خاص در کشور همین نابرابری قومی در ساختار سیاسی، اجتماعی و اقتصادی افغانستان می باشد. فاشیسم قومی هرکسی را که خواستار ایجاد حکومت فراقومی و تشکیل ساختار همه شمول و انقطاع حاکمیتی یک طبقه خاص باشند، به تیربار نقد بسته ک می بندند.اما راهکار حل چالش افغانستان عبور از قوم‌گرایی و احترام به هویت‌های تمام اقوام است. اگر بخواهیم این مسئله در قالب راهکارها خلاصه کنیم؛ اول این‌که باید به هویت اقوام احترام گذاشته شود و تلاش‌های که برای نفی زبان و هویت که جریان دارد، لغو شود. همچنین ایجاد نظام سیاسی فراگیر کلید حل مشکل در این زمینه است. اگر نظام سیاسی باید به گونه‌ای طراحی شود که نمایندگی عادلانه‌ای از تمام اقوام داشته باشد، می تواند افغانستان را از مرحله ۳۰۰ ساله ارتجاع که حتی بیشتر از همه قوم پشتون را از هر لحاظ عقب نگه داشته، عبور دهد. در کنار این دو مسئله، موارد دیگری چون تقویت نهادهای مدنی، گفتگو بین اقوام بر اساس اصل احترام و قطع مداخلات خارجی می تواند به عبور از قوم گرایی کمک کند.
خلاصه مطلب اینکه تلاش برای کنار زدن اقوام و عدم توجه رهبران طالبان به تشکیل حکومت فراگیر و سهم دادن اقوام دیگر در قدرت، همان گونه که در تاریخ ۳۰۰ سال گذشته جواب نداده، هرگز جواب نخواهد داد و این مسئله نه تنها موجب تضعیف و فروپاشی این گروه دیر یا زود خواهد شد که بیشتر از همه پشتون‌ها را از لحاظ ذهنی و اجتماعی عقب نگه می‌دارد.

همچنین بخوانید: توزیع 860 تن آرد در افغانستان توسط برنامه جهانی غذا

نوشته های مرتبط :